Microsoft Word Elmi Mecmue 28

f.ü.f.d. Aynur Hüseynova Zahid qızı
 
 
116 
ةنيدملأ
 /Səudiyyə Ərəbistanında yerləşən, müsəlmanların müqəddəs şəhəri/ , şəhər 
adətən  ةرونملا  ةنيدملا
 adlanır.  فجن
 /bu 
şəhərdə imam Əli dəfn edilmişdir və o İraqda 
yerləşir/  ةكم
 /Səudiyyə Ərəbistanında yerləşən, müsəlmanların müqəddəs şəhəri,  ةكم
ةمركملا
 adı ilə məşhurdur/. 
İnamdan asılı olmayaraq ənənənin güçünə  əsasən uşaqlara valideynləri 
peyğmbərlərin adlarını qoyurlar. Məsələn: /Məhəmməd/
 
دمحم
 ; 
/Musa/ ىسوم
 ; 
/İbrahim/ ميھاربإ
 ; 
/İlyas/
 
سايلإ
 ; 
/Süleyman/ 
ناميلس
 ; 
/İsa/ سيع
 
 
Ərəb dilində mürəkkəb adları  ةبكرملا ءامسلاأ
 adlandırırlar. Mürəkkəb adlar iki və 
daha artıq sözün birləşməsindən  əmələ  gəlir.  İndi isə mürəkkəb adların aşağıdakı 
növlərini nəzərdən keçirək. 
İki sözün birləşməsindən əmələ gələn izafət formalı xüsusi adlar. Belə adlar ərəb 
dilində  ايفاضإ ةبكرملا امسلآأ
 adlanır. 
İzafət formalı xüsusi adlar da öz növbəsində aşağıdakı kiçik qruplara bölünür. 
I.İki xüsusi ismin izafətindən əmələ gəlmiş xüsusi adlar. Məsələn:  
 
 دمحم + ىلع
–
 
ىلع دمحم
 /Məhhəməd Əli/ 
 نسح + دمحم
–
 
نسح دمحم
 /Məhhəməd Həsən/ 
 نيسح + دمحم
–
 
نيسح دمحم
 /Məhəmməd Hüseyn/ 
II.Birinci tərəfi ümumi isim və ikinci tərəfi  ﷲ
 "Allah" 
sözündən ibarət izafətlə 
bildirilən adlar. Məsələn: 
 
 ﷲ فيس
–
 
فيس + ﷲ
 / Allahın qılıncı/ 
 ﷲ ريخ
–
 
ريخ + ﷲ
 /Allahın xeyri/ 
 ﷲ ةمعن
–
 
ةمعن + ﷲ
 / 
Allahın neməti/   
III.Birinci tərəfi  دبع
 
ümumi isim və ikinci tərəfi isə Allahın 99 adlarından
 
نسحلا
 
ءامسلاا dən ibarət izafət formalı xüsusi adlar. Məslən:  
 
 نامحرلا دبع
-
 
دبع + ىنامحر
 /Ədb əl-Rəhman/ 
 ديحولا دبع
–
 
دبع + ديحو
 
/Əbd əl-Vahid/ 
 قازرلا دبع
–
 
دبع + قازر
 
/Əbd əl-Rəzzaq/ 
VI.Birinci tərəfi دبع, ikinci tərəfi isə bir çox imamların və müqəddəs adamların 
birləşməsindən düzəldilmiş izafət formalı xüsusi adlardır. Məsələn: 
ىلعلا دبع
 
-
 
دبع + ىلع
 
/Əbd əl-Əli/  
 نيسحلا دبع
–
 
دبع + نيسح
/Əbd əl-Hüseyn/  
V.Hər iki tərəfi ümumi isimdən ibarət izafətlə bildirilən adlar. Belə adlarda təyin 
edən tərəf kimi  نيد
 
/din, iman/ sözündən xüsusilə çox istifadə olunur. Məsələn: 
نيدلا زع
 
-
 
زع + نيد
 
/ dinin güçü/  
 نيدلا مجن
–
 
مجن + نيد
 
/dinin ulduzu/  
 نيدلا ردص
-
 
 + نيد
ردص
 /dinin ürəyi/ 
Tam cümlələrdən ibarət və yaxud cümlə formalı xüsusi adlardan düzəldilmiş 
mürəkkəb adlar ərəb dilində  يدانسلاا بكرملا
 adlanır. Cümlə formalı xüsusi adlar da öz 
növbəsində aşağıdakı kimi qruplaşdırıla bilər. 
I.  Feili cümlələrdən ibarət xüsusi adlar. Məsələn:  
ﷲ حتف
 (Allah 
aşkar etmişdir);
 
ريخلا داز
 (xeyir 
artmışdır); 
قحلا داج
 (həqiqi xeyirxah olmaq);  ارشطبأت
 
(şərri qoltuğuna almışdır) 

