Microsoft Word ellez metanet docx
Yüklə 0,56 Mb. Pdf görüntüsü
|
39
Deyilənlərdən aydın olur ki, amortizasiyanın hesablanmasında bu və ya digər metodunun tətbiqi son nəticədə müəssisənin maliyyə nəticələrinə (mənfəətə) təsir göstərir. Qərb ölkələrin çoxunda 4-cü metod ən çox yayılmış metod sayılır. Ədədlərin cəmi metodunda istifadə olunan göstəricini tez hesablamaq üçün aşağıdakı düstürdan istifadə edilir: S = Nx (N+1): 2 Burada, S - ədədlərin cəmini; N - nəzərdə tutulan xidmət müddətini ifadə edir. Beynəlxalq praktikada ədədlərin cəmi və qalığın azaldılması metodu sürətli amortizasiya metodlarına aid edilir. Sürətli metodun mahiyyəti əsas vəsaitlərin istismarının ilk dövrlərində hesablanmış amortizasiya məbləğinin onların xidmət dövrünün sonunda hesablanan məbləğdən xeyli çox olmasından ibarətdir. Elm və texnikanın sürətli inkişafı ilə əlaqədar texnologiyalar yeniləşdiyindən mənəvi cəhətdən köhnələn avadanlıqlar üçün bu metodun tətbiqi daha məqsədəuyğundur. stehsal təyinatlı əsas vəsaitərin əksəriyyət növlərinin təzə olduğu dövrlərdə daha çox səmərəli istifadəsi və yüksək məhsuldarlıq fəaliyyətinə malik olması bu metodun tətbiqini zəruri edir. Əsas vəsaitin yararlılığı və məhsuldarlığının ilk illərində sonrakı illərlə müqayisədə çox olduğundan köhnəlmənin çox hissəsi həmin illərdə silinir və bu mühasibat uçotunun uyğunluq (mütənasiblik) prinsipinə tamamilə cavab verir. stehsal müəssisələrinin təcrübəsində əsas vəsaitlərin alınması, satılması, ləğv edilməsi, silinməsi və digər zəruri əməliyyatları hesabat ilinin müxtəlif aylarında baş verdiyindən və həmin dövrlərdə amortizasiya ayırmalarının hesablanması lazım gəldiyindən istifadə olunan illik amortizasiya ayırmaları məbləğini dövri amortizasiya hesablanması əmsalına vürmaq tələb olunur. Dövri amortizasiya hesablanması əmsalını müəyyənləşdirmək üçün əsas vəsaitlərin istismarda olduğu dövrü 12-yə bölmək lazımdır. Dövriyyədən kənar aktivlər qrupuna aid edilən digər qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsi məbləğləri də müxtəlif illərdə kəskin sürətdə fərqləndiyini nəzərə
40
almaq onların köhnəlməsinin hesablanması ilə əlaqədar əməliyyatlar da istehsal məsrəflərinə, son nəticədə isə mənfəətin formalaşmasına təsir göstərir. Beynəlxalq təcrübədə müəssisə aktivlərinin, o cümlədən əsas vəsaitlərin amortizasiyasının müxtəlif metodlarının olmasına baxmayaraq, ölkə
iqtisadiyyatında amortizasiya prosesi konkret normativ aktlarla tənzimlənir. Belə ki, əsas vəsaitlərə amortizasiya hesablanması metodu Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabitetinin 3 iyul 1997-ci il tarixli, 71 saylı qərarına uyğun həyata keçirilirdisə, vergi məcəlləsi qüvvəyə mindikdən sonra qeyd olunan qərar ləğv edildi və amortizasiyanın hesablanması proseslbu məcəllənin 114-cü maddəsinin tələblərinə uyğun aparılır. AR Dövlət Statistika Komitəsinin verdiyi rəsmi məlumta görə tikinti işlərinin yerinə yetirilməsinə çəkilən xərclərin maddələr üzrə tərkibində əsasvəsaitəlrin amortizasiyasla çəkilən xərclər 2009-cu ildə 7,4%, 2010-cu ildə7,0% və 2011-ci ildə 5,3% miqdarında