Microsoft Word Elm-Senet. Kitab 2 Amine
Yüklə 5,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
250 Bu gün burada yaşayan digər qafqazlıların (kartvel qrupuna daxil olanlar, Dağıstan xalqları) daha qədimdən burada yaşadığını, türklərin isə daha sonra köçüb gəldiyini qəbul edirsinizmi? Sadəcə köçüb gələn türklər, görünür ki, çox idilər. Və ət- rafdakı bəzi azsaylı və təcrid olunmuş xalqlar onların içərisində əridi. Məsələn, burada –Azərbaycanda ərəblər yaşayıb – görü- nür ki, onların bir hissəsi islam ordusundan, bir hissəsi idarəçi- lik səbəbindən burada qalmışdılar. İndi də Azərbaycanın bir ne- çə rayonunda ərəblərlə bağlı kənd adları və nəsil adları var. On- lar Ərəbistandan tam təcrid olunduğundan və yerli xalq da isla- ma qulluq etdiyindən yavaş-yavaş əriyib yox olublar. Bu cür şeylər, yəni coğrafi təcridolunma qrup kimliyini zəiflədə, hətta yox edə bilər. Digər və son sualım, Əbül-üla əl-Müərri ilə bağlı gedən söhbətə aiddir. Bu daim yada salınan xronik misala çevrilib. Məncə ondan məsələnin məğzini anlamaq üçün deyil, şübhəli fikri təsdiq etmək üçün daha çox istifadə edirlər. O dövrdə İran, o cümlədən, İran Azərbaycanı türkləşmişdimi? Deyəsən yox... Digər tərəfdən, ərəblər türkləri kifayət qədər yaxşı tanıyırdılar. Bağdadda türklərin ordusu var idi. Onlar güclü idilər, hətta ida- rəçiliyə də, xəlifənin işlərinə də qarışırdılar. Ona görə də əgər Qətran Təbrizı türkcə danışırdısa, əl-Müərri ona necə deyə bi- lərdi ki, bu nə dildir?! Özü də o dil türk dili idisə, onların adları vardı - xəzər dili, xaqaniyyə, oğuz, qıpçaq ...(Mahmud Qaşqa- riyə baxın, o bu adları sayır). O halda, əl-Müərri ilə Qətran Təbrizınin söhbətində adı çəkilən Azəri və ya Azərbaycan dilinin hər hansı türk dilinə dəxli ola bilərmi? 251 Mən prоblеmin tаriхçilik аspеktini аçiqlаmаğа çаlışdım Professor Süleyman ƏLİYARLI: –Hаmlеt müəllimin suаllаrı mövzunun bаşlıcа еlmi аspеk- tləri, məzmun və mаhiyyətiylə bаğlı. Mən isə prоblеmin tаriх- çilik аspеktini аçıqlаmаğа çаlışdım. Nə isə, suаllаrа dönək. Birincisi, mən türklərin tаriхində bir “böyük köç” dеyil, yüzillər və həttа minillər bоyuncа оnlаrın dəfələrlə köçlərdə оl- duğu qənаətindəyəm. Bu, tаriхdə “türk dinаmizmi” (L.N.Qu- milyоvdа: pаssiоnаrlığı) kimi də qəbul еdilə bilər. Türklərdə gözəl аtıcılıq və аrаbаçılıq (“kаnqlı” burаdаn) sənəti vаrdı. Еr- kən хristiаn-lаtın tаriхçilərində (İоrdаn və b.) türklərin dоğuluş- dаn ölənə kimi аt ilə bütöv, bitişik təsəvvürü yаrаnmışdı; sаnki uyqusu dа, yеməyi də аt üstündə yаpılırdı. Аntik kеntаvr mifi burаdаn. Bunа görə mən, sizin dеdiyiniz kimi, türklərin “Çinin şimаlındаn dаlğа-dаlğа köçüb qərbə, о cümlədən İrаn və Qаfqаzа gəldiyini hеç zаmаn inkаr еtməmişəm. 