Microsoft Word Heyvanlar alemi cavab az doc

gecə həyat tərzi. Bundan başqa, işıqsız şəraitdə heyvanlarda piqmentləşmə prosesi 

pozulur. Ona görə də az işıqlı yerlərdə heyvanların rəngi boz və ya ağ olur. 

 

7. Temperatur amili. 

     Temperatur  bir  amil  kimi  müxtə

lif  bitki  və  heyvanların  inkişafına  təsir 

göstərərək, onların Yer kürəsində yayılmasını müəyyən edir. Təbiətdə temperatur 

şə

raiti ilin fəsillərindən asılı olaraq dəyişir. Bununla əlaqədar olaraq, tarixi inkişaf 

prosesi nəticəsində bitki və heyvanlarda temperaturun dəyişməsinə qarşı müxtəlif 

uyğunlaşmalar yaranmışdır.  

     Bəzi  heyvanlar  sabit  bədən  temperaturu  yaratmaq  qabiliyyətinə  malikdir. 

Bəzilərində  isə  belə  xassıyı  görə  heyvanları  2  qrupa  bölürlər:  poykiloterm  və 

homoyoterm heyvanlar. 

 

8. Heyvanlarda anabioz vəziyyəti. 

     Həşəratlarda  havanın  soyuması,  qış  fəslininyaxınlaşması  ilə  əlaqədar  olaraq, 

onların qış diapauzasına getməsi və yaz fəslində temperaturun artması ilə əlaqədar 

olaraq onların yer səthinə çıxmaları buna misal ola bilər. Hətta ayrı-ayrı fəsilənin 

nümayəndələri  mart  ayından  may  ayına  kimi  müxtəlif  vaxtlarda  görünməyə 

başlayırlar.  Yayda  yüksək  istilərlə  əlaqədar  olaraq  belə  növlər  yay  diapauzasına 

gedirlər. Bu hadisə anabioz (yunanca – “canlanma”, “dirilmə” deməkdir) adlanır. 

Anabioz  –  həyat  proseslərinin  çox  zəifləməsi  və  yenidən  bərpa  oluna  bilən 

müvəqqəti  dayanması  hadisəsidir.  Anabioz  bağırsaqboşluqlularda,  qurdlarda, 

mollyusklarda,  həşəratlarda,  müxtəlif  qrup  heyvanlarda  (amfibilər,  sürünənlər  və 

s.) müşahidə edilir. 

 

9. Rütubət amili. 

     Havanın  rütubətliliyi  yalnız  quruda  yaşayan  heyvanlar  üçün  əhəmiyyət  kəsb 

edən  amildir.  Bunların  bəziləri  evrihiqrobiontlar  adlanır  ki,  onlar  müxtəlif 

rütubətlilik  şəraitində  yaşamağa  uyğunlaşmış  heyvanlardır.  Bunlara  məməlilərin 

çox  böyük  əksəriyyəti,  quşlar  və  həşəratlar  aiddir.  Əksinə  olaraq,  bəzi  heyvanlar 

stenohiqrobiontlardır  ki,  bunlar  da  rütubətsevən  (hiqrofil)  və  quraqlıqsevən 

(kserofil) qruplara bölünür. 

     Heyvanlar  öz  bədənlərində  müxtəlif  miqdarda  su  saxlamaq  qabiliyyətinə 

uyğunlaşmışlar. Buna ən yaxşı misal Avstraliya səhralarında yaşayan Xiroleptes və 

Heleioporus cinsindən olan qurbağaları göstərmək olar. Bu qurbağalar ilin quraqlıq 

vaxtlarında bədən boşluğunda, əsasən sidik kisəsində o qədər su saxlayırlar ki, şar 

kimi şişirlər. Yerli əhali bu qurbağaları gizləndikləri yerdən tapır, onların suyundan 

istifadə edirlər. 

