98 Щикмят
namaz qыlыr, adы яziz Mяhяmmяdя salavat gяtirir, sakitcя kafirlяrin цstцnя at
salыr, qыlыnc чalыb Allahыn kюmяyi ilя qяlяbя qazanыrlar.
«Bяkil oьlu Иmranыn boyu»nda юzцnцn 72 bцtц ilя юyцnяn kafirя qarшы
vuruшan Иmran deyir: «Ey lяnяtя gяlmiш azьыn, sяn bцtlяrinя yalvarыrsan,
mяn varlыqlarы yoxdan var edяn Allahыma sыьыnыram». Иmranыn sюzlяri Allaha
xoш gяlir vя mяlяk Cяbrayыla buyurur ki, «Ey Cяbrayыl, get, o quluma qыrx
kiшi qцvvяsi verdim». Bяkil oьlu Иmrana mяьlub olan kafir aman istяyir,
oьlanыn dinini soruшur, «lя ilяhя illяllah» deyib
İslamы qяbul edir - mцsяlman
olur.
Bяkil oьlu Иmran mюmin mцsяlmandыr. Quranыn «Onlarla (din
dцшmяnlяri ilя) «lя ilahя illяllah» deyяnя qяdяr vuruшun» ayяsinя itaяt edir,
dцшmяni basaraq dinimizя sяdaqяtli olduьunu gюstяrir.
Юz дейимlяrindя Иmran Allahыn ucalыьыndan, bяnzяrsizlыyindяn danышыr
ki, ilk insan olan Adяmin xяlifя mяqamыnы yada salыr, шeytana lяnяt oxuyur,
hяnif dininin baшчыsы Ибращим (я), Nяmrudun ону oda atdыrmasыnы, Allahыn
яmri ilя odun gцllц-чiчяkli baьчaya чevrilmяsini xatыrlayыr ки, бунларын
гайнаьы Quranи-Кяримдир.
«Bamsы Beyrяk» boyunda Beyrяk 39 igidlя kafirin kilиsяsini yыxыb
yerindя mяscid tikirlяr. Яziz Tanrы adыna xцtbя oxutdurub azan verdirirlяr.
«Salur Qazan» boyunda da belя olur. Dюyцшя hazыrlaшan oьuz bяylяri
«Tяmiz suda yuyundular. Aь alыnlarыnы yerя qoydular. Иki rцkяt namaz
qыldыlar. Adы яziz Mяhяmmяdя salavat gяtirdilяr. On iki min kafir qыlыncdan
keчdi. Oьuz igidlяrindяn beш yцzц шящид oldu.»
Dastan boyu ardыcыl olaraq oьuzlara чяtinliklяr цz verdiyi zaman
onlar Allaha sыьыnыr, Qurani-Kяrimя pяnah aparыr, Peyьяmbяr (s) Cяmalыna
salavat чяkir, tяmiz suda yuyunur, iki rцkяt namaz qыlыb hяrbя girir vя qalib
gяlirlяr.
Bu kimi faktlar бир даща тясдид едир ки, «Dяdя Qorqud» qяhrяmanlarы
mюmin, mцsяlman tяяssцbkeшlяriдир вя дастанда бюлэядя эедян исламлашма
вя кафирлярля мцбаризя просеси юз бядии иниkаsыны тапыб.
Qanlы qoca oьlu Qanturalы Selcan xatuna qovuшmaq цчцn buьaya,
aslana, gюzцnц qan юrtmцш dяvяyя Allahы vя rяsulunu yad etmяklя qaлib
gяlir. Qanturalы Selcan xatunu at belindя dюyцшя hazыr vяziyyяtdя gюrяndя
yeri opцr vя Peyьяmbяr (я)-dan: «Яmяnnя vя saddяqna» («Иnandыq vя
doьru hesab etdik») hяdisini sюylяyir.
Qanturalы: «Allahыn qapыsыnda mяtlяbimiz yerinя yetdi» deyir. Arы
suda yuyunur, aь alnыnы yerя qoyur, iki rцkяt namaz qыlыr, adы gюzяl
Mяhяmmяdя salavat чevirir, «qara donlu» kafirin цstцnя at sцrцr.
Din
ş ünaslıq
99
Qazılыq qoca oьlu Yeynяk Allaha чox dua edir, mяscid tikdirir, Tanrы
adыna xцtbя oxutdurur. Dilini «Allah zikri ilя yaш edir», anlayыr ki, «qяlblяr
yalnыz Allahы zikr etmяklя aram tapыr».
Dastanda юlцm mяlяyi Яzrayыl tяsvir olunur. Duxa qoca oьlu Dяli
Domrul igidliyinя, яrliyinя gцvяnяrяk Яzrayыla qarшы чыxыr, onunla dюyцшmяk
istяyir, lakin ona qalib gяlя bilmir. Sonradan ъащиллийini baшa dцшяrяk
Allahdan aman dilяyir.
Ucalardan
ucasan,
Kimsя bilmяz necяsяn!
Gюzяl Tanrы,
Neчя cahillяr sяni
Gюydя arar, yerdя istяr.
Sяn mюminlяr kюnlцndяsяn.
Sяn bюyцksяn, qцdrяtlisяn,
Яbяdi sirr sahibisяn.
Canыm alsan, юzцn al,
Qoyma, Яzrayыl alsыn!
Dяli Domrul Allahыn bюyцklцyцnц, zati biliklяrя sahib olub bцtцn
sirlяri vя qeyb alяmini yalnыz юzцndя ehtiva etmяsini etiraf edir. Bяndяsinin
imanы Allaha xoш gяlir vя onu baьышlayыr.
