Microsoft Word F?ls?f? az doc

bəşəriyyətin  mənəvi  təcrübəsinin,  insanın  şəxsiyyət  kimi  inkişafını  təmin  edən 

intellektual və mənəvi fəaliyyətinin və onun nəticələrinin məcmusudur. 

24.Eksperimental-riyazi təbiətşünaslığın qərarlaşması  (XVII əsr ) 

Yeni  burjua  cəmiyyətinin yaranması  və inkişafı nəinki təkcə  iqtisadiyyatda və 

siyasətdə, həmçinin  insanların  şüurunda  da  dərin  dəyişikliklər  törətdi.  XVII  əsrdə 

ə

mək bölgüsünün dərinləşməsi istehsal proseslərinin səmərələşdirilməsini, bu isə, öz 

növbəsində, elmin güclü inkişafını tələb edirdi. 

F.Bekonun  fikrincə  təbiəti  mənimsəmək  və  onu  insanın  xidmətinə  vermək  üçün 

elmi-tədqiqat  metodunu  kökündən  dəyişdirmək  lazımdır.  Antik  dövrdə  və  orta 

ə

srlərdə  elm  başlıca  olaraq  Aristotelin  silloqistikasına  əsaslanan  deduktiv  metoddan 

istifadə  edirdi.  Bekon  bu  metodu  məhsuldar  hesab  etmir.  Hər  cür  idrak  təcrübəyə 

ə

saslanaraq,  təkcə      faktların      öyrənilməsindən      ümumi      müddəalara      doğru 

getməlidir.  Belə  metod  induktiv  metod  adlanır.  Lakin  F.Bekon  empirik  tədqiqat 

metodunun  rolunu  həddindən  artıq  şişirdərək,  idrakın  rasional  əsaslarının  —  hər 

ş

eydən əvvəl, riyaziyyatın rolunu kifayət qədər qiymətləndirmirdi. Eksperimental — 

riyazi  təbiətşünaslıq  riyaziyyatın  təbiətin  öyrənilməsinə  tətbiqinə  imkan  verən 

xüsusi tip eksperimentə ehtiyac hiss edirdi. 

Təbiət  hadisələriiin  tədqiqi  zamanı  riyaziyyatdan  istifadə  etməyin  qeyri-

mümkünlüyü ideyasının yaranmasına səbəb riyaziyyatın təbiət hadisələrinin başlıca 

xarakteristikasından  biri  olan  hərəkəti  öyrənə  bilməməsi  haqqındakı  iddia  idi. 

XVII əsrdə Kepler, Qaliley və onun şagirdləri tərəfindən sonsuz kiçilənlər haqqında 

riyazi metod inkişaf etdirildi. Bu metod riyaziyyata hərəkət prinsipini daxil etdiyinə 

görə, riyaziyyatın fiziki prosesləri tədqiq etməsinə imkan verirdi. Bu sahədə mövcud 

olan  digər  bir  problem  riyaziyyatın  təbiətdə  rast  gəlinməyən  ideal  obyektlərlə  iş 

görməsi  haqqındakı  antik  və  orta  əsr  təsəvvürləri  idi.  Bu  problemin  həllinə 

girişənlərdən  biri  Qaliley  idi.  Onun  fikrincə,  əgər  eksperimentin  köməyi  ilə  fiziki 

obyektlərin  ideal  modelini  quraşdırmaq  mümkün  olarsa,  onda  təbiət  hadisələrini 

riyazi metodların köməyi ilə öyrənmək mümkündür. 

---

25. Postindustrial cəmiyyətdə nəzəri bilik və informasiyanın rolu 

stehsalın  daima  inkişaf  etməsi,  elmi-texniki  tərəqqi,  ekstensiv  inkişafın 

intensiv inkişafla əvəz olunması, radikalizm və dəyişikliklərin qlobal xarakter alması,  

təbiətə,  bilik  və  informasiyaya  yeni  münasibətin  formalaşması  ardıcıl  olaraq 

informasiya  cəmiyyətinin  hüceyrələrinin    yaranmasına  səbəb  olmuşdur.

