Microsoft Word Heyvanlar alemi cavab az doc
Yüklə 181,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 36. Az ərbaycanın yarıms əhra v ə çöl zonasının heyvanları.
- 37. Az ərbaycanın da ğ me şəl ərinin heyvanları.
- 38. Az ərbaycanın yüks ək da ğ ç əm ənlikl əri v ə qayalıqların heyvanları.
- 39. X əz ərin faunası.
- 40. Az ərbaycanın göl, çay, bataqlıq v ə su anbarlarının faunası.
- 41. Az ərbaycanda heyvanların mühafiz əsi v ə “Qırmızı Kitab”.
- 42. Zaqatala qoru ğu.
- 43. lisu qoru ğu.
- 44. smayıllı qoru ğu.
- 45. Pirqulu qoru ğu.
- 46. Altıa ğac qoru ğu.
- 47. Türyançay qoru ğu.
- 48. Qarayazı qoru ğu.
“gübrə” toplanmışdır. Burada biogen elementlərin tükənməz ehtiyatı – azot, fosfor və silisium vardır. Dəniz orqanizmlərində toplanmış çoxlu miqdarda üzvi maddələr onların ölümündən sonra həyat fəaliyyəti üçün məhsul kimi yenidən dəniz suyuna daxil olur. Beləliklə, canlı orqanizmlər öz bədənlərilə suya müxtəlif maddələr qaytarırlar. Dəniz faunası olduqca müxtəlif olub, heyvanlar aləmi üçün səciyyəvi olan özünəməxsus əlamətlərə malikdir. Okean heyvanlarının hərəkətli olması, okeanın eynicinsli mühitə malik olması, okean və dənizlərin bir-birilə birləşməsi hər şeydən ə vvəl, onların yayılmasına təsir göstərən ekoloji faktorlardan asılıdır. Okean və dənizlərin orqanizmləri aşağıdakı qruplara bölünür: 1. Plankton – su qatında yaşayanlar; 2. Bentos – suyun dibində yaşayanlar; 3. Nekton – suda sərbəst üzənlər; 4. Perifiton – sudakı əşyalara yapışaraq yaşayanlar.
36. Azərbaycanın yarımsəhra və çöl zonasının heyvanları. Buraya Kür-Araz ovalığı və Naxçıvanın Arazboyu düzənliyi aiddir. Burada yarımsəhra, şoranlıq, bozdağlar, Kürsahili tuqay meşələri və Xəzər sahillərinin qumluqları kimi landşaftlar vardır. Açıq yarımsəhrada ceyran, tülkü, porsuq, xallı safsar, gəlincik, gəmiricilərdən çöl siçanı, qırmızıquyruq siçan, Boqdanov çöl siçanı, Vilyams ərəbdovşanı, xırda ərəbdovşanı, bozdağ siçanı, meşə siçanı və dovşan, quşlardan daşquşu, boz torağay, kəkilli torağay, çöl torağayı, qaraqarın çil, qırmızı ördək, avdot cüllütü, adi göyərçin, ev yapalağı, qara çalağan, leylək, çöl qaraquşu, ağbaş Asiya kərkəsi, leşyeyən qartal, zağca, sığırşın, ağ leylək, sürünənlərdən tısbağalar, kərtənkələlər, gürzə, təlxə, kor ilan, suda-quruda yaşayanlardan qurbağalar, həşəratlardan əqrəb, skolopendr, zəhərli qaraqurd, gənələr, donuzanqurdu, dəvədəlləyi və s. yaşayır. Bozdağların ən səciyyəvi heyvanları kaftar, tülkü, canavar, yarasalar, qaya kəkliyi, gekkon, tuqay meşələrində isə çöl donuzu, qamışlıq pişiyi, çaqqal, dovşan, kirpi, yarasalar, çalağan, bayquş, zığzığ, göycə qarğa, qurqur, sarıköynək, arıquşu, sərçə, qırqovul, turac, koramal və s.-dir.
