Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
128 
ilke,  illet,  sebep  ve  hikmetler  de  nazar-ı  itibara  alınarak  nassların  daha  geniş 
çerçevede ele alınmasına mı çalışılacaktır? Bu gerçekleştirilirken izlenmesi gereken 
yöntem  ve  usûl  nedir  ve  nelerden  ibarettir?  Bu  hususta  nassları  anlamaya  ve 
yorumlaya  çalışan  özne  ne  kadar  özgürlüğe  sahiptir?  Nassları  yeni  olaylara 
uygulamanın yegane yolu kıyas mıdır yoksa başka yöntemler de devreye sokulabilir 
mi? Bütün bu soruların cevabları nassların anlaşılıp yorumlanmasıyla ve ortaya çıkan 
sorunların  nasıl  çözüleceği  ile  yakından  ilgilidir.  şte  bu  hususta,  hakkında  nass 
bulunmayan  konuların  çözümünde  izlenenilecek  yöntemlerin  başında  ise  re’y  ve 
kıyas  gelmektedir  ki  bunları  içine  alan  şemsiye  kavram,  ictihad  kavramıdır. 
Dolayısıyla bu kısımda Şâfiî’nin nassları anlama ve değerlendirmede bu kavramlara 
nasıl  yaklaştığının  tesbiti  büyük  bir  önemi  haizdir  ve  onun  yorum  mantığı  ile 
doğrudan ilgilidir.  
Sahabenin  daha  Hz.  Peygamber  hayattayken  çeşitli  vesilelerle  bir  şekilde, 
re’y  ve  ictihada  başvurduğunun  ve  bunun  Hz.  Peygamber  tarafından  onandığının 
ortaya  konulması,  re’y  ve  ictihadın  ümmet  için  meşru
604
  ve  gerekli  bir  bir  yöntem 
olduğunun  en  açık  bir  delilidir.  Şâfiî’nin  de  zaman  zaman  delil  olarak  yer  verdiği, 
Muaz  hadîsi  olarak  bilinen  ve  hüküm  verirken  izlenmesi  gereken  yolu  (Kur’an, 
sünnet  ve  ictihad/re’y)  olarak  ortaya  koyan  rivâyet  bu  hususta  önemli  bir 
anekdottur
605
.  Zaten  bizzat  Hz.  Peygamber,  sadece  Allah’tan  aldığı  vahyi  tebliğ  ve 
                         
604
   Apaydın, “Nasları Anlamada Yetki ve Yöntem Sorunu”, s. 10. 
605
   Şâfiî,  btâlu’l- stihsân,  VII.  496.  Ayrıca  Bkz.  et-Tayâlisî,  Suleyman  b.  Davud,  el-Musned, 
Dâru’l-Ma’rife, Beyrût, ty., s. 76 (no. 559);  bn Ebî Şeybe, Musannef, IV. 543 (no: 22988), VI. 
13 (no. 29100); Dârimî, Sunen, Mukaddime 20, h. no. 170; Ebû Davud, Sunen, Akdiye 11, h. 
no: 3592 (IV. 18); Tirmizî, Sunen, Ahkâm 3, h. no: 1327 (III. 616); et-Tabarânî, Suleyman b. 
Ahmed, el-Mu’cemu’l-Kebîr, thk. Hamdî b. Abdulmecîd, Mektebetu’l-Ulûm ve’l-Hıkem, 1983, 
h.  no:  362  (XX.  170);  el-Beyhakî,  Ebû  Bekir  Ahmed  b.  Huseyn,  es-Sunenu’l-Kubrâ,  thk.  M. 
Abdulkâdir Atâ, Dâru’l-Bâz, Mekke, 1994, X. 114.  
Muhammed  Yûsuf  el-Fârukî,  Şâfiî’nin  re’yle  ictihada  menfî  bir  yaklaşım  sergileyip,  ictihadı 
kıyasla  sınırlandırdığını  ifade  etmekte  ve  bu  tesbitini  teyit  amacıyla  da,  Muâz  b.  Cebel’in, 
Kur’an ve sünnette bir şey bulamadığında re’yi ile ictihad edeceği (
 
 ) şeklindeki sözünü, 
Ş
âfiî’nin el-Umm’de ilgili rivayette re’y sözcüğünü hazfederek ve sadece ictidad ederim ( 
 ) 
kısmına  yer  vererek  naklettiğini  belirtmektedir. Bkz. el-Fârukî,  Muhammed Yusuf,  “ shâmu’l-
mâm eş-Şâfiî fî Tatavvuri’l- ctihâd”, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve Muctehiden (Havle’l- mâm 
eş-Şâfiî  htifâi bi Zikrâ Murûri  snâ Aşara Karnen alâ Vefâtihi, Kuala Lumpur, Malezya, 1990), 
Dâru’t-Takrîb, Beyrût, 2001, s. 438. Fârukî’nin bu tesbiti gerçeği yansıtmamaktadır. Zirâ her ne 
kadar  Şâfiî,  btâlu’l- stihsân’da  (Umm,  VII.  496)  re’y  ifadesini  hazfederek  nakletmiş  olsa  da, 
Umm’un  bir  başka  kısmında  (el- krâr  ve’l- ctihâd  ve’l-Hukm  bi’z-Zâhir  konusunda)  herhangi 
bir  hazifde  bulunmaksızın  re’yimle  ictihad  ederim  (
 
