Microsoft Word dr tezim orjinal son ornek doc

 
151 
bilinen bir gerçektir. Hatta kıyas daha statik bir olgu iken, daha fazla düşünsel çabayı 
gerektirdiği için istihsan,  slam hukukuna dinamizm ve aktivite de kazandırmaktadır.  
Ş
âfiî’nin,  istihsanın  geçersizliğini  ispat  mahiyetinde  ortaya  koyduğu  bu 
düşüncelere bakılırsa, Kur’an, sünnet, icmâ ve bunlar üzerine yapılan kıyas dışındaki 
yöntemlerin  dışında  her  hangi  bir  yolla  verilen  hükümlerin  tamamı,  istihsan 
kapsamına  dahildir  ve  Şâfiî’ye  göre  itibar  edilmemesi  gerekmektedir.  Halbuki 
hukuktaki hükümlerin büyük ekseriyeti, bu dört kaynağın dışındaki hukuk prensipleri 
ile verilmiştir. Buna göre Malikilerin maslahat, Hanefîlerin istihsan prensibine bağlı 
olarak  belirledikleri  hükümlerin  Şâfiî’ye  göre  kabul  edilmemesi  gerekmektedir
721
. 
Her  ne  kadar  zaten  Şafiî  bunları  benimsememiş  olsa  da,  mezkur  ekollerin  ortaya 
koyduğu  hükümlerin,  kabul  edilemez  olduğunu  ve  dine  dayanmadığını  söylemek 
mümkün değildir.  
Dolayısıyla  Şâfiî,  fıkıhtaki  söylem  ve  yöntemini  nass  eksenine  oturttuğu 
için,  kendi  iddiasına  göre  keyfîlikle  nitelediği  yaklaşımları  reddetme  ve  bütün 
delilleri  nassa  irca  etme  çabasıyla  istihsan  konusunda  farklı  ve  olumsuz  bir  tutum 
sergilemiştir
722
. Bu nedenle onun istihsanı reddetmesi, sürekli savunduğu nass odaklı 
hukuk düşüncesinin bir sonucudur.  
Daha  doğrusu  Şâfiî,  dinde  somut  delillere/nasslara  dayanmayı 
amaçlamaktadır
723
.  Onun,  dinde  hüküm  verirken  somut  delillere  dayanmayı  ifade 
eden  ve  bu  nedenle  istihsanı  reddeden  şu  sözleri  her  hangi  bir  yoruma/söze  gerek 
bırakmamaktadır: “Kitab ve sünnet iki asıl olup, onlara muhalefet eden de yoktur ve 
bu  ikisi  somut 
(
  )
 (muşahhas)  kaynaklardır.  Sonra  ictihad  kâim  bir  ayn  (mevcut 
somut  bir  şey)  olmayıp,  kişinin  kendisi  tarafından  ortaya  konulan  bir  şeydir.  Kişi, 
başka 
bir 
ş
eye 
uymakla 
emrolunmuştur, 
yoksa 
kendisine 
uymakla 
emrolunmamıştır
724
.  Bu  yüzden,  kişinin  Allah’ın  kendisine  farz  kıldığı  iki  asla 
dayanarak görüş ortaya koyması, uymakla emrolunduğu bir asla dayanmaksızın –ki, 
                         
721
   Câbirî, Arap Aklının Oluşumu, s. 144-145; Gürkan,  slam Hukuk Metodolojisinin Oluşumu ve 
Ş
âfiî’nin Yeri, s. 301.  
722
   Özdemir,  Muhittin,  mâm  Şâfiî’ye  Göre  stihsân,  (Yayınlanmamış  Yüksek  Lisans  Tezi), 
ÜSBE,  stanbul, 2001, s. 114.  
723
   Özen, Aklîleşme Süreci, s. 418.  
724
   Şâfiî, Umm, VI. 282. .
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  

