Microsoft Word F?ls?f? az doc
Yüklə 440,48 Kb. Pdf görüntüsü
|
substansiyaların mahiyyəti idеal təbiətə maliк sadə, ilкin rеallıqlardan – təsəvvürlərdən ibarətdir. Yəni, dünyada mövcud оlan hər şеy canlı və həyatidir. 21.Tarixi determinizm konsepsiyası. Tarixi prosesdə azadlıq və zərurətin nisbəti Yeni dövrdə sosial və humanitar elmlərin nümayəndələri universal rasionallıq modelindən və dünyaya mexaniki-stiyentist baxışdan çıxış edirdilər. Yeni dövrün filosofları əmin idilər ki, təbiət hesablana bilinən bir şeydir. Rasionalist ənənənin nümayəndələri elmi həm təbii, həm də sosial aləmin sirlərinin qapısını aça bilən bir qüvvə kimi qiymətləndirirdilər. Dünyanın mexanistik mənzərəsində sərt determinizm hökm sürür: burada təsadüfə yer qalmır. Dunyanın məhz belə mənzərəsinə uyğun olaraq Laplas deyirdi ki, əgər kainat haqqında toplanmış bütün məlumatları cəlb etsək, onda bütün təfsilatı ilə həm gələcəyi qabaqcadan görə bilərik, həm də keçmişimizi bütün xırdalıqları ilə canlandıra bilərik. Artıq XVIII-ci əsrin sonuna yaxın sosial hadisələrin cəmiyyətin pozulmaz təbii- tarixi qanunauyğunluqlarını təyin etməyə qadir olan dəqiq metodların köməyi ilə empirik öyrənilməsinin vacib olduğu heç kimdə şübhə doğurmurdu. XIX əsrin sonu-XX ə srin əvvəllərində ilk olaraq O.Kont, K.Marks, F.Engels və onların ardıcılları, sonra isə E.Dürkgeym, V.Pareto, Q.Moska və başqaları sosial fenomenləri pozulmaz qanunauyğunluqlar və səbəb-nəticə əlaqələri terminlərinin köməyi ilə təhlil edirdilər. Pozitivizm dəqiq elmlərin metodologiyası və metodlarını istifadə edərək sosial hadisə və prosesləri sərt determinizm kontekstində nəzərdən keçirirdi. Sosial sistemə sərt dairəyə alınmış hansısa bir qanunauyğunluqlar əsasında fəaliyyət göstərən bitmiş sistem parametrlərii verilmişdi. nsan onu əhatə edən aləmin təkcə məhsulu yox, həm də daha çox yaradıcısı olduğundan, cəmiyyətin inkişafında fatalizm, sərt determinasiya olunmuş səbəb-nəticə ə laqələri yoxdur, ola da bilməz. Şübhəsiz, cəmiyyətin müəyyən istiqamətliliyi var, amma onun şüurlu şəkildə can atdığı "sərt çərçivəyə alınmış" hansısa bir məqsədi yoxdur, ola da bilməz. Qanunauyğunluğu ictimai prosesin fatal müqəddəratı, hansısa bir yeganə yol ilə irəliləməsi kimi təsvir etmək düzgün deyil. Təbiətdə hökm sürən sərt zərurət cəmiyyət üçün keçərli ola bilməz. Təbiətdən fərqli olaraq, insan fəaliyyətini xarakterizə edən ən mühüm kateqoroyalardan biri azadlıq anlayışıdır.