 

“Postindustrial  cəmiyyət”  termini    yalnız  industrial  cəmiyyətin  ardınca  gələn 

cəmiyyət tipinin xronoloji ardıcıllığını xarakterizə edib onun spesifikliyini açıqlamır. 

Yeni  tipli  cəmiyyətin    sosial-iqtisadi  inkişafının    birinci  növbədə  elmi-texniki  və 

digər informasiyanın  istehsalından, emalından, saxlanmasından, yayılmasından asılı 

olduğundan  onu informasiya cəmiyyəti  adlandrmaq məqsədə daha müvafiq olar.  

Artıq  bir  həqiqət  dərk  olunur  ki,  hər  bir  ölkənin  və  bəşəriyyətin  mütərəqqi 

inkişafının  əsasını  insanın  özü,  onun  mənəvi  mövqeyi,  mədəniyyəti,  savadı,  peşə 

səriştəliliyi təşkil edir. Bütün bunlar  elmin cəmiyyətin inkişafında roluna da yenidən 

baxılmasına  səbəb  oldu.  Elmi-texniki  inqilab  nəticəsində    bilavasitə  məhsuldar 

qüvvəyə  çevrilən  elm      həm  cəmiyyətin  inkişafının,  həm  də  onun    sağ  qalmasının  

ə

sas  amili  olur.    Bilik  və  informasiyanın  ən  mühüm  strateji  resursa  çevrilməsi 

nəticəsində  elmi  bilik  postindustrial  cəmiyyətdə  məhsuldar  qüvvələrin  müstəqil 

elementi kimi çıxış edir. ABŞ  sosioloqu və futuroloqu Tofflerə görə, postindustrial 

cəmiyyət  iqtisadiyyatın  və  istehsalın  inkişaf  çərçivələri  ilə  məhdudlaşmır.  O, 

cəmiyyətin bütün ənənəvi sferalarını dəyişdirir. 

Baş  verən  transformasiyalar  cəmiyyətin  mərkəzi  fiquru  kimi    alimin  də 

vəziyyətini  müəyyən  edir.    D.Bell  yazır  ki,  əmtəə-malların  kütləvi  istehsalının 

təşkilində    roluna  görə  son  yüzilliklərdə      başlıca  təsisat  müəsissə  (firma)  idisə, 

sonrakı  yüzilliklərdə    innovasiyaların    və  biliyin  mənbəyi    kimi  universitet  

cəmiyyətdə  mərkəzi təsisat olacaqdır”. ABŞ-da  XX əsrin ortalarına yaxın  yaranmış 

situasiyanı  xarakterizə  edən  D.  Bell  qeyd  edirdi  ki,  indiyədək  hakimiyyət  işgüzar 

birliyin  əlində  idi.  Vətəndaşların  adi-gündəlik  həyatına  aid    qərarların  çox  hissəsi 

biznesin çiçəklənməsinə üstün diqqət yetirən  hökumət  tərəfindən qəbul  olunurdu. 

Postindustrial  cəmiyyətdə    iqtisadiyyatın  artımına  dair  ən  mühüm  qərarlar  yenə  də 

hökumət  tərəfindən  qəbul  olunsa  da,  bu  qərarlar    hökumətin  dəstəklədiyi  elmi 

tədqiqatlara,  məsrəflərlə    səmərəliliyin  nisbətinin    təhlilinə  əsaslanacaqdır; 

nəticələrinin  mürəkkəb  şəkildə  çarpazlaşmasi  üzündən  qərarların  qəbulu    getdikcə 

texniki xarakter alacaqdır. 

26. Qloballaşma proseslərinə əsas yanaşmalar 

Hal-hazırda  qloballaşmanın  sistemli  öyrənilməsinə  bir-neçə  metodoloji 

yanaşmalar  formalaşmışdır.  Onlardan  hər  biri  bu  proseslərin  mahiyyətinə  müxtəlif 

fəlsəfi baxış edir. 

---