Microsoft Word Hikmet 15. doc



Yüklə 1,38 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə45/57
tarix30.10.2018
ölçüsü1,38 Mb.
#76442
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   57

M
ədəniyyət və cəmiyyət
 
 119 
 
 
 
Sяnan Иbrahimov 
 
MÜASİR QLOBALLAШMA İSLAM 
ЯNЯNЯLЯRİNİN ГЯРБЯ 
КЮЧЦРЦЛМЯСИДИР
 
 
 
Иndi dцnyanыn aparыcы siyasяti olan qloballaшma sюzцn hяqiqi 
mяnasыnda vaxtilя 
İslam dцnyasыnda baшlanmыш вя мядяни-мяняви siyasi 
kursun davamыdыr. Hяr iki siyasяtdя цmumi strategiya защирян цst-цstя dцшsя 
dя, taktiki gediшlяrdя ciddi fяrqlяr var. Bunun mahiyyяtini dяrindяn шяrh 
etmяzdяn яvvяl, цmumiyyяtlя, qloballaшmanыn nя olduьunu шяrh edяk. 
Qloballaшma bцtцn bяшяriyyяtin vahid мядяниййят, iqtisadiyyat вя 
siyasяt чярчивясиндя щярякяти демякdir. Tarix boyu bu bяшяri strategiyanыn 
ayrы-ayrы цnsцrlяri hяyata keчirilmiшdir. Мараглы щалдыр ki, insanыn nя 
mяqsяdlя Allah tяrяfindяn xяlq olunmasы vя axirяtin necя olacaьы mяsяlяsinя 
ilk dяfя dцnyada Шяrq fяlsяfяsi aydыnlыq gяtirmiшdir. Qяdim Шяrq mцdriklяri 
iddia edir ki, bяшяriyyяt yarandыьы gцndяn bir mяqsяdя doьru irяlilяyir vя bu 
mяqsяd “vцcudi-kцll”dяn “vцcudi-vahid”я - vяhdяti-vцcuda doьru irяlilя-
mякdir. Шяrq суфи filosoflarы iddia edirlяr ki, insanlar “ilahi mюvcudat”dan 
qoparaq yer цzяrinя sяpяlяnmiш “zяrrяlяrdir” vя gec-tez insan юz яslinя - 
vahid varlыьa qayыdaraq kamillяшir, bцtюvlяшir. Иnsanыn yer цzцndяki hяyatы 
ayrыlыq hяsrяtidir, bюyцk Allahы sevib ona qovuшmaq isя яbяdi xoшbяxtlikdir. 
Bu fяlsяfi konsepsiya Шяrqin яn мцряккяб fяlsяfi konsepsiyalarыn-
dandыr vя indiyяdяk dцnyanыn, hяyatin dяrkindя юнямли бахыш системи olaraq 
qalыr. Иslam fяlsяfяsinя bu konsepsiya ilk dяfя Ибн-Яrяbi tяrяfindяn XЫ яsrdя 
gяtirilmiш vя sonra башга filosoflar tяrяfindяn daha da inkiшaf etdirilib, 
tяkmillяшdirilmiшdir.  
Mяhz bu fяlsяfi konsepsiya bяшяriyyяtin цмуми вя ващид tarixi 
inkiшafыna istiqamяt vermiшdir. Nяticяdя, bu gцnцmцzцn глобал sivilizasiyasы 
hяmin fяlsяfi dцшцncяnin mяntiqi nяticяsidir. Bu nяticя isя hamыya yaxшы 
mяlum olan bцtцn dцnyada sцrяtlя gedяn qloballaшmadыr. 
Gяlin indi bu qaчыlmaz tяbii inkiшaf yolunun tarixi mяrhяlяlяrinя nяzяr 
salaq. Bцtцn dцnya filosoflarы haqlы olaraq iddia edir ki, dцnyada ilk бюйцк 
din Zяrdцшt tяrяfindяn e.я. Х-VЫЫЫ яsrlяrdя yaradыlmышdыr. Atяшpяrяstlik kimi 
tanыnыn bu dinin daшыyыcыlarы чox geniш coьrafi mяkanda yaшayыrdы: Azяr-


