Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Risâle
134 olmadığında da ona kıyas/ictihad ederek, böylece her iki durumda da Allah’ın ve Peygamberin emrini yerine getirerek itaat etmiş olurlar 633 . Zira o, gerçeğe ulaşmak için ancak bununla sorumlu olduğumuz kanaatindedir 634 . Ş âfiî’nin öngördüğü bu kıyas teorisinden, onun her türlü dinî meselenin çözümünü nassların yani haberlerin literal çerçeveleri ve bunların anlamlarına bağlı kalarak ve aralarındaki benzerliğin kuralarak aranması gerektiğini 635 bir kez daha ortaya koymaktadır. Böyle bir kıyas ise, bilfiil dinî nasslarda mevcut bir hükmü keşfetmekle sınırlıdır. ctihadı, bilfiil mevcut olanı keşfetmek olarak görmek ise, müctehidin aklını, Kitap veya sünnette mevcut olanı ortaya çıkaran delil ve alametleri bilmekle sınırlamaktadır 636 . Böylece Şâfiî tarafından tanımlandığı şekliyle kıyasta, dinin temel ve tümel ilkelerinin yeterli bir tanımından daha çok tikel hükümlerin en yakın ve zahirî manalarıyla (illet) yetinilmektedir 637 . Şu halde Şâfiî, Kitap ve sünnette sarahaten yer almayan konularda, nassın zahirine uymak şartıyla, yani nassın açıkça gösterdiği işâret ve alâmetlere dayanarak ictihad yapma yanlısıdır 638 . Zira o, insanların ancak zâhire/nassın bilinen ve ilk etapta anlaşılan anlama, nassın gösterdiği işaret ve alâmete göre, ictihad etmekle sorumlu tutulduklarını ifade etmektedir 639 . Dolayısıyla Şâfiî bağlayıcı bir nass bulunmayan konularda zahire göre hareket edilmesi gerektiğini önemle vurgulamakta ve bunun yöntemi de kıyasla ictihad etmek olarak açıklamaktadır 640 . Ş u halde daha açık bir ifadeyle Şâfiî, ictihadı nassların zâhirî/lafzî anlamı ile sınırlandırmakta, ilke olarak nassların batınî/maksadî, fıkhî anlamına dayanarak ictihadda bulunulmasının önüne geçmiş olmaktadır. Zira ona göre bâtını yalnız Allah 633 Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 495. 634 Şâfiî, Risâle, s. 260 (no. 1358). 635 Şâfiî, Cimâu’l- lm, s. 68. 636 Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 137. Dolayısıyla Şâfiî’nin bu ictihad anlayışı, bilinen anlamıyla dinin temel ilkelerinden hareketle kamu yararı, kulların maslahatı, yararı sağlama ve zararı ortadan kaldırmaya yönelik olmak üzere, nassların maksat ve gayesini gözeterek yorumda bulunma şeklindeki ictihad anlayışından farklılık göstermekte ve öncelikle lafız-mana ilişkisine dayalı beyânî ictihaddan ibaret olduğu anlaşılmaktadır. 637 Paçacı, “Öznenin Rolü”, s. 176. 638 Paçacı, Mehmet, “Anlama (Fıkıh) Usulüne Dair”, slâmî Araştırmalar Dergisi, c.8, sy. 2, Ankara, 1995, s. 86-87. Hasan, slâm Hukukunun Doğuşu ,s.218; Arslan, Şâfiî’nin Kur’an Okumaları, s. 266, 273. 639 Şâfiî, Risâle, 268. (no. 1421); Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 495. . 640 Şâfiî, Risâle, 260 (no. 1358). 135 bilir 641 . Bu durum onun nassların ictihad yoluyla keyfî ve indî yorumlarla tahrif edilmesine karşı nassları korumacı tavrını açıkça ortaya koymaktadır. Çünkü onun tefsirdeki bütün çabası, nassların otantik anlamlarıyla korunması ve yanlış tefsir edilmemesidir. Bu durum, geniş anlamıyla Şâfiî’nin ictihad anlayışındaki temel paradigmanın da bir ifadesidir 642 . Zaten Şâfiî’nin nassları anlama ve yorumlamada sık sık zâhirî anlama vurgu yapmasının altında, kanaatimizce hep nassların keyfî bir biçimde yorumlanarak dinin tahrif edileceği, böylece nassların iptal ve ta’tîl edileceği endişesi yatmaktadır. Her ne kadar bir yere kadar bu endişe haklı görünse de, nassların yalnız zahirî anlamına tutunulması, zaman zaman dinin amacının ve nassların hikmet-i vücudunun ihmaline ve göz ardı edilmesine neden olmuştur. Nitekim bunun yansımalarını slam toplumlarındaki lafızcı-şekilci hadîs/sünnet anlayışlarında görmek mümkündür. Dolayısıyla zahîrî anlamın bizatihi kendisi de nassın mana ve maksadını daima garanti etmemektedir. Şu halde mana ve maksadı itibara alan yaklaşım nasıl eleştiriye açıksa, zahirî/lafzî anlam da aynı şekilde eleştiriye açıktır ve eleştirilmesi tabiîdir. Aslında Ş âfiî’nin ictihad/kıyas mevzusunda ikilem yaşadığı anlaşılmaktadır. Bir taraftan ictihadın gerekliliğine işaret ederken, ictihadı kıyasla sınırlamakta, diğer taraftan kıyası temel bir yöntem olarak görmeyip zarurete binaen cevaz vermekte, bir diğer taraftandan onu naslar ve nassların lafzî/somut işaretlerine dayanmak şartıyla sınırlamaya ve kayıt altına almaya çalışmaktadır. Nitekim şu sözleri bu hususu açıkça ortaya koymaktadır: “ cma’ ile, sonra da kıyas ile hüküm veririz ki bunlar, öncekilere oranla daha zayıftır; fakat bunlarla da zaruret olduğu için hüküm vermekteyiz”diyerek ancak bir konuda haber/hadîs bulunmadığında kıyasa zarûrete binâen cevaz vermektedir. Bu nedenle o, kıyası su bulunmadığında teyemmüm abdesti almaya benzetir ve nasıl su bulunduğunda teyemmüm artık geçerli değilse, haber bulunduğunda da artık kıyas geçerli değildir 643 . Kıyasa dahi, ancak zârurete binâen cevaz veren birinin istihsan benzeri yöntemleri reddetmesi son derece doğaldır. Yine Şâfiî’nin kıyas metodunu kullanırken, bunu salt maslahat ya da ictihadına dayanarak değil de, bizzat Kitap, sünnet ve eserden istidlâl sonucu kabul 641 Şâfiî, Risâle, 269 (no. 1225). 642 Arslan, Şâfiî’nin Kur’an Okumaları, s. 266-267. 643 Şâfiî, Risâle, 323. (no. 1817). Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|