---

Ərəb dilində xüsusi şəxs adlarının yaranma üsulları
 
 
117 
ارشطبأت
 
- bu adın maraqlı bir yaranma tarixi vardır. Cahili dövrünün şairlərindən 
Fəhm qəbiləsinə  mənsub olan Sabit bin Cabir bin Sufyan 
/
/نايفس  نب  رباج  نب  تباث  
mübahisəli bir məsələni həll etmək üçün xəncərini qoltuğuna vurub evdən ıxır. Bu 
zaman dostlarından biri gəlib onun hara getdiyini soruşur. Anası cavab verir:  ارش طبأت
جرخ و
 - 
yəni şərri qoltuğuna vurub evdən çıxdı. O vaxtdan, həmin şairə  ارشطبأت
 
ləqəbi 
verilir. (9, 477) 
II. İsmi cümlələrdən ibarət cümlə formalı xüsusi adlar. Məsələn:  
لزان ريخلا (Xeyir gəlir, gəlmişdir);
 
مھاف ديسلا
 (başa düşən adam) 
ءولمم سأر
 (dolu 
baş); دسأ يلع (Əli aslandır); 
ءاش ام
 
ﷲ
 (nə ki Allah istəyir, Allahın gözü) (6, 211) 
Bir söz kimi qəbul edilib iki sözün birləşməsindən əmələ gələn mürəkkəb adlara 
ərəb dilində  ىجزملا بكرملا
 deyilir. 
Məsələn: 
زمرھمار iki sözün birləşməsindən əmələ gəlmişdir م ار +  زمرھ
 . 
Həm şəhər, həm də 
adam adıdır. (6, 209) 
هيوبس adı mürəkkəb fars sözü olub, iki sözün birləşməsindən
 
بيس
 
حافت
 /alma/ 
هيو
 isə 
/
/ةحئار  iy  / əmələ gəlmişdir. Onda  هيوبيس
 almanın iyi kimi tərcümə olunur. (6, 210) 
هيوطفن - /neftin iyi/ -Böyük dilçi alimin adıdır. 
Birinci tərəfi 
أ
ةلاخ ،لاخ ،ةمع ،مع ،تخأ ،خأ ،تنب ،نبإ ،مأ ،ب
 sözləri ilə başlayan izafət 
şəkilli mürəkkəb adlara ərəb ədəbi dilində künyə 
/
/ةينك  deyilir. Bu birləşmədə ikinci 
söz isə istənilən xüsusi şəxs adı ola bilər. Məsələn:    
دنھ لاخ ، ءىناھ مأ ، سيق وخأ ، نسحلا وبأ
 
 
 
Müasir ərəb dilində ةينك mədəni və hörmətli müraciətli formasıdır. Bəzi 
 hallarda isə ةينك insanın bu və ya başqa nişanələrinə, bədən quruluşuna, fiziki  
çatışmamazlıqlarına görə verilir. Məsələn:
 
ةرمس وبأ
 /qarabuğdayı/; 
براوش وبأ /bığlı/;  ةيحل وبأ
 /saqqallı/;
 
ةبدح وبأ
 /qozbel/;
 
 ةسرخ وبأ /lal/ 
Qeyd etmək lazımdır ki, ərəblərdə çox zaman ilk övladın adını  بأ
  və ya  مأ
 sözünə 
əlavə edərək müraciət forması kimi işlədirlər. Məsələn: 
Ey Zeydin atası  
ديز وبأ
 
-
 
 ديز ابأ اي
 
Ey Xalidin anası 
 دلاخ مأ
–
 
خ ما اي
دلا
 
 
Bu zaman, adətən oğlan övladlarının adı çəkilir.  
Kimin övladı olmasına görə verilərək  نبإ
 /oğul/ və ya  تنب
 /qız/ sözü ilə başlanan 
izafət şəkilli xüsusi adlar ərəb dilində  بسن
 /nəsəb/ adlanır. (6, 214) 
نودلخ نبإ
 /Xəldunun oğlu/ 
ركب يبأ تنب /Əbu Bəkrin qızı/ 
Göründüyü kimi, həm  نبإ
 /oğul/ və ya  تنب
 /qız/ sözləri ilə başlanan izafət formalı 
adları kunyəyə, həm də nəsəbə aid edilir. (3, 98) 
نبأ
 sözünün 
işlədilməsini bir qədər araşdıraq. Əgər Abdulla oğlu Məhəmməd /və 
ya Məhəmməd Abdulla oğlu/ deyilsə, bu ərəbcə
 
 ﷲ دبع نب دمحم  
Bu zaman xüsusi adın tənvini,  نبا
 sözünün 
əlifi düşür. 
Əgər Məhəmməd Abdullanın oğludur, deyilərsə, bu cümlədir və həmin cümlə bu 
şəkildə olar:  ﷲ دبع نبا دمحم
 
. Burada həm xüsusi adın tənvini, həm də نبا sözünün əlifi 
öz yerindədir. 

---