meşələri zonası aiddir. Böyük və Kiçik Qafqazda nəcib maral, cüyür, köpgər, Dağıstan turu, çöl donuzu, qonur ayı, vaşaq, meşə pişiyi, sincab, dələ, safsar, kirpi, gəlincik, meşə siçanı, süleysin, quşlardan sarıköynək, şanapipik (hophop), ağacdələn, süzər, qar quşu, bülbül, alaqanad, bayquş, qırmızıboğaz, su sərçəsi, arıquşu, qaratoyuq, sığırçın, yapalaq, sürünənlərdən gürzə, təlxə, koramal, suda- quruda yaşayanlardan qurbağa vardır. Talış meşələrinin səciyyəvi heyvanları bunlardır: cüyür, xallı bəbir, çöl donuzu, vaşaq, porsuq, dələ, köstəbək, qalxansifət ilan, kələz, kaftar, dağ siçanı, tülkü, canavar, çaqqal və s.
38. Azərbaycanın yüksək dağ çəmənlikləri və qayalıqların heyvanları. Buraya Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Naxçıvan və Talışın 2200 m-dən hündürdə yerləçən əraziləri aiddir.Burada məməlilərdən qaplan (qar bəbiri), dağ keçisi, qaya keçisi, köpgər (qarapaça), Dağıstan turu, muflon (dağ qoyunu), tülkü, dovşan, canavar, kor köstəbək, quşlardan Qafqaz uları (dağ hind toyuğu), Xəzər uları, tetra, qırmızıdimdik, alp dolaşası, dağ qaratoyuğu, dağ ant quşu, qırmızıqarın işıldaquyruq, saqqallı quzuqapan kərkəz, ağbaş Asiya kərkəzi, sar, qızılquş (şahin, tərlan), sürünənlərdən qaya kərtənkələsi, qonur ilan, amfibilərdən xaçlıca qurbağa vardır. Naxçıvanda isə Bezoar keçisi (qılıncbuynuz keçi), muflon, qaplan, Kiçik Asiya gürzəsi və s. vardır. Talışşın yüksək dağlıq ərazilərində (yüksək Zuvand dağ çölü) tülkü, dovşan, çöl siçanı, kəklik, qalxansifət ilan, xarabalıq kələzi, korca, dağ siçanı, girdəbaş kərtənkələ rast gəlinir. Bu Zuvand dağ çölü ran dağ yaylasının Azərbaycan ə razisinə girmiş hissəsidir. 39. Xəzərin faunası. Ümumilikdə Xəzər dənizində 1334 növ heyvan yaşayır ki, bunların da çox böyük əksəriyyətini onurğasızlar təşkil edir. Hazırda Xəzər dənizində yaşayan yeganə məməli heyvan Xəzər suitisidir ki, bu da endemik növ sayılır. Quşlardan Xəzərin Qızılağac görfəzində bir sıra su quşlarına, o cümlədən, 3 növ qu, 2 növ qutan, çəhrayı flaminqo (qızılqaz), kəkilli anqut, qara ördək, qırmızıbaş ördək, yaşılbaş ördək, qarabattağa rast gəlinir. Sürünənlərdən su ilanı və Xəzər tısbağası vardır. Xəzərdə 111 növ balıq vardır ki, bunlardan 5 növü qədim balıq olan qığırdaqlı balıqlardır. Bunlar nərəkimilərdir: bölgə, nərə, uzunburun, kələmo (qaya balığı), cökə. Qalanları isə sümüklü balıqlardır: kilkə, kütüm, külmə, sıf, çəki, durnabalığı, siyənək, xul balığı, ağ qızılbalıq, xəşəm, iynə balığı, ilan balığı, kefal, qızılbalıq və s. Onurğasızlardan xərçənglər (amfipodlar və ya yanüzən xərçənglər, mizidlər, kum xərçəngləri, dəniz tarakanı) mollyusklar (dreyssena, kardium, didakna, teodoks), ağcaqanad sürfələri, su böcəyi, qurdlar (nereis, rotatorilər, planarilər), meduzalar və süngərlərə rast gəlinir.
