Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
124 
da  mümkündür.  Şâfiî,  kıyasla  ictihada  dayanan  bilginin  de,  yalnız  kıyas  yapan 
kimseye göre zahirde gerçeği ifade edeceğini belirtmektedir
588
.  
Ş
âfiî  bu  konuda  ise,  Kâbe  örneğini  vermektedir.  Ona  göre  Mescid-i 
Haram’dayken  Kâbe’ye  dönmek  zahirde  ve  batında  gerçeği  ifade  eder.  Kâbenin 
görülmediği  yerlerde  ise,  bir  takım  işaretlere  dayanarak  Kâbeye  dönmek  ise  yalnız 
zahirde  gerçeği  ifade  eder
589
.  Şâfiî  muhatabına  ayrıca  şöyle  seslenmektedir:  “Sen, 
benim  gerçeği  bulmak  için  iki  şekilde  yükümlü  olduğumu  bilmiyor  musun? 
Bunlardan birisi tam olarak zahir ve batında gerçek, diğeri de bâtında değil, sadece 
zâhirde gerçek”
590
.  
Ş
ah Veliyyullah Dehlevî’ye göre Hz. Peygamberden bilgi, zâhir ve delâlet 
ş
eklinde  iki  türlü  alınır.  Zâhirin  alınmasından  maksat,  Hz.  Peygamberden  tevâtür 
yoluyla  veya  tevatürsüz  nakledilen  haberlerdir.  Delâletin  alınmasından  maksat  ise, 
onlardan  istinbatta  bulunulmasıdır.  Bu  ise  sahâbenin,  Hz.  Peygamberin 
konuşmalarından  ve  işlediği  fiillerden  vacip,  mendub  gibi  bir  takım  hükümler 
çıkararak bu hükümleri haber vermeleri şeklinde cereyan etmektedir. Tabiîn kuşağı 
da  bunları  almış  ve  sonraki  üçüncü  tabaka  da  tedvin  etmiştir.  stinbât  yolunun  en 
önde gelenleri ise Hz. Ömer, Hz. Ali,  bn Mes’ûd ve  bn Abbas’tır
591
. Daha önce de 
belirttiğimiz gibi Şâfiî’nin Hz. Peygamberden nakledilen haberlere/hadîslere verdiği 
büyük önem ve de hadîs varken bu konuda sahabe de dahil hiç kimsenin görüşünün 
huccet olamayacağı  şeklindeki  görüşü  nazar-ı  itibara alındığında;  onun bu  iki  yolla 
gelen  bilgilerden  Hz.  Peygamberden  zahiren  alınan  bilgiye  her  zaman  öncelik 
tanıdığı  bir  kez  daha  teyid  edilmiş  olmaktadır.  Şu  halde  yalnız  zahiren  nakledilen 
haberlere  itibar  edilmesi,  hadîslerin  zâhirine  bağlılığı  da  kaçınılmaz  kılıcaktır. 
Nitekim  biz,  bu  durumun  Şâfiî’de  görülen  somut  örneklerini  tezimizin  son 
bölümünde vermeye çalışacağız.  
lk  dönemlerde  ise  hadîs  rivâyeti  ve  hadîslerin  içerdiği  konular  mutlak 
‘ilim/bilgi’  olarak  değerlendirilmiştir.  Nitekim  Muhammed  b.  Sîrîn’den  nakledilen 
                         
588
   Şâfiî,  Risâle, 258 (no. 1329-1332). Şâfiî’nin benzer şekilde  yine ilmi ikili  olarak tasnif etmesi 
için bkz. Şâfiî, Risâle, 197- 198 (no. 961-971).  
589
   Şâfiî, Risâle, 259 (no. 1336-1348). 
590
   Şâfiî, Risâle, 261 (no. 1368). 
591
   ed-Dehlevî,  Şah  Veliyyullah,  Huccetullâhi’l-Bâliğa,  çev.  Mehmet  Erdoğan,  z  yay.,  stanbul, 
1994, I. 483-484.  