120   Щикмят 
 
 
baycan, Иran, Tцrkiyя, Hindistan, Yaxыn Шяrq. Zяrdцшt vя bu dini himayя 
edib yayanlar, sюzцn hяqiqi mяnasыnda, qloballaшmanыn komponentlяrindяn 
biri olan din birliyini geniш coьrafi яrazidя yaratdыlar.  
Sonra hяmin proses xristianlыьыn yayыlmasы ilя dя davam etdirildi. 
Ancaq strateji baxыmdan bu din dя yalnыz geniш coьrafi яrazidя din birliyi 
yaratmaьa xidmяt etdi. VЫЫ яsrdя mцqяddяs peyьяmbяrimiz tяrяfindяn 
yaradыlmыш Иslam dini bяшяr tarixindя hяm din birliyi ideyasыnы hяyata 
keчirdi, hяm dя dil birliyini. Яvvяlki dinlяrdя dini dualar milli dinlяrdя icra 
olunduьu halda, islam dinindя dualarыn vahid dildя icra olunmasы 
bяшяriyyяtin mяnяn, dini cяhяtdяn vahidlяшmяsinя - qloballaшmasыna gцclц 
tяkan verdi. 
Иndi mяhz Peyьяmbяrimizin vaxtilя irяli sцrdцyц strateji xяtt inkiшaf 
etdirilяrяk bяшяriyyяtin xoшbяxt gяlяcяyi yaradыlа биляр. Yяni, dцnyada 
ictimai-siyasi proseslяrlя baьlы vahid tяcrцbi metodlar hяyata keчirilmяklя 
yanaшы, гаршылыглы анлашма problemi dя вардыr. Bu kimi strateji inkiшaf 
perspektivlяri vaxtilя islamiyyяtin yaranmasы ilя bяшяr tarixindя hяyata 
keчirilmiшdir. Bir qяdяr dя dяqiq desяk, indiki qloballaшmaya dair tarixi 
яnяnяlяr islamiyyяtin strateji xяttinin Гяrbя кючцрцлмясиdir, лакин Гярб 
модели бирйюнлцдцр. 
Hяqiqяtяn dя, tarixin gediшi gюstяrir ki, Peyьяmbяr mцdrikliyi 
bяшяriyyяtin xoшbяxtliyinin aчarыdыr. O mцdriklikdяn qaчmaq vя mцqяddяs 
niyyяtlяrя biganяlik gюstяrmяk aьa qara deyib Haqqыn dяrgahыndan яl 
цzmяk vя hяmiшяlik mяnяvi korluьa dцчar olub yaшanacaq юmrц puч 
etmяkdir.  
Иndi Qяrb yцksяk texnologiyasы, ictimai-игтисади mяsяlяlяrdя ciddi 
nailiyyяtlяr qazanmasына эюря Шяргя борълудур, беля ки, Шяргин щям елминя, 
щям дя тябии сярвятляриня сащиб чыхараг ращат йашайыр. Анъаг Шяргля щеч няйи 
пайлашмаг истямир. Bu bir hяqiqяt vя gцnцn reallыьы kimi qяbul olunmalыdыr. 
Amma bir faktы da yaddan чыxarmaq olmaz ki, yцksяk mяdяni, iqtisadi, 
ictimai vя siyasi nailiyyяtlяrin юzц dя dяrin dцшцncяnin vя dцzgцn qяrarlarыn, 
strateji, taktiki seчimlяrin sayяsindя meydana gяlir. Hяmin seчimlяrdя 
yanыlmamaq цчцnsя, saьlam dцшцncя lazыmdыr. Saьlam dцшцncяni isя mцdrik 
insanlar yaradыr. Uzun яsrlяrdir ki, dцnyada mцdriklik mяkanы kimi Шяrq 
gюstяrilir. Artыq  aforizm kimi kiчikdяn bюyцyяdяk avropalыlarыn dilindя belя 
ifadяlяr sяslяnir: “Шяrq mцdriklяri deyir”, “Шяrq incя mяsяlяdir”. Mяhz 
hяmin mцdrik dцшцncяlяr яsasыnda Qяrb mцhцm уьурлар газаныб, анъаг юз 
мянафейиня istiqamяt vermяyя чalышыr. 
Иndisя konkret olaraq hansы Шяrq dahisinin hansы hikmяtindяn 
dцnyanыn bяhrяlяnmяsindяn danышaq. Bяшяr tarixindя ilk dяfя saьlam 


