Microsoft Word Hikmet 15. doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Axilikten axi Bi şr ageh durur, Sana əxi ad koyan ebleh durur. Kim axilikten ol irdi tanrıya, Senin i
16 Щикмят Axilikten axi Bi şr ageh durur, Sana əxi ad koyan ebleh durur. Kim axilikten ol irdi tanrıya, Senin i şin gamusu zargi riya. Çün arıtmadın mürüvvet kolunu, Sen ne bilirsin fütüvvet yolunu. (Araslı, 1980: 147) Göründüyü kimi, “M əxzənül-əsrar”la bu əsər arasında həmin kontekstdə m əzmun baxımından maraqlı səsləşmələr mövcuddur. Nüşabə Araslı isə bununla ba ğlı başqa bir ehtimal irəli sürür: “… bəlkə də, həmin dastanda (“Bişr v ə Məlixa”da – E.M.) Nizami əxilik haqqında danışmışdır. Əsərin üzünü köçür ən sonrakı katiblər isə əxilik və əxi təşkilatlarına olan mənfi münasib ətlərinin nəticəsi olaraq şairin belə beytlərini ixtisar etmişlər.” (Araslı, 1980: 147). Ancaq bu ehtimal güclü arqument ə söykənmir. Bilindiyi kimi, əxilikdə cihad, haqq uğrunda mübarizə əsas yer tutmaqla, süstlük anlayı şına qarşı qoyulur. “Əxilik, bəzilərinin sandığı kimi, tənbəlliyi, miskinliyi t əlqin edən, dünya işlərindən əl çəkdirən mistik anlamda bir təriqət deyildir. H ərəkətdir, həyatdır. Arzulanan yararlı, uğurlu xoşbəxt həyatın yollarını göst ərib öyrədəndir. Bir sözlə, inanc, yaradıcılıq, iş, ağıl, elm, əxlaq və z əhmətdir”.(http://www.ozcanbortepe.com/ahi-evran-və-ahilik.htm-09.10.2008) M əhz Rəsulzadə bu tezisdən çıxış edərək, Nizaminin əxiliklə əlaqəsi oldu ğunu qeyd edir: “Əxilərin XII əsrdə bu kimi məqsədlərlə mübarizə etdikl ərini Nizaminin öz sözlərindən də görmək mümkündür. “Leyli və M əcnun”un girişində məşhur “Saqinamə” bölümü vardır ki, şairin həyata baxı şını, çağdaşlarına münasibətini ifadə edir… Ne vakte kadar buz kimi durmak, Donuk Suda ölü sıçan olmak uyuk? Gev şekleme, gül kimi yumuşak olma, Menek şe tek iki yüzlü bulunma. Yeri vardır dikenli olmak ye ğdir, Delikanlı, çılgın olmak gerekir, Diken kimi sivri bulun sert davran, Ba şına gülden çelenkler örsün devran”. (sitat, Bertels, 1940: 33) M əmmədəmin Rəsulzadə Rusiyalı araşdırıcının fikrinə şərik çəxaraq Nizaminin əsərlərindəki etiraz motivlərinin təsəvvüfə uyğun gəlmədiyini və Ədəbiyyatşünaslıq 17 əxilikdən qaynaqlandığını vurğulamaqdadır: “Ancaq təsəvvüfi anlayışlar, eynilə Nizamid ə olduğu kimi, fikir və yaşamla bağlı çəkingən, yəni passiv bir anlayışı r ədd edir. Təsəvvüfdə olan passiv yön İslamdan yox yabançı cərəyanlardan g əlir. Nizaminin h əmin şerindən onun şairin bu cür bir əxilik düşüncəsinə uy ğun fikirlərə malik olduğu qənaətinə gəlinir. Nizamişünaslar bu şeirdəki “tikan” b ənzətməsi ilə əxilərin bellərinə bağladıqları xəncər arasında da bir b ənzərlik tapırlar. Bu baxımdan, yazımıza bir şeir daha əlavə etmək faydalı olacaqdır: Neden boyun e ğersin her kazaya, Neden razı gelirsin her cefaya? Da ğ kimi dur, sırtın olsun kaya taş. Yüzüne kabar ta şyüreklinin, eğme baş. Bu beytl ər şairin İbn Batutanın ətraflı şəkildə təsvir etdiyi əxilərin dü şüncəsi ilə yaxın olduğunu göstərir. Qəti bir hökm vermək mümkün olmasa da, əxi ideologiyasının illər boyunca izlədiyi Nizamidən gələn fikirlər və əxilərin əxlaq düsturları ilə şairin əxlaq haqqındakı beytlərindəki bənzərliklər q əti hökm çıxarmağa imkan verəcək