Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
130 
Ş
u  halde  Kur’an’dan  sonra  büyük  bir  mevkiye  sahip  olan  hadîslerin 
manalarının  anlaşılıp  hayata  geçirilebilmesi  için  re’ye  başvurulması,  hadîsler 
üzerinde  ictihad  ve  tefakkuhda  bulunulması  zarûrîdir.  Zaten  Fıkıh  da,  hadîslerin 
(belki  daha  geniş  manada  nassların)  yorum  ve  şerhinden  ibarettir
612
.  Re’y  farklı 
durumlara  uyum  sağlamaya  ve  müslümanların  ihtiyaçlarına  göre  yeni  kanunlar 
yapmalarına imkan veren bir araç konumundadır
613
. Genel olarak “sıhhatli, muteber 
görüş”  anlamına  gelen  re’y, sistematik  bir  bütünlük  kazanmaya  başlayınca, mevcut 
bir müessese veya hükmün paralelliğinden hareket edildiği için kıyas (analogy) adını 
almıştır.  Bu  da  tam  bir  benzerlik  esasına  dayanan  ictihat  anlamına  gelmektedir
614
. 
Ancak  slamî  ilimlerin  tedvin  edildiği  ve  ekollerin  teşekkül  etmeye  başladığı  h.  II. 
asırda nasslar karşısında re’y ve kıyasa gereken önemi göstermeyen (ehl-i hadîs gibi) 
ve  düşmanca  tavır  sergileyen  yaklaşımlar  da  olmuştur.  Bu  durum  bizim  esas 
konumuz  olmadığı  için,  biz  Şâfiî’nin  bu  konudaki  yaklaşımları  ile  ilgilenmeye 
devam edeceğiz.  
Ş
âfiî’nin,  eserlerinde  ictihadla  ilgili  olarak  Hz.  Peygamberden  nakledilen 
“Hâkim ictihad yaparak hükmeder ve bunda isabet ederse, onun için iki ecir vardır; 
eğer  ictihad  yaparak  hükmeder  ve  bunda  yanılırsa,  onun  için  de  bir  ecir  vardır”
615
 
ş
eklindeki  hadîse  yer  vermesi,  bu  hususta  tek  başına  yeterli  olmasa  da  en  azından 
onun dinde ictihad yapılmasına taraftar olduğunu göstermektedir. Ona göre, ictihad 
eden  kişi  –hatalı  da  olsa-  hakkı  aramasından  dolayı  ecir  almaktadır.  Yoksa  hata 
yaptığından  dolayı  ecir  almış  olmaz.  Çünkü  dinde  hata  yapması  için  kimseye  ecir 
verilmez
616
. Yine Şâfiî’ye göre, ictihad etme imkanına sahip olan ve ihtimalli görüşe 
giden kimselere, ihtilaf ettikleri zaman “kesinlikle hataya düştü” demek caiz değildir. 
Fakat  onlara  şöyle  denilir:  “Sorumlu  olduğu  şeye  uydu  ve  onda  isabet  etti.  Aynı 
zamanda o, hiç kimsenin bilmediği gayb bilgisiyle de sorumlu değildir”
617
. Yine ona 
göre  Allah  katında  hak  tek  iken,  müctehidlerin  ictihad  ettikleri  konularda  hak  tek 
                         
612
   Özşenel, Ehl-i Re’y-Ehl-i Hadîs, s. 69. 
613
   Hasan,  slâm Hukukunun Doğuşu , s. 78.  
614
   Schacht,  slâm Hukukuna Giriş, s. 47.  
615
   Şâfiî, Risâle, 267, (no. 1409); Şâfiî, Umm, VI. 281; Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 496.  
616
   bn  Abdilberr,  Ebû  Ömer  Yusuf  en-Nemerî,  Câmiu  Beyâni’l- lm  ve  Fadlih,  Dâru’l-Kutubi’l-
lmiyye, Beyrût, ty., II. 72.  
617
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 497. 

