Microsoft Word Elmi Mecmue 27
Yüklə 3,5 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- LÚ.SU. (və ya LÚ.SU.A. )
- LÚ.SU., LÚ.SU (A)., LÚ.SU.Кİ
- MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCAN-RUSİYA, AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ QARŞILIQLI MÜNASİBƏTLƏRİ (1991-2011) dosent Elbrus Sadıqov
«Su adamları» və Simaşki dövlətinin Azərbaycan tarixində yeri 85 XÜLASƏ “SU ADAMLARI” VƏ SİMAŞKİ DÖVLƏTİNİN AZƏRBAYCAN TARİXİNDƏ YERİ Əlimirzəyev Allahverdi 1988-ci ildə P.Ştaynkeller müəyyən etdi ki, e.ə. XXI əsrdə şumerdilli mətnlərdə qeydə alınan LÚ.SU. (və ya LÚ.SU.A.) ideoqramları (hərfən: “Su adamları”) Simaşki ölkəsinin adının rebuslu yazılış variantı olmuşdur. O zaman elamlıların yaratdığı bu konfederativ ölkə qismən Azərbaycanın quti və lullubi tayfaları yaşayan cənub torpaqlarını da əhatə edirdi. Siyasi birliyin adı Meşkin şəhərinin (Əhərdən 150 km şimal-şərqdə) və Moşkabad kəninin (Zəncan yaxınlığında) adlarında qalıb. Meşkin yanılığında Elamın tarixi Anzan (və ya Anşan) vilayətinin adı ilə eyni səsləşən kənd mövcuddur. Simaşki konfederasiyasının ən iri vilayəti olan Zabşalinin ərazisi Urmiya gölü hövzəsinə qədər uzanırdı. “Aahar” adlanan digər vilayət indiki Əhər ilə (Təbrizdən 100 km şimal-şərqdə) eyniləşdirilə bilər. Həsənli kəndində (Urmiya gölünün cənub sahilində) arxeoloji qazıntılar zamanı Simaşkinin hökmdarı Tan- Ruhuraterin (e.ə. 1940-1920-ci illər) iki toppuzu tapılmışdır. Konfederasiya e.ə. 1900- cü ildə dağılsa da, qüdrət simvolu kimi «Simaşki hökmdarı» titulu üç əsr sonra da Elam hökmdarlarının rəsmi titullarında işlənməkdə davam edirdi. Vaxtı ilə konfederasiyanın tərkibində olan Siqris və Sisirtu vilayətləri e.ə. VIII əsrdə aşşurluların Madanın qərbində yaratdıqları Harhar əyalətinə qatılmışdı. Allahverdi Əlimirzəyev 86 РЕЗЮМЕ «ЛЮДИ СУ» И МЕСТО ЦАРСТВО СИМАШКИ В ИСТОРИИ АЗЕРБАЙДЖАНА Алимирзоев Аллахверди В 1988 году П.Штайнкеллеру удалось установить, что лобограммы LÚ.SU., LÚ.SU (A)., LÚ.SU.Кİ. (дословно «люди су», «земля людей су») периода III династие шумерского города-государства Ур (ХХI век до н.э.) представляли собой ребусную запись названия страны Симашки и ее жителей в аккадоязычных надписях. По сообщению cтаровавилонской копии текста Шу- Суэна Симашки являлась конфедерацией шести областей и несколько крупных населенных пунктов. Из этих субектов Сигрис и Сисирту в VIII веке до н.э. были включены в состав восточно ассирийской провинции Хархар, западного соседя Мидии. Территория области Забшали простиралась от Аншана (т.е.Элама) до «Верхного моря» (т.е. Урмийского озера). Учитывая в тот период графическую схожесть клинописных знаков -А- и –ZA-, письменная передача одного из симашкийских топонимов читаетия нами как A-a-ha-ar (или A-ha-ra), вместо традиционных чтений A-za-ha-ar, Za-ha-ra. Предложение нами чтении позволяют идентифицировать данный топоним с Ахаром (в 100 км северо- восточнее Тебриза). При археологических раскопках из Хасанлу (на южном берегу Урмии) были обнаружены две каменные булавы одного из царей Симашки, Тан-Рухуратера. Существование деревни с названием Анзан в районе города Мешкин (в 150 км северо-восточнее Ахара) и села с названием Мошк- абад (юго-западнее Зенджана) свидительствует о вхождения определенной части Южного Азербайджана в состав управляемой эламской династией царство Симашки. «Su adamları» və Simaşki dövlətinin Azərbaycan tarixində yeri 87 SUMMARY LÚ.SU = SIMASHKI AND ITS PLATE IN THE