---

 
125 
“Bu ilim dindir, şu halde dininizi kimden aldığınıza iyi dikkat edin!”
592
 sözü bilginin 
hadîs anlamında  kullanıldığını  en  iyi  ifade eden bir  anekdottur.  şte  hadîs  ekolü de 
rivâyet  edilen  bu  hadîslere  bilgi  kaynağı  olarak  aşırı  bir  değer  atfetmiş  ve  hadîsle 
bilgiyi aynîleştirmiştir. Bu da bilgiyi hadîs ve esere indirgeyen, hadîs bilgisinin re’y, 
ictihad,  kelam  ve  kıyasa  olan  üstünlüğüne  vurgu  yapan  bir  anlayışı  da  beraberinde 
getirmiştir. Böylece hadîs ehli eliyle din hakkındaki bilgi hadîsle temellendirilmeye 
ve  re’ye  karşı  hadîsin  otoritesi  güçlendirilmeye  çalışılmıştır
593
.  Şâfiî’nin  ortaya 
koyduğu metodolojiye ve savunduğu temel görüşlere baktığımız zaman aslında onun 
dinin anlaşılması ve yorumlanmasında nassın yanısıra akıl, kıyas ve re’ye de büyük 
bir ehemmiyet veren ehl-i re’y ekolünün aksine, bunlara sıcak bakmayan ehl-i hadîs 
ekolünün  zihniyetine  daha  çok  uygunluk  arzeden  bir  yaklaşıma  sahip  olduğu 
anlaşılmaktadır.  Nitekim  bu  durum  “bilgi”nin  temellendirilmesi  probleminde  de 
açığa çıkmaktadır. Zira daha önce de ifade ettiğimiz gibi ona göre bilginin kaynağı 
haberden/hadîsden  ibarettir.  Ona  nisbet  edilen  bazı  ifadelerden  de,  onun  bilgiden 
kastının hadîs olduğu anlaşılmaktadır. “ lim taleb etmek/bilgi peşinde koşmak, nafile 
namazdan daha faziletlidir, hadîs okuma, nafile namazdan daha hayırlıdır”
594
 sözü ile 
Mâlik ve Sufyân b. Uyeyne olmasaydı Hicaz’ın bilgisi yok olur giderdi
595
 derken de 
Hicazın bilgisi ile Hicaz’ın hadîsini kastettiği belirtilmiştir
596
.  
Ancak  Şâfiî’nin  bilgi  anlayışında  en  son  sırada  da  olsa,  kıyas  ve  ictihada 
yer verdiği düşünülürse onun ehl-i hadîse nazaran daha ileri bir merhalede bulunduğu 
ortadadır.  Dolayısıyla  mam  Şâfiî’nin,  hadîs  taraftarlarının  bilginin  yukarıdan 
aşağıya doğru akması ilkesini geliştirerek buna içtihadı da eklediği, bilginin değişik 
toplumlara,  zaman  ve  mekanlara  taşınmasının  beşerî  yorum  yöntemleri 
kullanılmadan  mümkün  olmadığını  fark  ederek, ictihadın  kaçınılmaz  olduğunu  ilan 
ettiği  ve  böylece  hadîs  ehlinin  ilim  kavramının  içine  fıkhın  önemli  bir  unsuru  olan 
kıyası dahil ederek onları ikna etmeyi başardığı ileri sürülmüştür
597
.  
                         
592
   el-Bağdâdî, el-Fakîh, II. 96, 98, 178.  
593
   Gürler, Ehl-i Hadîsin Düşünce Yapısı, s. 139-140. 
594
   el-Bağdâdî, el-Hatîb, Şerefu Ashâbi’l- Hadis, thk. Mehmed Saîd Hatîboğlu, D B Yay., Ankara, 
1991, s. 113; Zehebî, Siyer, X. 23, 53.  
595
   Beyhakî, Menâkıbu’ş-Şâfiî, I. 502; Râzî, Menâkıbu’ş-Şâfiî, s. 29; Zehebî, Siyer, VIII. 74, 457.  
596
   Gürler, Ehl-i Hadîsin Düşünce Yapısı, s. 135.  
597
   Bedir, Fıkıh, Mezhep ve Sünnet, s. 78-79.  

---