---

 
152 
o  da  kendi  re’yi
725
  olup  ona  uyması  emrolunmamıştır-  görüş  ortaya  koymasından 
daha  iyidir.  Şu  halde  bu  konuda  asıl  olan,  kişinin  kendisine  uymasının
726
  caiz 
olmaması  ve  başkasına  uymasının  gerekmesidir.  ctihad  kişinin  kendinden  bir  şey 
ihdas  etmesi,  ortaya  koymasıdır.  stihsanda  bulunan  kimse  ise  Kitap  ve  sünnet 
dışında,  yani  bunlara  dayanmaksızın
727
  ictihad  eden  kimse  gibidir.  Bu  ikisini 
söyleyen kimse (yani kendinden bir şey ortaya koyan ve istihsan yapan) büyük bir laf 
etmiş  olur.  Çünkü  Kitab  ve  sünnete  dayanmaksızın  re’y,  ictihad  ve  istihsanda 
bulunması  durumunda,  re’yine  uymada,  kendisini  bizzat  Kitab  ve  sünnet  yerine 
koymuş olur. Böyle bir durumda onun re’yi, insanların uymaları emrolunan üçüncü 
bir  asıl  olur
728
  ki  bu  ise  Allah’ın  Kitabı’na  aykırıdır.  Zira  Allah  kendisine  ve 
Peygamberine itaatı emretmiştir”
729
.  
Ş
âfiî’nin,  daha  önce  de  atıfta  bulunduğumuz  gibi,  Rasûlullah  hariç  hiç 
kimsenin  bir  istidlâle  dayanmaksızın  bir  görüş  beyan  edemeyeceğini  “ nsan  boş 
bırakılacağını/bırakıldığını  mı  zannediyor?”
730
  mealindeki  ayetten  çıkardığını
731
  ve 
bu  ayetin  konuyla  ilgisini  kurmanın  zor  olduğunu  belirten  Kırbaşoğlu  da,  burada 
Ş
âfiî’nin  istidlâlin  karşısına  istihsânı  koyması  ve  istihsânı  önceki  bir  örneğe 
dayanmayan  yeni  bir  görüş  olarak  tanımlaması  onun,  her  çözümü  nasslara 
dayandırma
 gayretini ve daha önce mevcut bir örneğe dayanmadan –meselâ istihsân, 
istishâb, maslahat, maslahat vb. yöntemlerle- ortaya konan ictihadların meşrûiyetini 
reddetme  çabasını  gösteren  birer  ipuçu  olduğunu  ifade  etmektedir
732
.  Dolayısıyla 
                         
725
   Şâfiî’nin, re’yi bir asla dayanmama şeklinde nitelemesi de isabetli değildir. Zira re’y de pekâla 
bir asla dayanabilir.  
726
   Halbukî,  istihsana  göre  hüküm  veren  bir âlim  bizatihî  kendisine  uymuş  olmamakta, ictihad  ve 
çabasına  binaen  dinin  özünden  çıkardığı  mana  ve  hükme  yani  yine  dine  uymuş  olmaktadır. 
Dolayısıyla burada da açıkça Kur’an ve sünnete uyma amacı güdülmektedir.  
727
   stihsan’da  Kur’an  ve  sünnete  dayanmama  iddiası  da  gerçeği  tam  olarak  yansıtmamaktadır. 
Çünkü burada Kur’an ve sünnetin zahirine değil, müctehidin bunlardan anladığı ve çıkardığı bir 
ilke ve esasa dayanmaktadır ki bu da Kur’an ve sünnete dayanmaktan başka bir şey değildir.  
728
   Halbuki  illa  ki  re’ye  uyulacak  diye  bir  emir  veya  durum  söz  konusu  değildir.  Rey’e  uyma  ve 
uymama kişilerin tercihine bağlı bir şeydir.  
729
   Şâfiî,  Umm,  VI.  282.  Şâfiî’nin  bu  sözlerinden,  istihsan  ve  re’ye  başuranların,  Allah’a  ve 
Peygamber’e  itaat  etmedikleri  gibi  bir  anlam  ortaya  çıkmaktadır.  Şâfiî’nin,  Allah’a  ve 
Peygambere  itaat  gibi  imanî  kavramları  bu  hususta  muhaliflerine  yöneltmesi  dikkat  çekicidir. 
Oysa re’y ve istihsana başvuranları Allah’a ve Peygamber’e itaat etmemekle nitelemenin, kabul 
edilebilir bir yanı olmayıp, polemikten başka bir şey değildir.  
730
   75. Kıyâme, 36.  
731
   Şâfiî, Risâle, 13-14. (no.69-70); Krş, Şâfiî, er-Risâle, thk. A. Muhammed Şâkir, 25. 
732
   Kırbaşoğlu,  “er-Risâle’nin  Şekil  ve  Muhteva  Açısından  Eleştirisi”,  s.  218;  Bardakoğlu, 
“ stihsan” D A, XXIII. 345. 

---