M
ədəniyyət və cəmiyyət
 
 121 
 
 
dцшцncяnin сяъиййясиni Шяrq vermiшdir: xeyir dцшцncя, xeyir sюz, xeyir яmяl. 
Шяrqdя deyilmiш bu hikmяti Qяrbdя яmяli шяkildя hяyata keчirmяklя bюyцk 
nailiyyяtlяr яldя etmiшlяr. 
“ 
 مد  
ا
 

 (Адям ювладлары bir bяdяnin цzvlяridir) – Шяrq 
mцtяfяkkiri Шeyx Sяdi tяrяfindяn sюylяnilmiш bu fяlsяfi fikir bцtцn 
bяшяriyyяtin ортаг мяълиси sayыlan Birlяшmiш Millяtlяr Tяшkilatы iqamяt-
gahыnыn giriш qapыsы цzяrindя yazыlmышdыr. Hяr gцn bu qapыdan keчяn dцnya 
юlkяlяrinin nцmayяndяlяri fяaliyyяtlяrindя Шяrqin шeyxinin dцшцncяsindяn 
эялян hяmin fikrя ямял етмяли олурлар. 
Qeyd etdiyimiz kimi, Шяrqdя yaranыb inkiшaf edяn vahidlik ideyasы: 
vяhdяti-vцcud, sufi fяlsяfi dцшцncяsi bцtцn bяшяriyyяtin iшыqlы dцшцncяsinя 
чevrilmiшdir. Qяrb alimlяri Шяrqin mяшhur mцtяfяkkirlяri olan Fяridяddinin, 
Nizaminin, Ruminin, Fцzulinin, Nяsiminin, Caminin, Nяvainin vя yцzlяrcя 
mцtяfяkkirin fikirlяrinя sюykяnяrяk, onlarыn bяшяriyyяtя verdiyi mяnяvi 
dяyяrlяri aчыqlamышlar. Иdris Шah yazыr: "Суфи – еля адамдыр ки, тядриъян 
щяйатдан узаглашманы азадлыг щесаб едир. О мистикдир, еля фикирляшир ки, 
Йараданла щармонийайа наил ола биляр. Ону ади инсан да саймаг олар, чцнки  
бу щалларын ади ъямиййятдя баш вермясиня инаныр. О, ъямиййятя хидмят 
етмялидир, чцнки онун цзвцдцр». 
Суфи тялиминин методолоэийасындан данышан Идрис Шащ ики варианты 
эюстярир: интуисийа вя инсан щяйатынын дяйишян аспектляри. Бу яламятляр 
мцхтялиф мцщитлярдя вя шяраитлярдя ола биляр. Бу мцщитлярин фярги йохдур: 
"Суфи щяйатыны щямишя вя щяр йердя йашамаг олар. О, тяркидцнйалыг тяляб 
етмир, еляъя дя щяр щансы тяшкилати щярякатда, дини айинлярин иърасында иштиракы 
рядд етмир. Суфинин щяйаты бцтцн бяшяриййятин щяйатына уйьундур, чцнки 
суфизм тякъя Шярг системи дейил. О щям Шярг сивилизасийасына, щям дя бизим 
йашадыьымыз гярбя - христианлыьын, иудизмин, мцсялманчылыьын, Йахын Шярг вя 
Аралыг дянизи щювзясинин мирасы сайылан сивилизасийайа тясир эюстярмишдир». 
Мцхтялиф дини мцщитлярдя олмасына бахмайараг, суфиляр мящз йедди 
щалы ясас тутараг камиллийи вя али шяхсиййяти йетишдирирляр.  
Суфизмин бцтцн дцнйа, о ъцмлядян Авропа фялсяфи дцшцнъясиня 
тясириндян данышан Идрис Шащ щаглы олараг йазыр: "Фрейдин вя Йунгун Гярбя 
вердийи психоложи нязяриййядя суфиляр цчцн щеч ня тязя дейилди. Чох сонралар 
Фрейдин дедикляри суфи шейхи Гязалинин 900 ил бундан габаг «Хошбяхтлийин 
кимйасы» иля бцтцн мцсялман нязяриййячиляриня мялум иди. Проф. Ром 
Ландаунун да «Ибн Ярябинин фялсяфяси» китабында гейд етдийи кими, 
К.Г.Йунгу архетип нязяриййясинин баниси саймаг дцзэцн олмаз, о 
нязяриййя артыг суфи устады Ибн ял-Яряби иля формалашмышдыр». 


Yüklə 1,38 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   57




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə