Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
117 
göstermektedir.  Yine  Şâfiî  metodunun  temel  özelliği  ilkesel  kaideler  koyması  ve 
sonra bu kaidelere uygun hükümler vermesidir. Hanefi metodu ise istidlalden ziyade 
istikra metoduna daha yakın olup onlar, fakihlerinin fer’î hükümlerdeki istinbatlarına 
uygun  kaideler  koymuşlardır
551
.  Şu  halde  Hanefîlerin  aksine  Şâfiîler,  nasslardan  ve 
lafızdan hareket eden bir yöntem ve anlayışı benimsemişlerdir.  
Bu  arada  Şâfiî’nin  temellendirmeye  gayret  ettiği  nass  anlayışının 
yansımalarını hemen hemen bütün  slam düşüncesinde görmek mümkünse de bunun 
en özgün tesirini Zahirîlerin nass anlayışında bariz bir şekilde görmek mümkündür. 
Bu nedenle meselâ Ebû Zehra, başlangıçta bir Şâfiî hayranı olan Zâhiriye ekolünün 
imamı  Dâvud  el- sfehânî’nin(270/883)  fıkıhta  yalnız  nassları  esas  almasını  onun 
Ş
âfiî  fıkhının  etkisinde  kalmasına  bağlamakta  ve  şu  değerlendirmeyi  yapmaktadır: 
“Çünkü  mam  Şâfiî,  şerîatı  daima  nasslara  dayanarak  tefsir  ederdi.  Dolayısıyla 
ş
erîatın  kaynaklarını  nasslardan  ve  nasslara  hamledilen  kıyastan  ibaret  sayardı. 
Ş
âfiî’ye  göre  ictihad,  ya  bir  nassa  dayanmalı,  yahut  da  mevcut  bir  nass  üzerine 
hamledilmelidir..  şte Dâvud ez-Zâhirî, bu düşünceyi daraltarak Şâfiî’den uzaklaşmış 
ve  şerîatı  yalnız  nasslardan  ibaret  saymıştır”
552
.  Bu  nedenle  Zahiriye  Mezhebinin 
neredeyse  nassların  bütün  olayları  kapsadığı  varsayımıyla  nasslara  sarılma 
konusunda  mam  Şâfiî’nin  söylemlerinin  aşırı  bir  tatbîkinden  ibaret  olduğu  ifade 
edilmiştir
553
.  
Zira Şâfiî’de olduğu gibi Zahiriye ekolü de, Kur’an ve sünneti bir konumda 
–  ki  o  da  nass  konumudur-  değerlendirmişlerdir
554
.  Zahirîye  ekolunde  nassların 
büyük bir ağırlığı söz konusudur. Öyleki, zahirî metodun mihveri nasslardır ve delil 
onlarla  sınırlıdır.  Onlara  göre  bağlayıcı  olan,  nassın  lafzından  ilk  başta  anlaşılan 
anlamı  almaktır.  Anlam  bununla  sınırlıdır  ve  onunla  yetinilmelidir
555
.  Onlara  göre 
fıkhî kaynaklar sadece nasslardan ibarettir. Onlara göre şerîatın hiçbir hükmü re’yle 
açıklanamayacağı için bütün çeşitleriyle re’ye karşı muhalif bir tavır almışlardır. Bu 
                         
551
   Veledbâh, Muhammed el-Muhtâr, “Lemhatun an Usûli Fıkhı’ l- mâm Mâlik”, Nedevâtu’l- mâm 
Mâlik, Fâs, 1400/1980, II. 70.  
552
   Ebû  Zehra,  Muhammed,  slâm’da  Siyâsî  tikâdî  ve  Fıkhî  Mezhepler  Tarihi,  çev.  Abdulkadir 
Ş
ener, Hisar yay.,  stanbul, ty., II. 439. 
553
   Veledbâh, A.g.m., II. 70. 
554
   Abdulmecîd, el- tticâhâtu’l-Fıkhıyye, s. 365.  
555
   Abdulmecîd, A.g.e., s. 374.  