Ə yriçay və bir çox dağ çayları, göllərdən Sarısu, Ağgöl, Mehman, Hacıqabul, Ağzıbirçala, Göygöl, Maralgöl, su anbarlarından isə Mingəçevir, Varvara, Şəmkir, Yenikənd, Araz, Mil-Muğan, Yekəxana, Aşıq Bayram, Nohurqışlaq, Cavanşir və s. aiddir. Kür çayının və onun qollarının faunası Xəzər dənizi ilə sıx əlaqədardır. Xəzərin bir sıra qiymətli vətəgə balıqları kürü tökmək üçün Kürə girirlər. Lakin Kürün özünün spesifik balıqları da vardır. Onların 35 növü məlumdur. Bunlara
xramulya, qumlaqça, şirbit, gümüşcə, dağ çaylarında qızılxallı və ya ala balıq (forel) geniş yayılmışdır. Qamışlı göllərdə və bataqlıqlarda çöl donuzu, qamışlıq pişiyi, çaqqal, su siçovulu, boz siçovul, çoxlu su quşları (ağ vağ, anqut, danquşu, sultan toyuğu, balıqcıl, qamışquşu, qarabattaq, ördəklər, boz qaz, boz durna), sürünənlərdən su ilanı, tısbağa, suda-quruda yaşayanlardan qurbağa, balıqlardan çəkı, çapaq, enlialın, ağ amur, naxa, durnabalığı, sıf, ilanbalığı, tikanbalığı, həmçinin çay xərçəngi, su böcəkləri, mollyusklar (anodonta, korbikula), ağcaqanad sürfələri və s. yaşayır.
Azərbaycan Respublikası ərazisində heyvanları qorumaq məqsədilə 14 qoruq, 17 yasaqlıq və 2 ovçuluq təsərrüfatı yaradılmışdır. Qoruqlar bunlardır: Böyük Qafqazda – Zaqatala, lisu, smayıllı, Pirqulu, Altıağac, Kiçik Qafqazda – Göygöl, Qaragöl, Kür dağarası çökəkliyində - Şirvan, Qızılağac, Ağgöl, Qarayazı, Türyançay, Talışda – Hirkan, Naxçıvanda – Ordubad. Yasaqlıqlar bunlardır: Böyük Qafqazda – Qusar, smayıllı, Şəki, Abşeron, Kiçik Qafqazda – Şəmkir, Qızılca, Laçın, Qubadlı, Daşaltı, Kür dağarası çökəkliyində Kiçik Qızılağac, Ağgöl, Qarayazı-Ağstafa, Bərdə, Korçay, Xəzər dənizində Gil adası, Bəndovan, Talışda – Zuvand. Ovçuluq təsərrüfatları bunlardır: Samux və Uludüzü. Bundan başqa Əyricə qırqovulyetışdirmə təsərrüfatı da vardır. Azərbaycanın ilk “Qırmızı Kitabı” 1989-cu ildə SSR dövründə buraxılmışdır, Bu kitabda çoxlu sayda səhvlər olduğuna görə ondan istifadə edilməmiş və yenisinə ehtiyac yaranmışdır. 2-ci “Qırmızı Kitab” artıq müstəqillik illərində, 2013-cü ildə buraxılmışdır. Bu kitaba 223 növ heyvan salınmışdır. Onlardan 80 növ onurğasızlar, 6 növ suda-quruda yaşayanlar, 14 növ sürünənlər, 9 növ balıq, 72 növ quş və 42 növ məməlilərə aiddir.