ANCIENT HISTORY OF AZERBAIJAN Alimirzayev Allahverdi In the 1988 year P.Steinkeller established which loqoqrams LÚ.SU., LÚ.SU. A. (“Su peoples”) in the period of III Ur dynasty (XXI century BC) appeared rebus writing of Simashkian kingdom and its peoples in the Sumerian sources. According of Shu-Sin’s texts Simashki had been confederation of the different indepence settlements and district into territory of ancient Luristan, Kurdistan and Southern Azerbaijan. So far as cuneiform signs -A- and -ZA - had beens form Simashkian toponym Za-ha-ra or A-za-ha-ar read as A-ha-ra or A-a-ha-ar (possible modern city Ahar in 100 km north-east of Tebriz). Simashkian district Zabshali reached up to southern shore of Urmia lake, where (in village Hasanlu) archaelogists founded two stone mace-head elamites Tan-Ruhurater’s, king of Simashki. Müstəqillik dövründə Azərbaycan-Rusiya, Azərbaycan-Türkiyə Qarşılıqlı münasibətləri (1991-2011) 89 MÜSTƏQİLLİK DÖVRÜNDƏ AZƏRBAYCAN-RUSİYA, AZƏRBAYCAN-TÜRKİYƏ QARŞILIQLI MÜNASİBƏTLƏRİ (1991-2011) dosent Elbrus Sadıqov Azərbaycan Tibb Universiteti Açar sözlər: Azərbaycan, müstəqillik, Rusiya, Türkiyə, geosiyasət, iqtisadi siyasət, tarix Key words: Azerbaijan, independence, Russia, Turkey, Geopolitics, Economic policy, History Ключевые слова: независимость, Азербайджана, Россия, Турция, геополитика, экономическая политика, история 8 dekabr 1991-ci ildə Rusiya, Ukrayna və Belarusun liderləri Belaveja Razılaşması ilə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının beynəlxalq hüququn subyekti kimi varlığına son qoyulduğunu elan etdilər. Razılaşmada Müstəqil Dövlətlər Birliyinin yaradılması elan edilirdi. MDB qısa zamanda Baltik ölkələri istisna olmaqla bütün postsovet respublikalarını özündə birləşdirəcəkdi. Amma MDB heç bir halda SSRİ ilə müqayisə oluna bilməzdi, çünki respublikaların hər biri artıq azad və suveren bir dövlət kimi beynəlxalq münasibətlər sisteminin üzvü idilər. MDB sadəcə keçmişdə bir ölkənin tərkibində olduqları üçün bu respublikalar arasında həm etnik və linqvistik bağlar, həm coğrafi yaxınlıq, həm də iqtisadi və siyasi asılılığın təzahürü idi. Amma bu asılılıq və bağlar bütün respublikalar arasında eyni deyildi. Rusiya bütün göstəricilərə görə digərlərini qabaqlayırdı və "bərabərlər arasında birincilik" ona məxsus idi. Bu səbəbdən regiondakı hər bir respublika üçün Rusiya ilə münasibətlər xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Müstəqilliyin ilk illərində münasibətlər hər iki tərəfin təzadlı mövqe və qərarları ilə müşahidə olunurdu. Azərbaycanda hələ SSRİ dağılmamışdan ölkəyə rəhbərlik edən Ayaz Mütəllibov Rusiyayönümlü xarici siyasət yürüdürdü. 1991-ci il dekabrın 28-də Almatı Bəyannaməsini imzalamaqla Azərbaycan çoxlarının Rusiyanın postsovet ölkələrinə yeni təsir mexanizmi kimi gördüyü MDB-yə üzvlüyü qəbul etdi (müqayisə üçün Baltik ölkələri və Gürcüstan bundan imtina etmişdi). Bu münasibətin əvəzində Rusiyanın Qarabağ mövzusunda və ümumiyyətlə Azərbaycana qarşı daha ədalətli mövqeyin ümid edilirdi. Amma heç də gözlənilən kimi olmadı. Nəinki Rusiyadan dəstək gəldi, hətta Azərbaycan hökumətinin təklif etdiyi Dostluq və Əməkdaşlıq Müqaviləsi Rusiya tərəfindən rədd edildi və Azərbaycanın müstəqilliyi tanınmadı Bu azmış kimi 1992-ci ilin fevralında baş verən və Azərbaycan tarixinə qanlı hərflərlə yazılan Xocalı faciəsində rus hərbçiləri (366-cı alay) də iştirak Yüklə 3,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|