Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc
Yüklə 2,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
140 nasslara bütüncül yaklaşan ve maksatlarını itibara alan ictihad yöntemleri geliştirilmesinde açıkça görülmektedir. Ş âfiî’nin nasslara bu kadar büyük ehemmiyet atfetmesi, nasslar karşısında insan aklına ne kadar az değer verdiğini de göstermektedir. Zira Şâfiî’nin nassa verdiği olağanüstü değer, dolaylı olarak bu hususta insan aklına karşı bir güvensizlik duyduğu anlamına gelmektedir. Nitekim bir araştırmada da ortaya konulduğu gibi mam Şâfiî genel olarak insan aklının yetersizliğini savunur. Ona göre insanlar Allah’ın verdiği bilgi dışında hiçbir şey bilmezler.. Bu bağlamda o, bilgiyi, ittibâ ve istinbât şeklinde ikiye ayırır ve bilgiye ulaşmanın her iki yolunda insan aklının rolünü son derece sınırlı tutar. Yüce Allah, Kur’an ve Hz. Peygamber aracılığıyla dilediğini emreder, dilediğini yasaklar. Onun emir ve yasaklarının akılla sınırlandırılması, gerekçelendirilmesi ve sorgulanması mümkün değildir. nsan aklı nasslarda ifade edilen şeylere boyun eğmek zorundadır.. 667 . Ş âfiî ilim öğrenme ve yaymada, te’lîf, tasnîf ve tedrîsde, nassın çizdiği çerçevede kalarak , sabit şer’î usûl ve kaidelerin dışına çıkmamak üzere aklı ve düşünme melekelerini kullanmıştır. Yani o, mücerred olarak aklı kullanmamış, onunla nassları himâye etmiştir 668 . Sosyal alanda re’yden ziyade rivâyete ağırlık veren Şâfiî, bu yaklaşımıyla aklı, nassı anlamayla sınırlandırmıştır 669 . Böylece Şâfiî akılcılığında akıl, sadece bir yeti ve araç olmanın ötesine geçmemiştir 670 M. Âbid el- Câbirî’ye göre ise Şâfiî, Arap Aklı’nı yatay olarak parçayı parçaya iliştirme, yani fer’i asl’a dayandırmaya (=kıyas), dikey olarak ise bir lafzı birçok anlama, bir anlamı birden fazla lafza birleştirmeye yönlendirmiştir.. Şâfiî’nin bu girişimi sayesinde Arap aklı, fer’lere asıl aramak, dolayısıyla yenilikleri geçmiştekilerle kıyas edebileceği temeller araştırmakla sınırlı kalan bir akla dönüşmüştür. Bunu yaparken sürekli olarak nassları temel aldığı için, nasslar, Arap Aklı’nın kaynak otoritesini oluşturmaya başlamıştır 671 . 667 Aktepe, Şâfiî’de Sünnet, s. 253. 668 Usfûr, el- mâm eş-Şâfiî, s. 73. 669 Erkol, Ahmet, “..Eşarî Düşüncesinde Şâfiî’nin Etkisi”, s. 183. 670 Arslan, Şâfiî’nin Kur’an Okumaları, s. 269. 671 Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, s. 146. 141 Ş âfiî’nin bir müctehid ve fakîh olarak aklî izahlarda bulunmaması imkansızdır. Onun aklî değerlendirmelerde bulunduğuna dair en önemli kanıt, eserlerinde “ma’kûl” terimini kullanmış olmasıdır 672 . Zira Şâfiî, bir hususta hüküm verirken, yalnız Kitab ve sünnetten delil getirmekle kalmamış, bazen meseleyi aklî yönden de yorumlamayarak izah etmeye çalışmıştır 673 . Ne var ki Şâfiî kullanmış olduğu bu ‘ma’kûl’ terimiyle ne kastettiğine dair bir açıklamada bulunmamaktadır. Ancak şurası gerçektir ki o da kıyas dışında başka metod arayışı içerisindedir, ancak bunun ismini koyamamaktadır 674 . Bir yoruma göre Şâfiî’nin terminolojisinde ‘ma’kûl’ terimi, şer’î deliller üzerinde düşünme ve tefekkür etmeyle kazanılan, kıyastan daha genel ve geniş ictihad anlamında kullanılmaktadır 675 . Bir diğer araştırmada ise ma’kûl kavramının Şâfiî’nin metodolojisinde anlamı çok belirginleşmemiş bir kavram olarak farklı anlamlarda kullanıldığı ifade edilerek, Ş âfii’nin bu kavramla bir metnin anlaşılmasında başvurulan bir takım hermenutik kuralları, çeşitli delâlet şekillerini ve aklî mülazemetleri kastettiği belirtilmektedir 676 . Aslında Şâfii’nin bu kavrama zorunlu olarak ve mahiyetini açıklamadan yer vermesi, kendi savunduğu mantık açısından tutarlı ve yerinde bir tavırdır. Çünkü, eğer nassları anlama ve sorgulamada kayıtsız şartsız aklı salık vermiş olsaydı nass teorisinin bir anlamı kalmayacaktı. Ş ayet sonuçları itibariyle düşünülecek olursa, Şâfiî’nin nassların yörüngesi dahilinde yalnız kıyasa dayalı ictihad yöntemi, onu bir anlamda literalizme iterken, öte yandan kıyası benimsemiş olması Şâfiî’yi, kıyası da reddeden zâhirîlerin ve bn Hazm’ın keskin ve aşırı literalizminden ayırmaktadır. Bu da Şâfiî’nin literalizmini bn Hazm’a nispetle daha ılımlı kılmaktadır. Çünkü, Şâfiî’de kıyas yöntemi ile nassların literal alanında nasslara ve geçmişteki emsallere ulaşma çabasını harcayan bir müctehid sözkonusu olduğu halde buna mukabil bn Hazm’ın, özellikle kıyas ve 672 Şâfiî, Umm, I. 124-125, I. 140-141, III. 248, IV. 111, 133, 404, VI. 278; Şâfiî, btâlu’l- stihsân, VII. 494-495; Şâfiî, htilâfu’l- Hadîs, IX. 597. 673 Ebû Suleyman, Menheciyyetu’l- mam eş-Şâfiî, s. 57. 674 Pekcan, Ali, “Şâfiî stihsan Yapmış mıydı?”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, (Online), c. III. (2003), sy. 3, s. 156. 675 Ebû Suleyman, Menheciyyetu’l- mam eş-Şâfiî, s. 54. 676 Özen, Aklîleşme Süreci, s. 432. Yüklə 2,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|