Bu qoruq 1929-cu ildə Zaqatala və Balakən rayonları ərazisində təşkil edilmişdir. Qoruğun sahəsi 23,8 min ha-dır. Zaqatala qoruğu Böyük Qafqazın cənub yamacında yerləşir. Şimaldan Dağıstan, qərbdən Gürcüstan, şərqdən Baş Qafqaz silsiləsi, cənubdan isə Balakən və Zaqatala meşə təsərrüfatlarının ərazisi ilə həmsərhəddir. Onun ərazisi Böyük Qafqazın Quton zirvəsindən (3646 m) başlayıb, 560 m hündürlüyə qədər alçalır. Deməli, hündürlük amplitudu 3100 m-dir. Qoruğun uzunluğu qərbdən-şərqə 40 km, eni isə şimaldan cənuba 5-12 km-dir. Qoruq bir-birindən ayrılan 2 hissədən ibarətdir. Ərazisinin 95,4 %-i meşə və dağ-çəmən bitkiləri ilə örtülüdür, 4,5 %-i isə qayalıqlar, uçqunlar və digər çılpaq sahələrdir. Qoruqda Qafqaz maralı, dağ keçisi (təkə və ya dağ kəli), köpgər, muflon, cüyür, çöl donuzu, qonur ayı, canavar, meşə dələsi, daşlıq dələsi, vaşaq, quşlardan Qafqaz uları, tetra, anqut, torağay, bildirçin,
göyərçin, alabaxta və s. qorunur. Qoruğun nəzdində “Təbiət muzeyi” yaradılmışdır.
Bu qoruq Böyük Qafqazın cənub yamacında, Qax rayonu ərazisində 1987-ci ildə yaradılmışdır. Qoruğun sahəsi 9,3 min ha olub, şimaldan cənuba 14 km, qərbdən şə rqə isə 12 km məsafədə uzanır. Ərazinin 93 %-i meşə ilə örtülüdür. Ərazi Böyük Qafqazln dik yamaclı, çay dərələri ilə parçalanmış relyefə malikdir. lisu qoruğunun faunası növcə qonşu Zaqatala və smayıllı qoruqlarından az fərqlənsə də, sayca xeyli zəngindir. Qoruqda nəcib maral, cüyür, köpgər, təkə, çöl donuzu, qonur ayı, canavar,tülkü, meşə dələsi, daşlıq dələsi, gəlincik, porsuq, yenot, meşə pişiyi, vaşaq, dovşan, süleysin, siçan, sincab, ağdiş, qonurdiş, kirpi, nalburun yarasa, quşlardan sarıköynək, şanapipik, ağacdələn, bayquş, sürünınlərdən gürzə, koramal, təlxə, kərtənkələlər qorunur.
Bu qoruq 1981-ci ildə Böyük Qafqazın cənub ətəyində, smayıllı rayonu ə razisində yaradılmışdır. Qoruq 600-2250 m hündürlükdə yerləşir. Sahəsi 5,5 min ha-dır. Ə razinin 84,5%-i meşə ilə örtülüdür. smayıllı qoruğu 2 hissədən ibarətdir: 1-ci (əsas) hissə dağlıq ərazidən ibarət olan Topçu meşələrindədir. Bu hissə ş imaldan subalp çəmənliyi, şərqdən Axoxçay boyunca Talıstan meşələri, cənubdan Topçu meşəsinin suayırıcı xətti və qərbdən Göyçay çayı ilə sərhədlənir. Hündürlük 2250 m-ə qədərdir. 2-ci hissə isə Qalıncaq meşəliyinin 189 ha sahəsini tutur. Qanıx-Əyriçay vadisinin şərqə davamı olan düzənlikdə yerləşir. Hündürlük 600 m-dir. Qoruqda cüyür, nəcib maral, çöl donuzu, köpgər, təkə, qonur ayı, vaşaq, canavar, porsuq, tülkü, dovşan, yenot, çaqqal, meşə pişiyi, dələ,quşlardan qırqovul, turac, qaratoyuq, alabaxta, bildirçin, sarıköynək, çobanaldadan, ağacdələn və s. qorunur.
