Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
115 
Nass  kavramıyla  birlikte  ağırlık  kazanmaya  başlayan  ve  her  şeyin 
çözümünü genel ve ağırlıklı olarak nasslarda arayan düşünce biçimi esasen etkisini 
akıl ve re’ye dayalı düşünce üzerinde göstermektedir. Zira “Sadece nassı esas alanlar, 
hayatın en ince teferruatını dahi nassların sınırları içinde aramıştır”
542
. Üstelik, nass 
üzerinde  yapılan  vurgular  hukukta  re’y  kullanımına  giden  kapıyı  kapatmıştır. 
Neticede  re’y  dışlanıp  ictihad  alanı  daraltıldıkça,  nass  kavramı  daha  da  hakim 
olmaya  başlamış  ve  kullanımı  yaygınlaşmıştır
543
.  Her  ne  kadar  Şâfiî’nin  aklı  kesin 
olarak  dışladığını  söylemek  mümkün  değilse  de,  onun  mümkün  olan  en  dar  alana 
sıkıştırıldığı  söylenebilir  ki,  böylesi  bir  nass  anlayışıyının,  beraberinde  aklın 
düşünme  ve  problem  çözme  gücünü  zayıflattığını  ve  her  ne  kadar  başlangıçta  arzu 
edilmese de böyle bir sonuçla karşılaşıldığını söylemek mümkündür.  
Zira daha önce de ifade edildiği gibi, Şâfiî, görüş ve düşüncelerini Kitab ve 
sünnet  nassları  üzerine  kurmuş  ve  bu  daireyi  oldukça  geniş  tutmuştur.  Bu  nedenle 
herhangi  bir  Kitab  ve  sünnet  nassına  istinad  etmediği  gerekçesiyle,  istihsân, 
maslahat,  sedd-i  zerâi  ve  amel-i  ehl-i  Medîne  ile  hüküm  verilmesini  eleştirmiş  ve 
bunları red cihetine yönelmiştir
544
. Buradan da Şâfiî’nin dinî meseleleri çözmede ilke 
olarak  akla  mesafeli  durduğu,  aklî  değerlendirmelere  öncelik  tanımadığı  ve 
düşüncesini  nasslar  çerçevesinde  oluşturmaya  özen  gösterdiği  anlaşılmaktadır.  Bu 
nedenle  mam Şâfiî ile birlikte nassın egemenlik alanının artması ve de doğal olarak 
aklın  alanının  daraltılması  sonucunda  kendinden  sonraki  dönemlerde  re’ye  göre 
nassın  ön  plana  çıkarıldığı,  aynı  yöntemi  takip  eden  mam  Eş’arî’nin  de  kelâm 
alanında  aklın  manevra  alanını  daralttığı  ifade  edilmiştir
545
.  Dolayısıyla  Şâfiî’nin 
bütün  gayret  ve  çabası,  günlük  hayatta  ortaya  çıkan  yeni  hâdise  ve  problemlere 
olabildiğince  nassların  ışığında  çözüm  bulmak  ve  bunun  yöntemini  tesis  etmekten 
ibaretti. Zira onun kanaatine göre, mutlaka bir noktada nasslarla irtibat kurulmalıydı. 
                         
542
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 144. 
543
   Hasan,  slâm Hukukunun Doğuşu , s. 143, 145.  
544
   Usfûr, Ramazan Ahmed, el- mâm eş-Şâfiî, Fakîhen ve Muhaddisen, Kâhire, 2000, s. 118-119; 
Ebû Zeyd, “ mam Şâfiî ve Ortayol”, s. 98; Özafşar, Hadîsi Yeniden Düşünmek, s. 90. 
545
   Erkol, Ahmet, “Eşarî Düşüncesinde Şâfiî’nin Etkisi”, Marife, yıl. 3, sy. 2, Konya, 2003, s. 175. 
Ancak Erkol’un bu tesbitinin ağırlıklı olarak Şâfiî çizgisindeki görüş sahipleri geçerli olduğunu 
söylemek  daha  uygundur.  Zira  aynı  genellemenin,  Hanefîler,  Mâlikîler,  Zeydîler,  Mutezile  ve 
mam  Maturidî  gibi  görüş  sahipleri  için  de  geçerli  olduğunu  söylemek  güçtür.  Zira  bunlar, 
nassın  yanında akla verdikleri değer bakımından Şâfiîlerden daha farklı bir tutum ve  yaklaşım 
sergilemişlerdir.  