  )  şeklinde  nakletmektedir.  Şâfiî, 
Umm.  VI.  281.  Şâfiî’nin,  Hz.  Peygamber’in  re’yle  ictihadı  tasvip  ettiği  anlamındaki  Muâz 

---

 
129 
beyan  etmekle  yetinmiyor,  Kur’an’da  yer  almayan  konularda  vahyin  maksat  ve 
hedefleri  doğrultusunda  açıklamalarda  bulunuyordu.  Böylece  o  ashabına  da  re’yle 
ictihadın yöntemini öğretmiş oluyor, onları buna teşvik ediyordu
606
. Öte yandan Hz. 
Peygamber,  hayatın  her  alanını  kuşatacak  derecede  ayrıntılı  bir  beyânda 
bulunmamış
607
,  insanların  o  anki  ihtiyaçlarını  karşılayacak  ölçüde  ve  ancak 
açıklanmasına  lüzum  gördüğü  konularda  beyanda  bulunmuştur.  Bu  nedenle 
kendisinden  sonra,  insanlar  açıklamaya  ihtiyaç  duyduklarında,  açıklama  ve  beyan 
âlimlere kalmıştır
608
.  
Hz.  Ömer’in  bırakın  bulunmayan  konuları,  nass  bulunan  konularda  bile 
yapmış  olduğu  ictihadlar,  nassların  anlaşılmasına,  maksatlarına  bakılmasına  ve  de 
olayları  kuşatan  şartların  alınmasına  dayanan  re’yle  ictihadda  bulunmanın  bir 
ş
eklinden ibarettir. Dolayısıyla o, nassların kendilerinden beklenen hedeflerle, genel 
yasama  ruhu  ve  ümmetin  maslahatı  ile  çatışmaksızın  nassların  nasıl  uygulanması 
gerektiği  düşüncesinden  hareketle  ictihadda  bulunmuştur
609
.  Muellefe-i  kulûba 
zekâttan  pay  vermemesi,  Irak  arazisinin  taksimi,  kıtlık  yılında  zekât  toplamayıp, 
erteletmesi,  yine  kıtlık  yılında  hırsızlık  cezasını  tatbik  etmemesi,  ehl-i  kitab 
kadınlarla evlenmeyi yasaklaması onun bu düşünceden hareketle yaptığı ictihadlara 
birer örnektir
610
. Gerçekte  slam dini, Allah’ın kıyamete kadar geçerli kıldığı yegane 
din  ise,  bunun  her  çağda  ve  mekanda  geçerli  olabilmesi,  ancak  akla  ve  düşünme 
ameliyesine  dayanan  ictihadla  mümkündür.  Bu  nedenle  slâm  hukukunun 
dinamikliği  büyük  ölçüde  ictihat  kurumunun  aktif  olarak  işlemesine  bağlıdır. 
Ş
evkânî’nin  ifadesiyle  Yüce  Allah  teklîf  ehline,  i’tibâr,  istinbât  ve  ictihâdı 
emretmiştir
611
.  
                                                                      
hadisini nakletmekle beraber re’ye karşı çıkmasından onun tümden reye menfî yaklaşmadığını, 
onun  esasında  sınırsız  bir  reye  (istihsan  gibi)  karşı  çıktığı  ve  ictihadı/reyi  kıyasla  sınırlayarak 
sınırlı  bir  reyden  yana  olduğunu  söylemek  mümkündür.  Nitekim  Schacht  da  Şâfiî’nin  re’y  ve 
istihsanı aynı anlamda kullandığını belirtmektedir. Bkz. Schacht, The Origins, s. 121.  
606
   Hudarî,  slâm Hukuk Tarihi, s. 208; Duraynî, el-Menâhicu’l-Usûliyye, s. 4.  
607
   Fazlurrahman, Metodoloji Sorunu, s. 26; Guraya, Sünnetin Niteliği, s. 42.  
608
   Şelebî, el-Fıkhu’l- slâmî, s. 127. 
609
   Duraynî, el-Menâhicu’l-Usûliyye, s. 7. 
610
   Bu hususta bkz. Şelebî, Ta’lîlu’l-Ahkâm, s. 62-63; Karaman,  ctihad, s. 97; Erdoğan, Ahkamın 
Değişmesi, s. 156, 157, 234-235. 
611
   eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali,  rşâdu’l-Fuhûl, Dâru’l-Fikr, ty., s. 172.  

---