Иgid Domrul юmцr-gцn yoldaшыna gюrя Allah-talaya yalvarыr,
qadыnыnыn canыnы qurtarmaьa чalышыr.
Sяn яbяdi hюkmransan.
Bюyцk yollar цzяrindя
Иmarяtlяr yapыm - qurum Sяninчin.
Harda gюrsяm, ac doyurum Sяninчin.
Alыrsansa, ikimizin canыnы birgя al!
Saь qoyursansa, ikimizя dя rяhm et!
Kяrяmi чox qadir Tanrы!
«Dяli Domrulun sюzц Allaha xoш gяldi. Яzrayыla яmr etdi: «Dяli
Domrulun ata-anasыnыn canыnы al! Dяli Domrula vя arvadыna yцz qыrx il
юmцr verdim, - dedi».
Dastan qяhrяmanlarы, gюrцndцyц kimi, Allah rizasы цчцn, iшыqlы
mяqsяdlяr naminя xeyirxah iшlяr gюrцr, tikililяr tikdirir, aclarы doyuzdurur,
чыlpaqlarы geyindirir, sяdяqя verir, ehsanlar edirlяr. Qяhrяmanlara xas bu
100 Щикмят
kimi yцksяk fяzilяtlяrin ideya яsasы, mяnяvi-etik qaynaьы Qurani-Kяrim vя
Иslam peyьяmbяrinin sцnnяsidir.
Qurani-Шяrif «Allah sяlяmi mяhv edяr, sяdяqяlяri isя artыrar» (яl-
Бяqяrя, 276) deyя bяyan edirsя, peyьяmbяr (я) isя hяmin ayяnin iшыьыnda
sяdяqяnin, yaxшы iшlяrin цstцnlцklяrini sюйляйиr: «Sяdяqя azaldыqda xяstяliklяr
чoxalar».
«Basatыn Tяpяgюzц юldцrdцyц boy»da Basat hяr dяfя hяyatы цчцn
yaranan tяhlцkяli вязиййятдян чыxanda «Tanrыm qurtardы», «qaranlыq gecяdя
yol azsam, цmidim Allahdыr» - deyir. Tяpяgюzlя savaшda Basat «lя ilяhя
illяllah, Muhяmmяdя-r-rяsulu-l-lah» deyir. Hяmin andan maьaranыn
gцmbяzi yarыlыr, yeddi yerdяn qapы aчыlыr. Basat qapыlarыn birindяn чыxыr.
«Kitabi-Dяdя Qorqud»da halal-haram, cяnnяt, cяhяnnяm, gцnah vя
cяza ilя baьlы son dяrяcя maraqlы яхлаги mяsяlяlяr qoyulur ki, бунларын dini
mяnяviyyatыmыzla baьlыlыьы gюz qabaьыndadыr.
Boydan-boya bцtцn pisliklяr cяzalandыrыlыr, шяr qцvvяlяr mяьlub olur.
Xainlik, satqыnlыq, haramzadяlik kimi mяnfi xцsusiyyяtlяr pislяnir.
Qaracыq Чobanыn яmmareyi-nяfsinя uyaraq pяri ilя qeyri-шяri izdivacы
вя zinakarlыьы oьuz ellяrini чяtinliyя salыr, Allah-t
əala Tяpяgюzцn simasыnda
bяla nazil edir. Peyьяmbяr (я)-ыn sюzlяrilя desяk, «zina чoxaldыqca mцшkцllяr
artar, юlцmlяrin sayы чoxalar».
Dinimizdя «яmr бе мяруф вя нящй яз мцнкяр (yaxшы ишляря дявят вя пис
ишлярдян чякиндирмяк) - hяqiqi яxlaqы mяnimsяmяk, ilahi dяyяrlяrlя yaшamaq
демякдир.
«Dяdя Qorqud»da tarixяn mцhцm hesab olunan qadыn problemi dя
qoyulur. «Ana haqqы Tanrы haqqы» hesab olunur. «Cяnnяt ayaqlarы altыnda
olan analarыn mяnяvi dцnyasы, ailя idealы, «aslanыn erkяyi-diшisi olmaz»
idilliyasы, цmumiyyяtlя, bu alяmin йцксяк мягамы диггяти ъялб едир.
Гadыnыn Aiшя, Fatimя simasыnda tяriflяnmяsi Иslamыn qadыna олан
мяняви mцnasibяtindяki mюvqeyini цzя чыxarыr.
«Dяdя Qorqud»dakы qыzlar, qadыnlar halal soydan olduqlarы цчцn
olduqca sяdaqяtli, vяfalы, namusludurlar. Dar ayaqda Vяtяn sevgisi ilя
alышыb-yanыr, Oьuz яrяnlяri ilя чiyin-чыyыnя vuruшurlar. Oьuz qыzlarы Vяtяn,
ailя sevgisini imandan bыlir, namus yolunda canlarыndan keчmяyi belя
bacarыrlar. Иslam dini, peyьяmbяr (я) bu нюв nцmunяvi яxlaqa malik qa-
dыnlarы bяyяnir vя «cяnnяti haqlы olaraq onlarыn ayaqlarы altыnda» эюрцр.
Dastanda шяri izdivac - nigah mяsяlяsi, evlяnmя bu gцn dя dinimizdя
olduьu kimi, «Tanrыnыn buyruьu, peyьяmbяrin шяriяtilя» olur.
Eposun юzцndя ehtiva etdiyi mяsяlяlяrdяn biri dя hяyat vя юlцm
mяsяlяsidir. Юzlцyцndя dini-fяlsяfi mahiyyяt daшыyan bu mяsяlя bцtцn dastan
Dostları ilə paylaş: |