Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
132 
bulunmayan  bir  konuda  böyle  bir  illetin  benzerini  bulduğumuz  zaman  onun  haram 
veya  helal  olduğuna  hükmederiz;  çünkü  o,  helal  ve  haram  hükmünün  sebebidir. 
kincisi
: Bir şeyin iki şeye benzediğini görürsek ve bunlardan birisinin ona daha çok 
benzerlik  gösterdiğine  dair  bir  şey  bulamazsak,  o  şeyi  benzerlik  yönünden  bu 
ş
eylerin  en  uygun  olanına  kıyas  ederiz”
623
.  Bu  arada  Şâfiî,  kıyası,  kıyas-ı  mana  ve 
kıyas-ı şebeh olarak iki kısımda değerlendirmiştir
624
.  
Ş
âfiî’nin bu tanımına göre kıyas, Kur’an ve sünnet nasslarındaki ipuçlarına 
dayanarak ve benzerlik ilkesinden hareketle hüküm vermekten ibarettir. Dolayısıyla 
o,  burada  da  nass  anlayışından  hareket  etmekte,  ictihad  ve  kıyas  bağlamında 
yapılacak  yorum  ve  değerlendirmelerin  de  buna  dayanmasına  özen  göstermektedir. 
Çünkü ona göre kıyasın dayanmak durumunda olduğu şey müşahhas olmalıdır. Zira 
ictihad  yoluyla  bir  “şey”  aranmaktadır.  Aranan  şey  ise  ancak  bir  müşahhas  şey 
üzerinde  olur;  işte  o  müşahhas  olan  kendisinin  kastedildiği  bir  delâletle  yahut 
müşahhas bir şeye teşbihle elde edilmeye çalışılır. Kitap ve sünnetin verdiği haber, 
müctehidin  isabet  kastıyla  manasını  araştırdığı  müşahhas  şey  olmaktadır
625
.  “Caiz 
olan  kıyas,  ancak  hakkında  hadîs  olmayan  bir  hususu,  o  konuda  bağlayıcı  olan  bir 
hadîse teşbih etmektir”
 626
 sözü de bunu teyid etmektedir.  
Kısacası  ona  göre  mevcut  olmaları  halinde,  Kitab  ve  sünnet  iki  asıldır. 
Ş
ayet  mevcut  değilseler,  bu  durumda  onların  üzerine  kıyas  yapılır,  bu  ikisi  dışında 
herhangi  bir  şeye  kıyas  yapılamaz
627
.  Şâfiî,  kıyasın  bu  iki  asıl  üzere  yapılmasının 
nedenini ise Kur’an’da Allah’a ve Peygamber’e itaatın emredilmesine bağlamaktadır. 
Dolayısıyla  ona  göre  bu  iki  asıl  yani  Kitab  ve  sünnet  üzerinde  ictihad  eden  kimse 
gerektiği  şekilde  hareket  etmiş,  Kitab  ve  sünnetten  başkası  üzerine,  herhangi  bir 
delile  dayanmaksızın  ictihad  eden  de  hata  etmiş  olur.  Meselâ  ona  göre  kıbleyi 
bilmeyen  bir  kimse,  gerekli  delil  ve  işaretlere  dayanmaksızın  kendi  reyine  göre 
                         
623
   Şâfiî, Risâle, 22. (no. 122-125), 54. (no.266), 276. (no. 1481); Kıyası temellendirmesi için bkz. 
Ş
âfiî,  btâlu’l- stihsân,  VII.  494-495.  Şâfiî,  kıyas  için  ayrıca  stidlâl  kelimesini  de 
kullanmaktadır.  Şâfiî,  Risâle,  12-13.  (no.  65-70);  Krş,  Şâfiî,  er-Risâle,  thk.  A.  Muhammed 
Ş
âkir, s. 23-25.  
624
   Şâfiî, Umm, VII. 156.  
625
   Şâfiî, Risâle, 274-272 (no. 1456-1460); Krş, Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, s. 503-
505.  
626
   Şâfiî, Umm, V. 251. .
.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
627
   Şâfiî, Umm, VI. 282. .
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  