dərəcədə diqqəti cəlb edir” (http://www.islamisite.com/content/nizami-G əncəvi-12.09.08) “ İskəndərnamə”də əxilərin sosial ideyasının b ədii inikasi Nizaminin “X əmsə”sində sonuncu əsər olan «İskəndərnamə»də cəmiyyət m əsələləri, bəşəriyyətin, mütəfəkkirlərin daima düşündükləri ədalətli və xoşbəxt toplumun nec ə ola biləcəyi probleminin bədii həlli verilmişdir. Fərd, dövlət və c əmiyyət problemləri, dediyimiz kimi, şairin bütün əsərlərində, xüsusilə sonuncu əsərində əks olunmuşdur. Bu əsərdə utopik bir dövlətdən bəhs edilmiş, c əmiyyətdə rahatlığa və xoşbəxtliyə qovuşa bilməyin yolları göstərilmişdir. T əbii olaraq, şairin ictimai görüşlərində əxilikdən qaynaqlanan məqamlar bu əsərdə də öz əksini tapır. Bertelsə görə, bu dövlət bir əxi dövləti s əciyyəsindədir. (bax: Bertels, 1962: 64) Əsər boyu İskəndəri müxtəlif ölkələrə aparan şair, ayrı-ayrı cəmiyyətlərdəki problemləri və onları yaradan səbəbləri göst ərdikdən sonra ideal toplumu təsvir etmişdir. Bu toplumun yaşadığı şəhərin 18 Щикмят d əmirdən qapısı və daşdan divarları olmasa da, sərt qaydaları vardır. Bu qaydalar yüks ək əxlaqi dəyərlər, birlik, bərabərlik, qardaşlığa əməl etmək və z əhmətlə dolanmaqdır. “İskəndərin Şimala çatması və Yəcuc səddini ba ğlaması” bölümündə təsvir edilən həmin şəhərə daxil olan İskəndər böyük qonaqp ərvərliklə qəbul edilir və dünyanı gəzib-gördüyü, Sokrat, Platon kimi m əşhur filosoflardan təlim aldığı halda, onlara heyran olur. Burada diqqətimizi ç əkən məqamlardan biri də son dövr araşdırmalarında antik yunan filosoflarının t əlimləri ilə əxiliyin prinsiplərinin səsləşməsinin meydana çıxarılması (bax: Göksu. Sokrat v ə Eflatun’dan Günümüze “Ön Ahilik” ve Ahilik) və Nizaminin d ə İskəndəri əxilərin yaşadığı şəhərə aparmazdan öncə bu filosoflarla görü şdürməsidir. Burada əxiliklə səsləşən birinci məqam qonaqpərvərlikdir. Bildiyimiz kimi, “ əxilikdə qonağı qarşılamaq, izzət və ikramla könlünü almaq Peyğəmbər (s) sünn əti olaraq ayrı yer tutur”. Nizami onların qonaqp ərvərliyini aşağıdakı sətirlərlə təsvir edir: N əcib şəhər əhli onu görən tək, Çıxdı qar şısına təzim edərək. G ətirdilər qəsrə bir mehman kimi, Saray ziyn ətliydi asiman kimi. Süfr ə bəzədilər, büsat qurdular, Özl əri xidmətdə hazır durdular. P ərəstiş etdilər o mehmanlara, Əhsən qonaqsevən bu insanlara! (Gəncəvi, 1982: 573) “… Əxilik yaxşı əxlaqın, doğruluğun, qardaşlığın, yardım sevərliyin, qısacası bütün göz əl məziyyətlərin birləşdiyi bir sosial-iqtisadi sistemdir…. Veysi Erken ə görə, Əxilik təşkilatının sistemi müasir şəraitdə belə, 5 əsas prinsip il ə, "ictimai məsuliyyət, xidmətdə mükəmməllik, dürüstlük və doğruluq, ortaq ya şama" ilə örnək olacaq bir təşkilatdır.” (http://tr.wikipedia.org/wiki/ahi- 09.10.2008) Heç vaxt yalan söyl əməyən, yoxsulların əlindən tutan, biri zərər gördükd ə öz mallarına ortaq edən, kimsəni pisliyə çəkməyən, altuna, gümüşə qiym ət verməyən insanların yaşadıqları bu toplumda yuxarıdakı beş əsas prinsipin hakim oldu ğunu görməkdəyik. Bu toplumdakılar öz məhsullarını özl əri istehsal edirlər. Əfsanəvi şəhərin sakinləri arasında əkinçilər əxilikdə oldu ğu kimi əsas sosial təbəqədir. Onlar ehtiyac duyduqları qədər ovlayıb, Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|