Microsoft Word Hikmet 15. doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
14 Щикмят Ey əxi, nəfs itdir, onu çək dara, Ruzi üçün açma əl alçaqlara, Dadma paxıl rizqini, ye torpa ğı, Torpaq olub, olma r əzil tapdağı. Qoy əlinə, qəlbinə batsın tikan İşlə, çalış, durma bekar bircə an. (sitat: Səfərli, Yusifov, 1982: 96) Bilindiyi kimi, halal v ə haram məsələsi cəmiyyətdə bir çox problemlərin yaranmasına v ə ya qarşısının alınmasına səbəb ola bilər və bu kontesktdə bir əsnaf təşkilatı olan əxilikdə birləşənlər mütləq bir peşə sahibi olmalı, dolanı şığını alın təri ilə qazanmalı idi. Hətta, “dolanışığını təmin edəcək bir m əslək və ya sənəti olmayanlar əxi ola bilməzdilər”. (Çalışkan, İkiz, 1993: 24) Nizami G əncəvi “Məxzənül-əsrar”dan verdiyimiz misralarda və xüsusilə d ə bu əsərindəki “Kərpickəsən qocanın bir gənclə hekayəti” və “Süleyman və qoca əkinçi” kimi didaktik hekayələrində əxiliyin həmin prinsipinə uyğun öyüdl ər vermişdir. Süleyman padşah olsa da, digərlərinin qazancı ilə dolanı şığını təmin etdiyi üçün şairin və susuz səhralarda əkdiyi torpağı alın təri il ə sulayan əkinçinin nəzərində dəyərsizdir və hər ikisi tərəfindən tənqid edilir: Kür əyimin təridir – mənim suyum, selim də, Bu d əmir dırnağımdır xış əvəzi belim də. Şah deyiləm, məmləkət dərdi çəkib yıxılım, Ömrü boyu şadam ki, vardır dənim, taxılım. (Gəncəvi, 1981: 82) “B əşərin düşkünlüyü və keşməkeşli həyat” başlıqlı beşinci məqalədə yen ə əxiyə müraciətlə halal zəhmətlə dolanmağın üstünlüyündən bəhs edilir: Quduz n əfsi yaraşmaz, ey əxi – qardaş, sənə, Haram süfr ə başında haramdı bardaş sənə. (Gəncəvi, 1981: 88) Bilindiyi kimi, “ Əxilik, başqalarının əsiri olmamaq üçün doğruluğu, aç qalmamaq üçün s ənət öyrənməyi, başqalarından üstün yaşamaq üçün f əzilətliliyi, hər işdə ağılla hərəkət etməyi, uğur qazanmaq üçün bilik sahibi olma ğı, yaxşılığa daima yaxşılıqla cavab verməyi, əgər rahatlığını itirmişsə, s əbr və məntiqlə davranmağı, Allahı və insanları sevməyi təşviq edən, duz- Ədəbiyyatşünaslıq 15 çör əyi bol, süfrəsi açıq, yaxşı insanların cəmiyyətidir”. (http://www. ozcanbortepe.com/ahi-evran-v ə-ahilik.htm-09.10.2008) K ərpickəsən qoca və gəncin hekayəsində də başlıca məsələ ac qalmamaq üçün s ənət öyrənmək və bu istiqamətdə gənclərə öyüd verməkdir. Yəni dolanı şığını kərpic kəsməklə təmin edən qocaya cavan bir adamın lağ etməsi müqabilind ə qocanın dili ilə halal zəhmətin təbliği dayanır: Qocalar k ərpic kəsər, halallıqla yaşayar, Köl ələr, əsir qullar ağır yüklər daşıyar. Qar şında boyun büküb əl açmayım deyə mən, Əzəldən əl atmışam belə bir peşəyə mən. N ə xəzinə yığanam, nə də tirmə geyənəm, Öz halal z əhmətimin çörəyini yeyənəm. Halalca nem ətimə naşükür olma mənim, Nem ətə xor baxana nemət qənimdir, qənim. (Gəncəvi, 1981: 91) Əsərlərində əxilərə öyüd verən Nizaminin yaşadığı dövrdə bu təşkilatın Az ərbaycanın hər bir bölgəsində mövcudluğu əhalinin müəyyən qisminin onlara r əğbət bəsləməsinə sübut ola bilər. R.Hüseynovun və M.Heydərovun verdikləri bilgiy ə görə, əski Gəncədə “Comərd Qəssab” türbəsi mövcuddur və türbənin adı əxiliklə bağlıdır. Hətta şairin adının önündəki “Şeyx” kəlməsi də əxilərdən birinin ruhani ba şçısı anlamında olması ehtimalını üzə çıxarır: “Böyük ehtimalla Nizami “ Şeyx” rütbəsini alimliyinə görə deyil, hər hansı bir əxinin mürşidi oldu ğu üçün almışdır. Çünki belə bir rütbəni Nizaminin Kiçik Asiyadakı ça ğdaşı Əxi Evran Xoyi də daşımışdır”. (Qeydarov, 1987: 22) B əlli olduğu kimi, Nizaminin əsərlərinə yüzlərlə nəzirələr yazılmışdır və G əncəli şairin təsiri altında qələmə alınan əsərlərdən biri XIII-XIV əsr türk ədəbiyyatının tanınmış siması və özü də əxi olan, “Kəraməti-Əxi Evran” ba şlıqlı əsərində məşhur əxi Şeyxini öyən Gülşəhridir. Akademik Həmid Araslıya gör ə o, “Məntiqüt-teyr” adlı əsərinə daxil olan “Büşrname” başlıqlı dastanını Nizaminin “Bü şr və Məlixa”sının (“Həft peykər”) təsiri altında yazmı şdır, daha doğrusu, dastanı Türkcəyə sərbəst olaraq çevirmişdir. (bax: Araslı N. Nizami v ə türk ədəbiyyatı, s. 146). Gülşəhrinin təsvir etdiyi Büşr, bir əxidir və əsərdə əxiliklə bağlı məlumatlar yer tutmaqdadır. Hüd-hüddən əxiliyin prinsip v ə qaydalarını öyrənən şair xüsusi əhəmiyyət daşıyan üçlük qaydasına uymayan əxiləri tənqid edir: Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|