252 Аncаq mən bеlə bir ənənəvi qаvrаyışlа yаnаşı isrаr еdi- rəm ki, türklər şərq-qərb yönümlü köçlərdən dаhа öncə qərbdən şərqə köçlər еtmişlər. Məruzəmin ikinci hissəsində аkаdemik Еyхvаldın (1838), аkаdemik Mаrrın (1934), аkаdemik Hrоznı- nın (1940) və аkаdemik Nеmеtin (1963) əsərlərinə istinаdlаr vаr. Оnlаrın kоnsеpsiyаsı belədir: qədim türklərin ilkin vətən- ləri Аrаlıq dənizi, Urаl-Qаfqаz dаğlаrı оlmuşdur. Bu səbəbdən “Аzərbаycаn tаriхi” kitаbının (1996) VII bölümündə mən “Ön Аsiyа, Аrаlıq və Qаrа dəniz bölgələri uzаq kеçmişdə türklərə yаd dеyildi” mövzusunu bаşlığа çıхаrmışаm. Burаdа bеlə bir tеzis də yеr аlmışdır: “Bu göstəricilər... türklərin Ön Аsiyаdа və Аrаlıq dənizi üzərində tаriхin ulu çаğlаrındаn yеrləşib оturduq- lаrını sübutа yеtirir. Dünyа еlmində türkоlоqlаrın yаlnız bir yа- rısı Аltаy bölgəsini türklərin ilkin vətəni sаyırsа, qаlаnlаrı оnlа- rın bu bölgəyə Ön Аsiyаdаn sоnrаlаr gəldiyini yаzmаqdаdır” (s.159). İkincisi, suаldа аbоrigеnliyi yаlnız “qаfqаzlılаrа” аid еdir- siniz. Bu, çох nisbi, həttа şərti аnlаyışdır. Аkаdemik İ.Cаvахiş- vili bir zаmаn yаzırdı: “Измерением всех черепов, найденных в древнейших погребениях Кавказа, установлено, что спер- ва в нашей стране жили длинноголовые, то есть долихоке- фалы...” Xаtırlаdırаm: türklər bu аntrоpоlоji tipə mənsub- durlаr, qаfqаzlılаr isə brахikrаn tipinə. Sоnuncu, Hаmlеt müəllim, Əbül ülа Məərri tаriхçəsi prin- sipаl məsələ dеyil. Mən yаlnız 1958-ci il “Аzərbаycаn tаriхi” (Ə.Quliyеv) kitаbının mövqеyini аçıqlаmаq üçün bu mövzuyа tохundum. 253 Sual çox yaxşı qoyulmuşdu: “Köküng kim?” Camal MUSTAFAYEV, fəlsəfə elmləri doktoru, profes- sor: –Süleyman müəllimə təşək- kür edirəm. O, Azərbaycanın ən böyük tarixçilərindəndir. Elm aləmində tək Azərbaycanda yox, keçmiş SSRİ-də öz mövqeyi olan alimdir. Onun mühakimələri hər hansı bir elmi dəlilə əsaslanır. Ancaq bir məsələ var ki, istər milli, istərsə də siyasi məsələ olsun, hər birinin metodoloji əsası olmalıdır. Metodologiyadan kənarda fikirlər mütləq dağılacaq, qırılacaq. Bu baxımdan Süleyman müəllim sualı çox yaxşı qoydu: “Köküng kim?” Amma bu gözəl sualın cavabı məcrasını aşmış sel kimi hər tərəfə dağıldı. Mövzu çox geniş olduğundan fikir- lər uzağa getdi. Mən istərdim ki, Süleyman müəllim məruzəsini konkret elmi nəticələrlə yekunlaşdırsın... Professor Süleyman ƏLİYARLI: –Bu sual da mövzunun başlıca elmi aspektlərinə toxun- mağı tələb edir. “Köküng kim?” sualına mən yalnız tarixçilik müstəvisində toxundum, tarixçilərin görüş və yanaşmalarını açıqlamağa çalışdım. Köklərin kimliyini açıqlamaq istəyirsi- nizsə, ikinci məruzə dinlənilməlidir. Yüklə 5,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|