Bu qoruq 1968-ci ildə Böyük Qafqazın cənub ətəyində, Şamaxı rayonu ə razisində yaradılmışdır. Sahəsi 1,5 min ha-dır. Ərazisinin 94%-ni meşələr təşkil edir. Qoruğun ərazisi 3 ayrı-ayrı hissədən ibarətdir: 1. Araxçın sahəsi. 2. Pirqulu sahəsi. 3. Cəngi sahəsi. Qoruq 800-2000 m hündürlükdə yerləşir. Qoruqda cüyür, nəcib maral, qonur ayı, çöl donuzu, təkə, vaşaq, canavar, tülkü, dovşan, çaqqal, porsuq, dələ, quşlardan qaratoyuq, qırqovul, alabaxta, bildirçin, sarıköynək, çobanaldadan, ağacdələn, qarğa, və s. qorunur. Qoruğa yaxın ərazidə AMEA-nın Ş amaxı Astrofizika Rəsədxanası yerləşir. 46. Altıağac qoruğu. Bu qoruq Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında, Xızı rayonu ərazisində 1990-cı ildə yaradılmışdır. Sahəsi 4,4 min ha-dır. Qoruğun ərazisinin 90%-ni meşə tutur. Altıağac qoruğunda və ona qonşu ərazilərdə Qafqazın digər sahələrinə nisbətən heyvanlar aləmi nisbətən azdır. Bunun da başlıca səbəbi Azərbaycanın digər ə razilərində olduğu kimi, qanunsuz ovçuluqdur. Burada heyvanlar aləmi qonşu Pirqulu qoruğundakından həm növcə, həm də miqdarca xeyli azdır. Qoruqda cüyür, qonur ayı, çöl donuzu, vaşaq, yenot, tülkü, dələ, canavar, quşlardan qırqovul, alabaxta, qaratoyuq, bildirçin, çobanaldadan, çöl qartalı, və s. qorunur. Qoruqda heyvan və quşlar qeyri-bərabər paylanmışlar. Bu da ayrı-ayrı landşaft sahələrinin müxtəlif keyfiyyətlərə malik olması ilə əlaqədardır. Əvvəllər burada Ussuriya xallı maralları saxlanılırdı. Lakin, sonradan onları cənuba, Lənkəran rayonundakı Hirkan qoruğuna köçürtdülər.
rayonları ərazilərində yaradılmışdır. Sahəsi 12, 6 ha-dır. Qoruğun sahəsinin75%-i meşəlikdir. Qoruğun ərazisi alçaq dağ tirələrindən ibarətdir. Ərazi kəskin parçalanmış relyefə malikdir. Qoruq 300-600 m hündürlükdə yerləşir. Qoruqda qonur ayı, çöl donuzu, porsuq, dələ, tülkü, dovşan, çaqqal, vaşaq, canavar, quşlardan qırqovul, kəklik, göyərçin, qurqur, ağbaş Asiya kərkəsi, leşyeyən qartal, qara kərkəs, sərçələr, qaratoyuq, zığ-zığ, payız bülbülü, dağ vələmirquşu, arıquşular və s., sürünənlərdən çoxlu gürzə, kərtənkələlər, Xəzər tısbağası vardır. Qış yalarında Böyük Qafqazın yamaclarının sərt hava şəraiti, qalın qar örtüyü heyvanları nisbətən isti aşağı dağlıq sahələrə, xüsusilə də Türyançay qoruğunun ə razisinə toplaşmağa məcbur edir. Ona görə də burada qışda məməli heyvanlar daha çox olur. Deməli, qoruğun ərazisi heyvanların ən əlverişli qışlaq yeridir.
Bu qoruq 1978- ci ildə Qazax rayonu ərazisində Kürsahili Qarayazı düzündə yaradılmışdır. Qarayazı qoruğu Kür çayı boyunca onun yatağının sol sahillərini və Qarayazı düzünün xeyli hissəsini əhatə edir. Onun sahəsi 6 min ha-dır. Ərazinin 72%-ni Kürətrafı tuqay meşələri təşkil edir. Qarayazı qoruğunda nəcib maral, qunduz, dələ, gəlincik, dovşan, çöl donuzu, tülkü, çaqqal, çöl pişiyi, süleysin, quşlardan qırqovul , göyərçin, alabaxta, qaratoyuq, ağacdələn, sığırçın, bülbül, ördək, su fərəsi, sürünənlərdən su ilanı, gürzə , təlxə, kərtənkələ, tısbağa, amfibilərdən qurbağalar vardır. Qoruq ərazisində balıqlardan şəmayı, çapaq, naxa, şirbit və s. Kürün daimi sakinləridir. Qoruğun əsas vəzifələrindən biri də buradakı heyvanlar aləmini qorumaq, onların təbii yolla çoxalmaları üçün əlverişli şəraiti mühafizə edib yaxşılaşdırmaqdır.