---

 
116 
Aksi takdirde keyfîliğin yolu açılmış olurdu. Bu nedenle istihsanı tamamen dışlamış, 
birer  aklî  çabadan  ibaret  olan  ictihad  ve  kıyas  metodlarını  ise  nasslarla  olaylar 
arasındaki benzerlik temeline oturtarak sistemleştirmiştir
546
. Halbuki keyfîlik iddiası 
da  tartışmaya  açık  bir  iddiadır.  Zira  aynı  keyfîlik,  yorumcunun  tutumuna  göre,  bir 
nassı  anlama  ve  yorumlama  işleminde  de  görülebilir.  Dolayısıyla  açıkça  bir  nassa 
dayanmadığı  gerekçesiyle,  slâmın  temel  ilkelerinden  hareketle  ortaya  konulan 
yorumların birer keyfîlikten ibaret görülmesi ilmî bir tavır değildir.  
Nitekim başta Hz. Peygamber dahi her konuda adetâ birer kanun metni gibi 
algılanacak  tarzda  kesin  metinler/nasslar  vaz  etmemiştir.  Dolayısıyla  Onu  bir 
hukukçu  gibi  algılamamak  gerekir
547
.  O,  bütün  konular  ve  detaylarıyla  ilgili  özel 
hükümler  koymamış,  aksine  karşılaşılan  durumlar  hakkında  uygun  kararlar 
verilmesini ümmetin takdirine bırakmıştır. Şu halde O, genel bir emir vermek yerine, 
farklı uygulamalar için geniş bir insiyatif alanı bırakmıştır. Hz. Peygamberin burada 
gözettiği  hedef  ise,  değişen  şartlarda  insan  aklının  ve  sağduyunun  kullanılmasına 
imkân tanımaktır. Şayet her konuda ve herkes için özel ve kesin hükümler koymuş 
olsaydı,  sonraki  nesillerin  zamanın  gereklerine  uygun  hükümler  koymaları  ve  aklı 
kullanmaları  imkansız  hale  gelirdi
548
.  Dolayısıyla  dinî  nassların  insan  hayatının  her 
yönünü  en  ince  teferruatına  kadar,  zabt-u  rabt  altına  aldığı  şeklindeki  bir  yaklaşım 
yerine,  bunların  yalnız  genel  ilke  ve  esasları  belirleyip  geri  kalan  kısmını  insana 
bıraktığı  şeklindeki  bir  anlayış  daha  uygun  bir  yaklaşım  tarzı  olacak,  sonuçta 
nasslardan çıkarılan anlamlardan daha farklı olacaktır
549
. 
Ş
âfiî’nin  nass  anlayışı  ile  kendisinden  sonraki  Şâfiî  usûlcülerinin 
yönteminden  ibaret  olan  Mütekellimîn  yönteminin  nass  anlayışı  ve  yöntemi  ile 
benzerlik  arzettiği  görülmektedir.  Zira  Mütekellimîn  metodunun  en  önemli  özelliği 
usûl  kurallarının,  şer’î  delillerin  gösterdiği  yönde  vaz  edilmesidir.  Buna  göre,  nass 
asıldır  ve  her  şey  nass  ile  tesbit  edilir
550
.  Bu  da  Şâfiî  ile  mütekellimîn  ekolüne 
mensub  usûl  bilginlerinin  bu  hususta  yöntem  ve  yaklaşım  birliği  içinde  olduklarını 
                         
546
   Özen, Aklîleşme Süreci, s. 401.  
547
   Fazlurrahman,  Tarih  Boyunca  slâmî  Metodoloji  Sorunu,  çev.  Salih  Akdemir,  Ankara  Okulu 
yay., Ankara, 2001,  s. 26.  
548
   Hasan,  slâm Hukukunun Doğuşu , s. 38-39. 
549
   Görmez, Metodoloji Sorunu, s. 144.  
550
   Görmez, A.g.e., s. 148.  

---