---

 
133 
hareket ederse hata etmiş olur ki Şâfiî, kitab ve sünnette bir delile dayanmadığı için 
istihsanı  da  bu  manada  değerlendirmektedir
628
.  Dolayısıyla  Şâfiî’ye  göre  ictihadda 
mutlaka  açık  bir  asla/nassa  dayanılmalıdır  ve  buradaki  işaretlere  kıyasla  çözüme 
gidilmelidir.  Şâfiî’nin  eserlerini  nakleden  talebesi  er-Rabî’  b.  Suleyman,  üstadı 
Ş
âfiî’nin bu hususta şöyle dediğini de rivâyet etmektedir: “Asla dayanmaksızın veya 
asla  kıyas  yapmaksızın  bir  söz  söylemen  (câiz)  olmaz.  Asıl  ise  Kitab  veya  sünnet 
veya Hz. Peygamberin bazı ashabının kavli veya insanların icmâ’ıdır”
629
. Bu nedenle 
Ş
âfiî, kıyas ve icmâyı, Kitab ve sünnetten bir asla dayanması şartıyla kullanmaktadır 
ve genel olarak, kendisini te’yid edecek bir Kur’an veya sünnet nassı bulunmadıkça, 
hiçbir konuda ictihad etmez. Zira kıyâs onda, bu esas üzere kâimdir ve onu aklî değil, 
dinî  ve  imânî  olarak  kabul  etmiştir.  Dolayısıyla  nass  yeterli  olmadığında,  felsefî 
değil, dinî kaidelere dayalı sınırlı kıyasa başvurmuştur
630
.  
Ş
âfiî,  “Allah,  Rasûlullah’tan  sonra  (başka)  hiç  kimseye,  kendisinden  önce 
geçmiş  ilim  kaynağına  dayanmaksızın  fetvâ  verme  yetkisi  tanımamıştır.  Ondan 
sonraki ilim kaynağı ise Kitab, sünnet, icma’, sahabîlerden intikal eden şeyler (âsâr) 
ve  belirttiğim  gibi  bunlara  kıyastır”
631
  sözüyle,  kıyası  geçmişe  dayanmak  suretiyle 
kayıt  altına alarak  ve  geçmişe  referansı  da  Kur’an, sünnet ve  icma  ile  sınırlayarak, 
gerçekte  geçmişteki  literal  muhtevaya  dönmüş  olmaktadır.  Şâfiî’nin  bu  sözlerinden 
hiç kimsenin nassların literal muhtevasının dışında bir şey söyleme ve hüküm verme 
yetkisinin  olmadığı  anlaşılmaktadır.  Ona  göre  literal  muhtevanın  dışında  bir  şey 
söyleme yetkisi yalnız Hz. Peygambere mahsustur. Tabii bu arada, Hz. Peygamberin 
söyledikleri zorunlu olarak literal muhtevanın bir parçası olarak kaynak olma vasfını 
kazanacağı için, geçmişteki herhangi bir örneğe dayanması da gerekmemektedir
632
.  
Ş
âfiî’nin  nass  anlayışında  da  değindiğimiz  gibi  o  her  şeyi  nassların 
yörüngesinde  ele  almaya  büyük  bir  önem  atfetmekteydi.  O,  kıyas  teorisini  de  nass 
anlayışının  bir  uzantısı  olarak  sistemine  entegre  etmiştir.  Ona  göre  nasslara  uymak 
nasıl  Allah  ve  Peygamber’inin  emri  ise  nassa  uyduğunda  onu  nass  olarak,  nass 
                         
628
   Şâfiî, Umm, VI. 282.  
629
   Beyhakî, Menâkıbu’ş-Şâfiî, I. 367. 
630
   Usfûr, el- mâm eş-Şâfiî, s. 72, 176; Medkûr, “eş-Şâfiî, Nâsıru’l-Hadîs”, s. 52.  
631
   Şâfiî, Risâle, 22 (no. 120), 275 (no. 1468).  
632
   Taştan, “ slam Hukukunda Literalizm”, s. 147. 

---