---

 
118 
düşünceden hareketle kıyas, istihsan, mesâlih-i mursele ve sedd-i zerâyi’i delil olarak 
kabul  etmezler  ve  yalnız  nassları  delil  sayarlar.  Nass  bulunmadığı  durumlarda  ise 
istishâbın hükmünü esas alırlar
556
.  
Ş
u  halde  slam  düşüncesinde  nasslara  ve  nassların  zahirî/lafzî  anlamlarına 
bağlılığın önderi konumunda olan Zahirîye ekolünün temel yaklaşımlarının en fazla 
Ş
âfiî  ile  paralellik  arzettiği  görülmekte  olup  bu  aynı  zamanda  iki  ekol  arasındaki 
belirgin  ilişkiyi  de  ortaya  koymaktadır.  Nitekim  Dâvud  ez-Zâhirî’nin,  Şâfiî’nin 
istihsanı  ibtal  etmek  için  kullandığı  delillerin,  kıyas  için  de  geçerli  olduğunu  ileri 
sürerek kıyası da reddetmiş olması bu gerçeği teyit etmektedir
557
.  
Sonuç olarak Şâfiî’nin lafza bağlı yorum yönteminin temelinde, onun nass 
anlayışı önemli bir yere sahiptir. Şu halde Şâfiî nass teorisi ile en başta dinî nassların 
somut olarak varlığını tesis etmekte sonra da doğal olarak bunların verdiği bilgiye en 
büyük  değeri  tanımış  olmaktadır.  Bu  nedenle  onun  lafza  bağlı  yorum  yönteminde 
etkili olan bir diğer faktör de ilim anlayışıdır.  
B- Şâfiî’nin  lim Anlayışı (Bilgi Teorisi) 
Hiç  şüphesiz  âyet  ve  hadîslerden  müteşekkil  dinî  metinler  evren,  insan, 
varlık  gibi  hayatın  bir  çok  alanına  dair  slâm’ın  temel  görüşlerini  meydana  getiren 
bilgi ve mesajlardan ibarettir. Dolayısıyla bu metinler dinî bilginin temel kaynakları 
konumundadır.  Bu  bilgilerin  bir  diğer  temel  özelliği  ise  naklî  bilgiden  ibaret 
olmasıdır.  Bu  yönüyle  insanın  kendi  düşünce  ve  çabasıyla  ortaya  koyduğu  aklî 
bilgiden  ayrılmaktadır.  Ancak  mezkûr  bilgi  kaynaklarına  verilen  değer  ve  tanınan 
yetki  bilginlere  ve  ekollere  göre  değişebilmiş  bu  da  meselelere  yaklaşımda  farklı 
tutum, anlayış ve yorumların yaşanmasına neden olmuştur.  
Ş
âfiî’den önce ve Şâfiî döneminde siyâsî, itikâdî ve fıkhî alanlarda yaşanan 
görüş  ve  yorum  farklılıklarının  nedenleri  arasında  bilginin  mahiyeti  ve  kapsamı 
konusundaki  farklı  tutum  ve  yaklaşımları  da  saymak  mümkündür.  Bu  bakımdan 
                         
556
   Ebû Zehra, Mezhepler Tarihi, II. 437. Aslında zahirîlerin de lafızcılığının test edilmesine ihtiyaç 
vardır.  Onların  da  zaman  zaman  burhâna  göre  veya  istishab  deliline  binâen  hüküm  vermeleri 
lafızcı yaklaşımlarının gözden geçirilmesini gerekli kılmaktadır.  
557
   Ebû Zehra, A.g.e., II. 440.  

---

 
119 
herhangi  bir  konuda  yapılan  yorum  ve  değerlendirmelerin,  dayanılan  bilgi 
kaynaklarıyla  yakın  bir  ilgi  ve  alakası  söz  konusudur.  Bu  durum  Şâfiî  için  de 
tamamen geçerlidir. Zira Şâfiî’nin yorum sisteminde onun bilgi problemine bakışının 
ve bu husustaki epistemolojik açıklamalarının önemli bir yeri ve etkisi vardır
558
.  
Bir  çok  konuda  olduğu  gibi  Şâfiî’nin  ilim  anlayışı  ve  bilgi  problemine 
bakışı  konusundaki  temel  görüşlerini  de  bizzat  kendi  eserlerinden  öğrenme  şansına 
sahibiz.  Zaten  Şâfiî’yi  farklı  ve  özgün  kılan  yönlerden  birisi  de  hemen  hemen  her 
konudaki  düşüncelerini  (talebelerinin)  yazıya  dökmesi  ve  bunların  bize  kadar 
intikalinin sağlanmış olmasıdır.  
Ş
âfiî’nin  kendi  bilgi  anlayışını  oluştururken  en  başta  birtakım 
âyetlere/nasslara  dayandığı  görülmektedir.  Nitekim  bu  durumu  özellikle  btâlu’l- 
stihsan
’da istihsanı red için delil getirdiği âyetlerde görmek mümkündür. “Allah sizi 
annelerinizin  karnından  çıkardığı  zaman  hiçbir  şey  bilmiyordunuz”
559
.  “O’nun 
dilediği kadarından başka ilminden hiç bir şey kavrayamazlar”
560
 “ şte böylece sana 
da  emrimizle  Kur’an’ı  vahyettik.  Sen,  kitap  nedir,  iman  nedir  bilmezdin”
561
 
ş
eklindeki  âyetleri  delil  getiren  Şâfiî,  ilgili  âyetleri,  insanların,  Allah’ın 
öğrettiklerinin  dışında  bir  bilgilerinin  bulunmadığı  ve  Allah’ın  kendilerine  verdiği 
ilimle  yetinip,  bunun  dışında  başka  herhangi  bir  şeye  bağlanmamaları  gerektiği 
yorumunu yapmaktadır
562
.  
Ş
âfiî’nin bu âyetleri istihsân konusunda serdetmesi önemlidir. Zira istihsân 
aklî  bir  çabanın  ürünüdür.  Dolayısıyla  onun  bu  yaklaşımıyla,  aklî  bilgiye  karşı 
mesafeli  durduğu  anlaşılmaktadır.  Nitekim  bu  durumu,  bizzat  kendisi  tarafından 
oluşturulan ve sıralanan bilgi kaynaklarında da görmek mümkündür. Bu sıralamada 
o, hep naklî bilgilere öncelik tanımış ve yine aklî bir çabadan ibaret olan kıyasa en 
son sırada yer vermiştir. Bu nedenle Şâfiî’nin dinî bilginin, özel terimiyle “el-ilm”in 
hiyerarşik bir yapıda olduğunu savunduğu ve bu anlayışla kaynakları önem açısından 
                         
558
   Özen, Aklîleşme Süreci, s. 382. 
559
   16. Nahl, 78.  
560
   2. Bakara, 255.  
561
   42, Şûrâ, 52.  
562
   Şâfiî,  btâlu’l-  stihsân, VII. 488.  

---