Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C- ctihad ve Kıyas Anlayı şı
- Metodoloji Sorunu
126 Kanaatimizce bu durum, Şâfiî’nin ortayol ve denge siyaseti ile yakından ilgilidir. Onun, böylece hadîs taraftarlarının temel yaklaşımları ile re’y taraftarlarının temel yaklaşımları arasında denge kurmaya çalışarak bununla mezkur iki ekolü uzlaştırmayı hedeflediğini söylemek mümkündür. Ne varki Şâfiî’nin bu çabasının sonunda dengenin kurulmasından ziyade akıl ve re’yin aleyhine olmak üzere denge bozulmuş, her türlü sorunun çözümü nakilde aranmış akla gereken değer verilmeyerek akla yönelik güvensizlik meydana gelmiştir 598 . Daha doğrusu, nakilciliğe yaptığı vurgu ile amaçladığı “güven” oluşmamış, tam aksine uydurma hadîsler meselesi bir kaosa yol açmıştır. Bu arada hadîslerin manaya delâleti daha doğrusu ifade ettikleri bilginin değeri ve bağlayıcılığı konusunu da bir problem olarak yerini almıştır. Nitekim Ş âfiî’den önceki hukuk mektepleri de hadîslerin delâlet problemini göz önünde bulundurmuşlardır. Meselâ mam Ebû Hanîfe’ye göre, Kur’an’da vârid olan her şey, delâlet bakımından kat’î, sünnette (mütevâtir ve mustefîz hâriç) varid olan her şey, delâlet bakımından zannîdir 599 . Şâfiî’ye göre ise sünneti oluşturan mütevatir ve âhâd hâdislerin delaleti kat’î olup, aynı zamanda bunlar, akla dayanan kıyastan üstündür. Kıyas dâima zannî bir delâlet taşımak durumundadır. Bu nedenle Şâfiîler âhâd hadîslerin delâletini zannî gören Hanefîlerden ayrılmaktadır 600 . Ş âfiî bu yaklaşımı ile Hz. Peygamberden şifahî olarak nakledilen hadîslerin manaya delâletini, vurûdu kat’î olan Kur’an delâleti ile aynı değerlendirmeye tabi 598 Bu nedenle meselâ Şafiî’nin, şer’î meselelerin anlaşılmasında, selefin yöntemine aykırılık arzettiği düşüncesiyle, kelâmcıların her türlü teorik ve pratik konuda, aklın sınırlı olmasına rağmen dinin anlaşılmasında aklı hakem kılmaları ve rehber saymaları nedeniyle onların görüşlerini ve yöntemini benimsemediği ve bunun yerine Şâfiî’nin daima Kitab ve sünnete yöneldiği dolayısıyla aklın gücüne güvenmediği ifade edilmektedir. Usfûr, el- mâm eş-Şâfiî, s. 175. 599 Ünal, Ebû Hanîfe’nin Hadîs Anlayışı, s. 134; Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 161. 600 Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 122. Görmez, A.g.e., s. 161. Aslında Şâfiî’ye göre haber-i vâhidlerin de delâletinin kat’î olduğu tesbiti üzerinde yeniden durulması gerekmektedir. Her ne kadar Şâfiî, haber-i vâhide kıyasa göre öncelik tanımış olsa da, onda haber-i vâhidin kesin bilgi ifade ettiği hususunun tartışmaya açık olduğu görülmektedir. Nitekim Şâfiî fıkıh usûlünde de haber-i vâhidin bilgi değeri üzerinde, hiçbir şekilde bilgi ifade etmeyeceği, kesin olarak bilgi ifade edeceği ve karineli olması durumunda bilgi ifade eceği şeklinde üç ayrı görüşün ön plana çıktığı belirtilmiştir. Hadîslerin genellikle kesin bilgi ifade ettiğini söyleyenler genelde zahirî ekolüne mensup alimlerdir. Haber-i vâhidin kesin bilgi ifade ettiğine dair bn Kayyım el- Cevziyye tarafından Şâfiî’ye nisbet edilen bir görüşün, Şâfiî fıkıh usûlü kitaplarının herhangi birinde yer almadığı belirtilmiştir. Bkz. Güleç, Şâfiî Fıkıh Usûlünde Hadîs Metodolojisi, s.- 193-209. 127 tutmuştur. Dolayısıyla ona göre sıhhat şartlarını haiz olan haber-i vâhid Kur’an’ın ve mütevâtir sünnetin âmmını tahsis eder 601 . Oysa hadîslerin ekseriyetinin manen rivâyet edilmesi, onların Kur’an gibi manaya delâletini engellemektedir. Hadîsler güvenilirliklerine göre mütevatir, meşhur ve âhâd şeklinde tasnif edilmeye ve bir referans metni olarak kullanılmaya daha müsaittir 602 . Yine de Şâfiî’ye göre, her ne kadar haber-i vahid kıyastan daha yüksek bir konumda bulunsa da, ona göre âhâd haberler, mütevatir ve meşhur haberlerden daha düşük bir mevkiye sahiptir. Zira o, doğruluğunda icma edilen rivâyetler üzerinde ş üphe edeni tevbeye davet ederken, âhâd hadîsleri reddedenleri tevbeye davet etmemektedir 603 . Sonuç olarak Şâfiî’nin bilgi anlayışının da, onun lafza bağlı anlama ve yorumlama yöntemi üzerinde önemli bir etkiye sahib olduğu kanaatindeyiz. Onun daima naklî bilgiyi esas alması, aklî bilgiyi kıyasa indirgemesi ve diğer aklî yöntemlere şiddetle tepki göstermesi, onu nasslara ve lafzî anlamlarına daha bağlı bir hale getirmiştir. Her ne kadar nassların yanı sıra sınırlı da olsa akla ve kıyasa da yer vererek denge kurmayı amaçlayan ortayolcu bir tutum sergilemeye çalışsa da Şâfiî, aslıda kendisinden önce, nassların yalnız lafzına bağlı kalmaksızın, onları akıl, re’y, istihsan ve maslahata göre yorumlayan re’y ekolünün aksine o hadîs ekolünün ilim anlayışıyla hareket etmiştir. Bu da onun tam bir ortayolcu tavra sahip olmadığı göstermektedir. Ancak kimi zaman zorunlu olarak ve kısmen de olsa bilgi teorisinin kapsamına kıyas ve re’yi dahil etmesiyle zayıf ta olsa uzlaştırıcı bir tavır takındığı söylenebilir. C- ctihad ve Kıyas Anlayışı slâm’ın temel kaynakları konumunda olan nasslar acaba nasıl anlaşılacaktır veya hakkında nass bulunmayan problemlerin çözümünde nasıl bir yol izlenecektir? Yalnız nasslara ve onların zahirî/lafzî anlamına dayanılarak her hangi bir sorgulamaya tabi tutulmadan mı hareket edilecek yoksa nasslarda gözetilen temel 601 el-Ezrak, Muhammed, “Minhâcu’l- mami’ş-Şâfiî”, s. 261-262. 602 Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 157-158. 603 Şâfiî, Risâle, 248-249 (no. 1259-1261); Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 121. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|