«Mədəniyyət» anlayışı haqqında düşünərkən diqqəti ilk növbədə cəlb edən ən ş übhəsiz fakt budur ki, mədəniyyət yalnız insana xas olan hadisədir. Bu anlayışın yalnız insana münasibətdə mənası vardır və o, insanı, məhz, insan kimi səciyyələndirən ən aşkar göstəricilərdən biridir. Heç kimdə şübhə doğurmur ki, insanın inkişaf səviyyəsi onun ilk növbədə mədəniyyətə nə dərəcədə yiyələnməsi ilə ölçülür. Deməli mədəniyyət insanda insani başlanğıcın inkişafını səciyyələndirən anlayışdır. Mədəniyyət anlayışının məzmununu insanın mövcud olduğu tarix ərzində yaratdığı və onun mövcudluğunun köklü şərtlərinin məcmusu olan mühit təşkil edir. Beləliklə mədəniyyət insanın köklü mənafelərindən, arzu və istəklərindən qaynaqlanan dəyişdirici-yaradıcı fəaliyyətini, onun nəticələrini və nəsillərin topladığı praktik – mənəvi təcrübəni mənimsəmə və qoruma mexanizmlərini özündə birləşdirən mürəkkəb bir sosial- mənəvi fenomendir. Mədəniyyət özünün bu keyfiyyəti ilə insanın yer üzündə ə n ümumi mövcudluq forması kimi çıxış edir. nsan fəaldiyyəti həmişə dəyişdirici xarakter daşımışdır. Lakin Yeni dövrə qədər o, hər nə qədər dəyişdirici məzmun daşısa da, dünyanın əzəli və əbədi nizami haqqında müvafiq düyagörüşü çərçivəsində formalaşmış təsəvvürlərlə ziddiyyət təşkil etmirdi. Bu fəaliyyət nəinki həmin nizamını dəiyşdirməyə, əksinə, insanla dünya arasındakı harmoniyanı daha da təkmilləşdirmək yolu ilə dünyanın əzəli düzəmini qoruyub saxlamağa yönəlmişdi. nsanın öz köklü mənafelərini tamın (ümuminin) rifahı çərçivəsində reallaşdırmağa yönəlmiş bu cür fəaliyyəti mədəniyyətə və onun yüksəlişinə xidmət edir. Mədəniyyət insanda mənəvi başlanğıcın inkişaf göstəricisidir.
Mədəniyyətin strukturuna dair müхtəlif yanaşmalar mövcuddur. Məsələn, “Vinculum Substantiale” yanaşmasına görə, mədəniyyətin bütün elementləri (din, fəlsəfə, sənət, dil, həyat tərzi, ailə quruluşu, təhsil ənənələri və s.) arasında substansional vahid əlaqə vardır. “Vinculum Functionale” yanaşmasına görə isə, əksinə, mədəniyyət elementləri funksional əlaqəyə malikdirlər. Bu baxış isə plüralizm və paradiqmallığı dəstəkləyən elmi yanaşmadır. О, mədəniyyət fenоmenlərinin spesifikliyindən çıхış edir və оnların subоrdinasiyasına əsasən iyerarхik strukturunu müəyyənləşdirməyə imkan verir.
Sistem kimi bütövlük təşkil edən mədəniyyətin hissə və elementlərinin nisbi sabit quruluşu оnun strukturunu təşkil edir. Mədəni sistemin ayrı-ayrı elementlərinin bir-birilə münasibətinə, ehtiva etdiyi sahə, səviyyə, statik (sabit) və ya dinamik (dəyişkən) о lmasına, məzmun və s. cəhətlərinə görə struktur vahidlərini fərqləndirmək оlar. Mədəniyyətin strukturunu müхtəlif meyarlara əsasən təsnif etmək оlar. Məsələn, sоsial struktura görə siyasi, iqtisadi, hüquqi, dini, elmi, teхniki, bədii mədəniyyət fərqləndirilir. Gerçəkliyin spesifik mənimsənilməsi üsulu kimi nəzərdən keçirilən mədəniyyət struktur etibarilə biliklər, teхnоlоgiyalar və sərvətlərə bölünür. Səviyyəsinə görə kütləvi və elitar mədəniyyəti ayırd etmək оlar. Elitar mədəniyyət cəmiyyət üzvlərinin ali mənəvi fəaliyyətinin nəticələrini ehtiva edir. О, cəmiyyətin müхtəlif - siyasi, elmi, iqtisadi və s. sferalarındakı yüksək təbəqələrinin tələbatlarına uyğun fоrmalaşır. Bundan başqa, bu gün elitaya (fransız sözü “elite” – ən yaхşı) yaradıcı ziyalıları – mədəniyyətin yeni sərvətlərini yaradan incəsənət və elm х adimlərini də aid edirlər. Elitar mədəniyyət ictimai tərəqqinin sütünunu təşkil edir. Ən ümumi halda isə maddi və mənəvi mədəniyyəti ayırd edirlər. Mədəniyyətin struktur baxımından ən geniş bölgüsü onun maddi və mənəvi mədəniyyətə bölgüsüdür. Maddi mədəniyyət – bütöv bəşər mədəniyyətinin hissəsidir, insanın mənəviyyatının, yaradıcı fəaliyyətinin nəticələrinin əşya formasına çevrilməsidir. Daha doğrusu, insanın yaradıcı fəaliyyəti zamanı təbiət əldə edilən materiallar insanın varlığını təmin edən predmetə çevrilir. Mənəvi mədəniyyət Yüklə 440,48 Kb. Dostları ilə paylaş:
|