Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aklîle
- Mezhepler Tarihi
- Cimâu’l- lm
120 bir sıralamaya tabi tuttuğu belirtilmiştir 563 . Çünkü Şâfiî, Allah’ın Kitabı ve Hz. Peygamberin sünnetinin her Müslüman için uyulması gerekli (bağlayıcı) birer bilgi olduklarına 564 ve bunların ilmî derecelendirme yönünden en üst sırada bulunduklarına dikkat çekerek bilgiyi beş tabakaya ayırmaktadır: 1) Kur’an ve sahih/sabit sünnet 565 , 2) Hakkında Kitap ve sünnet bulunmayan konudaki icmâ, 3) Hz. Peygamberin ashabından bazılarının söylediği ve diğer sahabîlerin kendisine karşı çıkmadığı görüş, 4) Hz. Peygamberin ashâbının ihtilâflı görüşleri, 5) Bu tabakalardan birisi üzerine yapılan Kıyas 566 . Bu sıralamaya dikkatlice bakıldığı takdirde, onun yorum sisteminde büyük oranda naklî bilgilere dayandığı ve bunun kafî olmadığı durumlarda son çare olarak kıyasa ve aklî bilgiye başvurduğu görülmektedir. Zira yine Şâfiî “Bilgi (ilim) ancak daha üstte olandan alınır” diyerek bunun aksine hareket edenleri tenkit etmektedir 567 . Ş âfiî’nin bu konudaki benzer yaklaşımını ilmi/bilgiyi, ittibâ ve istinbât ş eklinde ikili bir tasnife tabi tutmasında da görüyoruz. Nitekim Şâfiî şöyle demektedir: “Bilgi iki türdür: ttibâ ve istinbât. ttibâ, Kitaba tabi olmaktır. Şâyet Kitapta yoksa sünnete tabi olmaktır, onda da yoksa bir muhalifini bilmediğimiz bizden önceki âmmenin/çoğunluğun görüşüne tabi olmaktır. Eğer onların da bir görüşü (icmâı) yoksa, Allah’ın Kitabına kıyas yapılır. Allah’ın Kitabına kıyas yapacak bir şey yoksa, Hz. Peygamberin sünnetine kıyas yapılır. sünnette de yoksa, herhangi bir muhalifi bulunmayan önceki âmmenin sözüne (icmâına) kıyas yapılır. 563 Özen, Aklîleşme Süreci, s. 382. 564 Şâfiî, Umm, VII. 452. . 565 Şâfiî’nin bu sıralamada Kur’an ve sünneti/hadîsi aynı derece ve mertebede zikretmesine dikkat edilmelidir. Ebû Zehra, Kur’an ve sünnet gerçekte aynı mertebede olmadığı halde Şâfiî’nin bu ikisini birleştirme nedenini ise şöyle izah ediyor: “Şâfiî, fıkhı incelemiş ve Kur’an’ın küllî kaideler ile birçok cüz’î meseleleri ihtiva ettiğini ve sünnetin de Kur’an’ın beyanını tamamladığını, kısa (mücmel) ifadeleri genişlettiğini, bazı kimselerin kavrayamayacağı incelikleri açıkladığını görmüştür. O halde sünnet, Kitab’ın ihtiva ettiği bütün meseleleri açıklamakta ve onun mücmel hükümlerini genişletmektedir. Buna göre sünnetin açıklayıcı bir durumda olabilmesi için ilim/bilgi değeri bakımından açıkladığı şeyin mertebesinde olması gerekir” Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, II. 337. 566 Şâfiî, Umm, VII. 452. . 567 Şâfiî, Umm, VII. 452. . 121 Kıyas dışında herhangi bir şeyle hüküm vermek caiz değildir. Eğer kıyas yapanlar da bunda ihtilaf ederlerse, herkesin kendi ictihadına göre hüküm vermesi caiz olur, kendi ictihadına aykırı olarak başkasının ictihadına uyması caiz olmaz 568 . Dolayısıyla Kur’an, sünnet ve icmâ ittibâ edilmesi gereken bilgiyi, bunlara kıyas yapılarak elde edilenler de istinbât edilen bilgileri ifade etmektedir. Buna göre bilgi, ya bizzat nasslarla ya da nasslara dayanmak suretiyle var olursa ancak o zaman bağlayıcı bir bilgi olabilir. Zira yine Şâfiî’ye göre bir kadı hakkı/gerçeği bilmedikçe ve ona dayanmadıkça hüküm veremez. Hakk ise ancak kendisine uyulan bağlayıcı bir haber veya kıyasla bilinir. Zira ona göre ilim/bilgi, ya bağlayıcı bir haber veya veya kıyasla elde edilir 569 . “Allah, Rasulullah’tan sonra hiç kimseye, kendisinden önce geçmiş bilgi kaynağına dayanmakmaksızın fetva verme yetkisi tanımamıştır. O’ndan sonraki bilgi kaynağı ise Kitab, sünnet, cmâ’, sahabîlerden intikal eden şeyler 570 ve belirttiğimiz gibi, bunlara yapılacak Kıyas’tır” 571 . Hiçbir kimsenin Allah’ın Kitabı’da, sünnette, icmâda ve bağlayıcı bir haberde bir delile dayanmaksızın söz söyleme hakkı yoktur. Bunları göz ardı ederek söz söylemek istihsana ve akla gelene göre hüküm vermektir 572 . lim adamı ancak doğruya delâlet eden şeylere kıyas yaparak ilim/bilgi cihetiyle görüş belirtmelidir. Bilgi ciheti ise kesinlik/bağlayıcılık ifade eden habere dayanmaktan ibarettir. Bu şekilde ilim adamı her halukârda habere uymuş ve kıyas 568 Şâfiî, Umm, I. 276; Şâfiî, htilâfu’l- Hadîs, IX. 569. 569 Şâfiî, Umm, VI. 310. 570 Şâfiî’nin kullandığı âsâr kavramını yalnız sahabîlerden intikal eden şeyler olarak çevirmek Ş âfiî’nin bu kavramla ilgili kastını tam yansıtmamaktadır. Nitekim o, tâbiûndan intikal eden ş eyler için de âsâr kavramını kullanmaktadır. Dolayısıyla kavram hem sahabe hem de tâbiûnden intikal eden sözleri kapsamaktadır. Meselâ Şâfiî, hacda güvercini öldürmenin fidyesinin bir koyun olduğuna dair sahâbeden Hz. Ömer, Osman ve bn Abbas’ın ve tâbiûndan Atâ ve Saîd bnu’l-Museyyeb’in görüşleri için âsâr kavramını birlikte kullanmaktadır. Şâfiî, Umm, II. 301. 571 Şâfiî, Risâle, 275 (no. 1468). Krş, Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, 508. . 572 Şâfiî, Cimâu’l- lm, s. 25-26. Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 492. Şâfiî’nin bu sözlerinden istihsana başvuran kimselerin neredeyse Allah’ın Kitabı’nı, sünneti, icmayı ve bağlayıcı haberleri adeta devre dışı bırakarak ve göz ardı ederek yalnız akla binaen hüküm bulundukları gibi bir anlam ortaya çıkmaktadır. Oysa istihsanı benimseyen hukukçuların, adı geçen sıralamadan bigane kalarak ictihad ve istihsanda bulunduklarını iddia etmenin isabetli bir değerlendirme olduğunu söylemek güçtür. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|