     Bəzi  heyvanlar  isə  havanın  az  rütubətliliyindən  və  eyni  zamanda  yüksək 

temperaturdan  yaxa  qurtarmaq  üçün  gündüzlər  yuvalarda,  torpaq  çatlarında  və 

---

müxtəlif sığınacaqlarda  gizlənirlər.  Gecələr  isə  ova  çıxırlar,  yəni gecə həyat  tərzi 

keçirirlər. Quraqlığa ən davamlı heyvanlara dəvəni misal göstərmək olar. 

 

10. Relyef və torpaq amilləri. 

     Relyef  və  torpaq  da  heyvanların  həyatında,  onların  coğrafi  yayılmasında 

müəyyən  dərəcədə  rol  oynayır.  Torpağın  strukturundan  asılı  olaraq  heyvanlar 

orada  məskən  salırlar.  Çınqıllı,  qumlu,  gilli  və  s.  tipli  torpaqlarda  yaşayan 

heyvanlar xüsusi uyğunlaşmalar qazanmışdır. Məsələn, qumlu torpaqlarda yaşayan 

heyvanlarda ətrafın dayaq sahəsi genişlənir və s. 

     Relyef  isə  heyvanların  təcrid  olunmasında  maneə  kimim  rol  oynayır  və 

beləliklə,  heyvanların  qeyri-bərabər  yayılmasına  səbəb  olur.  Eyni  zamanda 

yüksəklikdən  asılı  olaraq  heyvanlarda  müxtəlif  uyğunlaşmalar  əmələ  gəlmişdir. 

Məsələn,  dağ  heyvanlarında  dəri  örtüyünün  sıx  və  güclü  piqmentləşməyə  malik 

olması, bədən ölçülərinin kiçik olması, yüksək dağ həşəratlarında qanadların kiçik 

olması və ya heç olmaması müşahidə edilir. 

     Dağ  heyvanları  gündüz  həyat  tərzi  keçirirlər.  Bu  da  sutka  ərzində  havanın 

temperaturunun kəskin dəyişməsinə qarşı uyğunlaşmadır. 

 

11. Biotik amillər. 

     Biotik  amillər  orqanizmi  əhatə  edən  mühitdəki  bütün  canlıların  ona  olan 

təsiridir.  Biotik  amillərə  bitkilərin,  mikroorqanizmlərin,  bütün  heyvanların  həyatı 

boyu  bir-birilərinə  etdikləri  qarşılıqlı  təsirlər  daxildir.  Həyatın  ən  mühüm 

amillərindən biri qidadır. Qida biotik amillərə daxildir. 

     Qida uğrunda, həyat uğrunda mübarizə ilə əlaqədar olaraq bitkilər, heyvanlar və 

mikroorqanizmlər arasında qarşılıqlı münasibət, yaşayış formaları və qida əlaqələri 

yaranmışdır. Qida – canlıların həyat tərzini müəyyən edir. Digər tərəfdən, qidanın 

miqdarı,  onun  xarakteri  fəsillər  üzrə  dəyişir.  Qidanın  dövri  olaraq  dəyişməsi 

heyvanlarda mühüm dövri hadisələrin: miqrasiya, qış yuxusu, qida tədarükü və s. 

ə

mələ gəlməsinə səbəb olmuşdur. 

 

12. Evrifaq və stenofaq heyvanlar. 

     Qidanı qəbuletmə dərəcəsindən asılı olaraq, heyvanları 2 qrupa bölürlər: evrifaq 

və stenofaq heyvanlar. Evrifaqlar hər cür qida ilə qidalanan heyvanlardır. Məsələn, 

qonur ayı həm bitki kökləri və giləmeyvələrlə, həm qarışqalarla, həm balla, həm də 

balıqla qidalanır. Bəzən  o  insana da hücum  edərək onu  parçalaya  bilər. Buna  aid 

çoxlu  kədərli  faktlar  vardır.  Stenofaqlar  isə  yalnız  eyni  bir  qida  ilə  qidalanan 

heyvanladır. Bunlara ən çox otyeyən dırnaqlı heyvanlar aiddir. 

     Qidanın  xarakterinə  görə  heyvanları  ətyeyən  (miofaq),  otyeyən  (fitofaq)  və 

qarışıq qidalı (polifaq) qruplara bölürlər. 

 

---