---

 
131 
değildir. Allah’ın hükümleri bir olup, gizli ve açık hakkı tam anlamıyla yalnız Allah 
bilir
618
. Bu da onun ictihad farklılıklarını müsamaha ile karşıladığına bir delildir.  
Ayrıca  Şâfiî,  beyân  çeşitlerini  açıklarken  ictihadı  da  beyanın  bir  çeşidi 
saymakta  ve  ictihadda  bulunmanın  dinin  farzlarından  biri  olduğunu,  Allah’ın, 
insanları ictihad yönünden de imtihana tabi tuttuğunu ifade etmektedir
619
. “Andolsun 
ki  biz  sizi imtihan edeceğiz.  Böylece  sizden cihad  edenlerle sabredenleri  bilelim  ve 
haberlerinizi deneyelim ki (neler yaptığınız ortaya çıksın)”
620
 
âyetini bu hususta delil 
olarak  sunmaktadır.  Yine  ona  göre  namaz  kılarken  kıbleyi  araştırıp  bulmak  da 
Allah’ın  insanlara  farz  kıldığı  bir  ictihaddır
621
.  Bütün  bunlar  onun  dinde  ictihadın 
gereğine  ve  önemine  dikkat  çektiğine  birer  delildir.  Ancak  kıbleyi  tesbit  için 
Kâbe’nin  bulunduğu  yöne  kıyas  yapmayı  ictihad  olarak  görmesine  dikkat 
edilmelidir.  Biraz  sonra  da  ele  alacağımız  gibi  onun  ictihad  anlayışı  neredeyse 
tamamen kıyas odaklıdır.  
Kıyas  yöntemini  icad  eden  kimse  olmamakla  birlikte,  Şâfiî’nin,  kıyasın 
prensiplerini  belirleme,  kurallarını  ve  sahasını  ele  alma  yolunda,  ilk  önemli  adımı 
atan hukukçu olduğu ifade edilmiştir
622
. O, bilginin Kitab, sünnet,  cmâ ve Kıyas’tan 
ibaret  olduğunu  belirterek  kıyası  şu  şekilde  tanımlamakta  ve  temellendirmektedir: 
“Kıyas,  bir  şey  hakkında  Kitâb  ve  sünnette  bulunan  nasslara  uygun  olduğunu 
gösteren  bir  takım  işaretlere  dayanarak  hüküm  aramaktır;  çünkü  Kitab  ve  sünnet, 
ulaşılması  gereken  gerçeğin  esasını teşkil  eder. Daha önce anlattığım gibi, kıblenin 
tayini,  adl  ve  misl’in  mahiyetinin  tesbiti  böyledir.  Kıyas’ın  Kitab  ve  sünnete 
uygunluğu iki yöndedir: Birincisi: Allah ve Peygamber’i, bir şeyi nassla bir illetten 
dolayı  helal  veya  haram  kılmıştır.  Hakkında  Kitab  ve  sünnette  belirli  bir  nass 
                         
618
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 497. 
619
   Şâfiî, Risâle, 12. (no. 59). 
620
   47.  Muhammed,  31.  Âyetin  ictihadla  ilgili  yorumu  için  bkz.  Arslan,  Şâfiî’nin  Kur’an 
Okumaları, s. 264.  
621
   Şâfiî, Risâle, 12- 13. (no. 65). Nitekim Şâfiî, ictihad ve kıyası temellendirmek için daima namaz 
kılarken  bir  takım  işaretlere  dayanarak  kıbleyi  araştırma  örneğini  vermektedir.  Ona  göre, 
insanların  Kâbe’ye  yönelmeleri,  Allah’ın  kendileri  için  yarattığı  alâmetler  ve  onlara  verdiği 
akıllar
la mümkün olur. Şâfiî, Risâle, 20. (no. 114). J. Lowry’ye göre burada önemli nokta Şâfiî 
için,  hukuki  sorunlara  cevap  bulmak  ve  metafizik  (ilahi)  doğru  çözümlere  ulaşmak  amacıyla, 
gerekli her iki araçın (alâmetler/signs ve akıllar/minds) Allah tarafından sağlanmış olmasıdır. Bu 
fikir,  genel  olarak  Şâfiî’nin  hukuk  düşüncesindeki  teolojik  fikri  ortaya  koymaktadır  ki  o  da; 
hukukun tamamen her şeyi kuşatmış olmasıdır. Lowry, The Legal-Theoretical Content, s. 29.  
622
   Dönmez, Kaynak Kavramı, s. 117.  

---