Kür-Araz ovalığının şərqində, Cənub-Şərqi Şirvan düzündə, Salyan və Neftçala rayonları ərazisində yaradılmışdır. Onun sahəsi 25,7 ha-dır. Qoruğun yaradılmasında başlıca məqsəd yarımsəhra landşaftının əsas komponentlərini – ceyranları və su quşlarını qorumaq, ceyranların yaşayış şəraitini, yem bazasını, bioloji xüsusiyyətlərini və artırılması yollarını öyrənmək üçün elmi- tədqiqat işləri aparmaqdır. Bu qoruq yaradılarkən Azərbaycanda ceyranların sayı katastrofik dərəcədə azalaraq, cəmi 77 baş təşkil edirdi. Bunun da əsas səbəbi təkcə brakonyerlik deyildi. Kür-Araz ovalığının çox böyük bir ərazisinin əkin sahələrinə çevrilməsi də ceyranların sayının azalmasına öz mənfi təsirini göstərdi. Çünki, tarlalarda əkilən pambıq ceyranların təbii yemi olan yovşanı sıxışdırıb çıxarırdı. Hazırda qoruqda ceyranlar xeyli artmış və buna görə də, onları buradan yavaş- yavaş respublikanın digər bölgələrinə köçürürlər. Şirvan qoruğunda ceyranlarla yanaşı qunduz, çöl donuzu, tülkü, canavar, dovşan, çaqqal, Xəzər suitisi, porsuq, quşlardan turac, bəzgək, dovdaq, qu, boz qaz, flaminqo, Quba qazı, qızılbaş ördək, boz ördək, bizquyruq ördək, qara leylək, ağ vağ, boz vağ, sarı vağ, balıqlardan çəki, çapaq, sıf, durna balığı, həmçinin, su ilanı, gürzə, kərtənkələ, tısbağa, təlxə, qurbağalar və s. vardır.
görfəzi olan Böyük Qızılağac görfəzində, Lənkəran rayonu ərazisində təşkil edilmişdir. Sahəsi 88,3 min ha olub, Azərbaycanın ən böyük qoruğudur. Onun ə razisinin 58,4%-ni su təşkil edir. Burada çoxlu qamışlıq sahələr vardır ki, bunların arasında bir çox su quşları yuvalayaraq, bala çıxarırlar. Qızılağac qoruğunun yaradılmasında əsas məqsəd zəngin su quşları aləmini qorumaqdır. Burada həm yerli quşlar, həm qışda tundra zonasından uçub gələn qışlayan quşlar, həm də yayda Afrikadan uçub gələn yaylayan quşlar qorunur. Qoruqda flaminqo (qızıl qaz), 3 növ qu quşu (harayçı qu, fısıldayan qu, kiçik qu), Misir vağı, iri ağ vağ, sarı vağ, çəhrayı qutan, qıvrınlələk qutan, qara leylək, mərmər cürə, dəniz qartalı, məzar qartalı, berkut, turac, dovdaq, bəzgək, sultan toyuğu, ərsindimdik, qırmızıdöş qaz, cüllüt, qarıldaq, qarabattaq, qaşqaldaq, qaravay, marek, bizquyruq ördək, qara ördək, torağay, yaşılbaş ördək, enliburun ördək, məməlilərdən çaqqal, tülkü, qamışlıq pişiyi, porsuq, ağdiş, qunduz, kirpi, dovşan, su siçovulu, sürünənlərdən su ilanı, tısbağa, koramal, təlxə, gürzə, amfibilərdən qurbağalar, balıqlardan isə çəki, çapaq, sıf, külmə, naxa, kefal, kütüm, siyənək, kilkə rast gəlinir. Yuvalama dövründə quşların ümumi sayı on milyondan çox olur.
Yüklə 181,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|