Microsoft Word Heyvanlar alemi cavab az doc
Yüklə 181,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 19. F əsillik, dövri v ə sutkalıq miqrasiyalar. Aktiv v ə passiv miqrasiyalar.
- 20. H ər ək ətli v ə h ər ək ətsiz areallar.
- 21. Heyvanların yayılmasında insanın rolu.
- 23. Heyvanların köçürülm əsinin m ənfi n ətic əl əri.
Heyvanların miqrasiyası onların çoxalması, qida axtarması və digər bioloji tələbatdan irəli gəlir. Bəzən miqrasiya başqa səbəbdən də baş verə bilər. Məsələn, ş imal maralları yayda mığmığa və ağcaaqanadlardan müdafiə olunmaq üçün tayqadan meşəsiz dağlara, tundraya, külək olan yerlərə çəkilir, qışda isə meşəliklərdə güclü tufanlardan qorunurlar.
quşları göstərmək olar. Yayda bu quşlar yenidən tundraya qayıdırlar. Həmçinin, yayda Afrikadan bir çox quşlar şimala uçub gəlir. Məsələn, flaminqo (qızıl qaz) Azərbaycana, xəzərin Böyük Qızılağac görfəzinə uçub gəlir. Qışda isə yenidən Afrikaya qayıdır. Sutkalıq miqrasiyada suda yaşayan plankton orqanizmləri sutka ərzində axşamlar qidalanmaq üçün suyun üzünə qalxır, gündüzlər isə dərin qatlara geddirlər. Xüsusilə, Xəzər dənizindəki mizidlər bir sutka ərzində bir neçə yüz metr dərinliyə miqrasiya edirlər. Dövrü miqrasiyalar zamanı heyvanlar çoxalma ərazisindən kütləvi olaraq geri qayıtmadan köçürlər. Bu, daha çox həyat şəraitinin kəskin dəyişməsi, Heyvan fərdlərinin həddən artıq artması, qida çatışmamazlığı, yanğın, quraqlıq və s. kimi səbəblərlə izah edilir. Bütün bunlar aktiv miqrasiyalardır. Lakin passiv miqrasiyalarda heyvanlar bir yerdən başqa yerə külək, dalğa, çay axını və sel vasitəsilə aparılır.
Arealların sərhədləri 2 yerə bölünür: hərəkətli (tranzit) və hərəkətsiz (statis) areallar. Bəzi arealların sərhədləri qısa vaxt ərzində, insanın gözü qarşısında dəyişir Bu hərəkətli arealdır. Lakin bəzən arealların sərhəddi yüz min illər ərzində az məsafədə dəyişir. Buna hərəkətsiz areal deyilir. Hərəkətli areallar proqressiv sərhədli, yəni arealın genişlənməsinə tərəf dəyişən areal və reqressiv areal, yəni arealın sərhəddinin kiçilməsinə tərəf dəyişən areallar ola bilər.
Heyvanların yayılmasında insanın rolu son dərəcə böyükdür və ildən-ilə artır. Bu, həm maneələrin aradan qaldırılması ilə, həm də heyvanların bir ölkədən başqa ölkəyə daşınması ilə izah olunur. Çayların kanallarla birləşdirilməsi balıqların bir çaydan digərinə keçməsinə mane olan səddi aradan qaldırır. Məsələn, Süveyş kanalı vasitəsilə Aralıq dənizinin bir çox heyvanları, əsasən də balıqlar Qırmızı dənizə, Qırmızı dənizin heyvanları isə Aralıq dənizinə keçə bilmişlər. Əkin sahələrini qoruyan meşə zolaqlarının salınması meşə quşlarının çöl zonasında yayılmasına kömək edir. Təbii landşaftları dəyişmək yolu ilə insan heyvanların yayılmasına daha çox təsir etmiş, areal sərhəddinin dəyişməsinə səbəb olmuşdur. Bunun nəticəsində bir sıra növlərin arealı genişlənmiş, digərlərininki isə kiçilmişdir.
Heyvanların insan tərəfindən bir ölkədən başqa ölkəyə daşınması şüurlu və kortəbii şəkildə baş verir. nsan siçanları, siçovulları, tarakanları, gənələri və bir çox həşəratları gəmilərlə Yer kürəsinin hər yerinə düşünmədən köçürmüşdür. ngiltərəyə təsadüfən Cənubi Amerika opossumu aparılmış, ABŞ-a isə opossumlar, iquanalar və kərtənkələlər avtomobillərdə aparılmışdır. Əksər hallarda belə köçürülmüş növlər yeni əraziyə yaxşı alışırlar. Müharibə illərində Amerikadan Avropaya kartofla birlikdə kolorado böcəyi – leptinotazra gətirilmiş və burada geniş yayılmışdır. Volqa-Don kanalının açılışından sonra Qara dənizdən Xəzər dənizinə onurğasız heyvanlar – balyanus və mitilyaster keçmişlər və burada geniş artaraq, yayılmışlar. Heyvanların şüurlu köçürülməsi onların iqlimə uyğunlaşdırılması məqsədi güdür. Bu məqsədlə dam sərçəsi Amerikaya, Avstraliyaya və Yeni Zelandiyaya köçürülmüş və orada geniş yayılmışlar. Zərərvericilərə qarşı mübarizə məqsədilə onların təbii düşmənləri köçürülür. Məsələn, Antil adalarına Hindindistan manqustu siçovullara və zəhərli ilanlara qarşı mübarizə məqsədilə gətirilmişdir. Qafqazda və Orta Asiyada malyariya ağcaqanadlarınin sürfələrinə qarşı mübarizə üçün Cənubi Amerikadan qambuziya balığı gətirilərək iqlimə uyğunlaşdırılmışdır.
Heyvanların insanlar tə rəfindən köçürülməsi heç də həmişə müsbət nəticələr vermir, arealın genişlənməsinə səbəb olmur. Yeni Zelandiyaya köçürülmüş 40-a yaxın məməli heyvan növü oranın iqliminə uyğunlaşa bilməmişdir. Heyvanları yeni biosenozlarda iqlimə uyğunlaşdırarkən, bu heyvanların eyni qida ilə qidalanan orqanizmlərlə rəqabət təşkil etməsi, müəyyən yırtıcılar tərəfindən məhv edilməsi, yaxud xəstəliklərə tutulması nəzərə alınmalıdır. Məsələn, Azərbaycana Rusiyanın Uzaq Şərq diyarından gətirilmiş xallı maral Xızı rayonuna buraxılmış, lakin orada qoyunların yeminə xələl gətirərək, rəqabət yaratmışdır. Buna görə də xallı maralları oradan Lənkərana – Hirkan qoruğuna köçürmüşlər. Heyvanların yayılması bəzən təsərrüfata ciddi ziyan vurur. Buna görə də bütün ölkələrdə ciddi karantin qaydaları mövcuddur. Heyvanların başqa yerlərdə iqlimə Yüklə 181,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|