Microsoft Word Hikmet 15. doc
Yüklə 1,38 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Küfrün m ənzilind ən din əd ək bir n əf əsdir, Şəkk al əmind ən y əqin əd ək bir n əf əsdir.
- Sanki yoxsan, neç əki varsan, xo ş ol!
38 Щикмят و ا ز ز د زو ا ا Bulud g əldi yenə səbzə üstünə ağladı, Gülr əngli badəsiz yaşamaq olmaz. Bu s əbzə bizim tamaşagahımızdırsa, Bizim torpa ğımızın səbzəsi kimin tamaşagahıdır? X əyyam sonda belə bir nəticəyə gəlir: Aləmin sonsuzluğu müqabilində ya şanan hər bir dəmi və hər nəfəsi qənimət bilmək! Ancaq bunu bəzi zümr ələrin iddia etdiyi nihilizm, hedonizm və maddiyat mənasında təqdim etm ək Xəyyam hikmətinin təhrifi və dəyərsizləşdirilməsi olardı: ا د ل زا ا زو ا راد ش ار ا ه Küfrün m ənzilindən dinədək bir nəfəsdir, Şəkk aləmindən yəqinədək bir nəfəsdir. Bu bir əziz nəfəsi xoş saxla ki, Ömrümüzün hasili h əmin bir nəfəsdir. Ba şqa Şərq klassikləri də ömür fürsətindən insan kimi yararlanmağı vur ğulamış, ölümdən isə nigaran qalmamışlar. Sədi (2.s.337): مد ود ا ز د لد وا زا مد د Q ənimət say, ey dost, sübhün İsa dəmini, Öl ən ürək dirilərsə, bu dəm (nəfəc) Ondandır. Mövlana (9.1/1142): ه ا ا ر و گ د : د ا Demək, hər an sənin ölümün və qayıtmağın var, Mustafa deyib: dünya bir saatlıqdır. Ancaq Nizami ölümd ən qorxmur, çünki bu yol onu Haqqa qovuşdurur (7.s.7): گ ر ا ه ا Ədəbiyyatşünaslıq 39 ار ن Ölüm yeti şərsə niyə bəs qorxum, Bu yol S ənə aparır, tanıyıram. S ədi həyat dəmlərini qənimət bilməyi belə ifadə edir (5.s.332): ه و ا و با و و ا ن ود Gec ədir, şahid şəm, şərab və şirni Bel ə gecədə dostları görmək qənimətdir. Hafiz is ə bu barədə belə deyir (4.c.2.s.1087): ر ل هار ود د را ن ن ر ه نا Fürs ət bil, bu iki mənzillik yolun söhbətini, El ə ki, keçdik, daha bir-birə yetişmərik. Hikm ət sahibi olan arif nə keçənlər üçün həsrət çəkər, nə də gələcəyin q əmini yeyər, bu ömür dəmini qənimət bilər (1.s.32): ا ر اد ود ار مد و ا زا اد ر رد د را ه ن Ey dost, g əl sabahın qəmin yeməyək, Bu bir d əm ömrü qənimət bilək. Sabah bu köhn ə deyrdən köçəndə Yüz min ya şlılarla baş-başa olarıq. Arif dünya h əyatının sonu yox olduğuna görə, hətta var olarkən özünü yox sanır, X əyyam elə həmin məntiqə görə ömür fürsətini xoş keçirməyi tövsiyə edir (1.s.31): ز ا م ش ش د ش ش ا ر ا ن ر ن ن ر ا ش ش ه X əyyam, badədən məstsənsə, xoş ol, Lal əüzlü ilə oturmusansa, xoş ol! Dünya i şinin sonu yoxluq olduğundan, Sanki yoxsan, neç əki varsan, xoş ol! 40 Щикмят م ود ه و د ر رد ش ب ا ضا ار ل د و Hikmət xeymələri toxuyan Xəyyam Q əmin kürəsində kül oldu tamam. Əcəlin qayçısı kəsdi ömrünü, Q əzanın dəllalı satdı müftəcə. Orta ça ğlarda bir çox hikmət və irfan sahibləri adətən həm müxtəlif avam v ə cahil təbəqə, həm də başqa ictimai-siyasi zümrə və rəsmi dini qurumlar arasında q əbul edilib-edilməyəcəklərinə əhəmiyyət vermədən öz iç dünyalarına v ə vicdanlarına sığınmışlar. Ona görə də bəzən həmin şəxslər cəmiyyətdə mü əmmalı və əfsanəvi halda təqdim edilmişlər. Ömər Xəyyam çox mütaliə edib v ə çox düşünüb, öz elmi dühası ilə qürrələnən zümrədən fərqli olaraq insan z əkasının hələ də əsl həqiqətə yetişmədiyini dərk edib. Hikmət, təbiətşünaslıq, f əlsəfə, kəlam, fiqh sahəsində illər boyu araşdırma aparanlar həqiqətə yeti şsəydilər bu qədər mübahisələr, fikir ixtilaflari, ziddiyyətlər və qarşılıqlı ittihamlara yer qalardımı? H ər zümrə özünü haqlı sayır, ancaq Haqq onların n əfsindən və elmindən qat-qat yüksəkdə və uzaqdadır. Həqiqət sabit və d əyişməzdir, ancaq müxtəlif zümrələrin mülahizələri səbatsızdır. Bundan başqa, X əyyamın dövründə bir yandan quru təəssüb və məzhəb ixtilafları (rafizilər, əşərilər, hənəfilər, şafeilər) cərəyan edirdi, daha çox əşərilər sıxışdırılırdı. Əbu H ənifənin davamçıları ya şafei, ya da əşəri məzhəbinə meyllənirdilər. Başqa bir yandan, ictimai mühit ə çökən qəmli bir sükut və quru ehkamçılıqdan, riyakarlıq v ə cəhaldən doğan məyusluq və bədbinlik hökm sürürdü. Məşhur tarixçi Q əzvininin qeyd etdiyi kimi, ondan gizlincə dərs alan birisi cammaat arasında ona t ənə vurmuş, Xəyyam isə onu ifşa etməyə məcbur olmuşdu. İmam Qəzali d ə vaxtilə ictimai-siyasi və məzhəb çəkişmələri ilə dolu ideoloji mühitin sıxıntılarından, m ədrəsənin qeylü-qalından qaçaraq, təsəvvüfə pənah gətirmişdi. X əyyamın ruhiyyəsində qəribə bir təzad vardır: onda qabarıq şəkildə nəzərə çarpan xo şluq və şadyanalıq istəyi mövcud həyata olan bədbinlikdən irəli gəlir. Buna ox şar bədbinlik və məyusluq Əbul-Əla Məridə vardır. Ömər Xəyyama gör ə, dünyanın gözəlliyi, lütfü və xoşluğu davamlı deyil, ona görə həyatın hər d əmindən faydalanmaq və ömrü xoş keçirmək ideyası ön plana çəkilir (2.s.137). Eyni zamanda h əyat keçicidir, ömür bitən kimi hiss, hərəkət, ağıl və idrak – hamısı dayanır. Dem əli, həyat dəyərlidir və onun qədrini bilmək və ondan insan kimi yararlanmaq g ərəkdir. Yüklə 1,38 Mb. Dostları ilə paylaş:
|