olmuşdur. Yaxın gələcəkdə istehsalın texniki səviyyəsinin yüksəlməsi, yeni texnologiyaların tətbiqi ilə əlaqədar olaraq amortizasiya məbləğlərinin və tikintiyə məsrəflərin və tikinti məhsulu maya dəyərinin ümumi həcmində amortizasiya ayırmalarının payının artması gözlənilir. Belə bir şəraitdə tikintiyə məsrəflərin, tikinti məhsulunun maya dəyəri və mənfəətin formalaşmasında böyük rol oynayan amortizasiya ayırmalarının istismar müddətinə və şəraitinə, davamlılığına, istifadə dövrünə və i.a. görə fərqlənən çoxlu sayda əsas vəsait obyektlərini özündə birləşdirən iriləşdirilmiş əsas vəsait qrupları üzr təyin edildməsini, ümumiyyətlə «Mühasibat uçotu» haqqında AR Qanunu mövcud olan şəraitdə amortizasiya ayırmaların hesablanmasına dair mühasibat uçotu qaydasının vergi qanunvericiliyinə tabe edilməsinə heç cür haqq qazandırmaq olmaz. Vergi qanunvericiliyi ancaq dövlətin mənafeyini güdür. «Mühasibat uçotu haqqında» Qanun isə dövlətin mənafeyi ilə yanaşı sahibkarların, investorların, təsisçilərin, müəssisə kollektivinin mənafeyinigüdür. Bizim fikrimizcə sadaladığımız icra orqanları ölkənin təsərrüfat subyektlərində məsrəflərin, məhsulun maya
dəyərinin və
mənfəətin formalaşmasında onlara aid real göstəricilərin əldə edilməsində böyük rol oynayan 41
amortizasiya ayırmalarının hesablanması metodikasını təyin edən zaman beynəlxalq praktikada sınaqdan çıxmış köhnəlmənin (amortizasiyanın) hesablanması metodlarına istinad etməlidir. Qüvvədə olan normativ sənədlərə görə amortizasiya ilə yanaşı əsas vəsait obyektlərinin təsərrüfatdan çıxması ilə əlaqədar əməliyyatlar da mənfəətin formalaşmasında az rol oynamır. Əsas vəsait obyektləri aşağıdakı hallarda təsərrüfatdan xaric olur: - kənar hüquqi və fiziki şəxslərə satış; - mənəvi və fiziki köhnəlmə səbəblərinə görə silinmə; - obyektlərin nizamnamə kapitalına qoyuluş kimi başqa təşkilatlara verilməsi; - qəza, təbii fəlakət və digər fövqəladə hallarla əlaqədar olaraq obyektlərin ləbv edilməsi; - obyektlərin dəyişdirmə, bağışlama qaydasında başqa təşkilatlara verilməsi; - birgə fəaliyyətdə olan təşkilatlara müqavilə əsasında verilmə; - sonradan almaq şərtilə əvvəllər icarəyə verilmiş əsas vəsait obyektlərinə mülkiyyət hüqüqünun icaradura keçməsi ilə əlaqədar olaraq oybektlərin silinməsi; - ə sas vəsait obyektlərinin oğurlanması və xarab olması; - sair səbəblərdən. Ə sas vəsait obyektlərinin satışı və xaric olması ilə əlaqədar bütün sadaladığımız amillər mənfəətin (zərərin) formalaşmasına təsir göstərir. Ə sas vəsait obyektlərinin satışı və xaric olmalardan maliyyə nəticə obyektlərin xaric olmasından təşkilatın aldığı mənfəət yaxud zərərin həcmi ilə ölçülür. Ə sas vəsait obyektlərinin satışından mənfəət obyektin satışından alınan məbləğlə onun qalıq dəyəri və satışla əlaqədar xərclərin cəmiarasındakı fərq kimi hesablanır. Əks halda vəsait obyektlərinin satışından alınan zərər göstərilir. Ə sas vəsait obyektinin əvəzsiz verilməsinin maliyyə nəticəsi kimi obyektin qalıq dəyəri kimi hesablanır. Mənəvi və fiziki köhnəlmə ilə əlaqədar olaraq əsas Yüklə 0,56 Mb. Dostları ilə paylaş:
|