Microsoft Word Hikmet 15. doc

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 47 
 
 
H
ər kahfi kifoyətni dar ayla manğa, 
H
ər dürri inoyətinq nisor ayla manğa (5, s. 643) 
 
H
əmin rübainin Əda məcmuəsinin  əlyazmasında, Nəvai rübailərinin 
birinci sırasında ged
ən variantı aşağıdakı formadadır. 
 
Ya r
əbb ki, inayətini bar eylə mənə, 
Qullu
ğuna hidayətini yar eylə mənə, 
H
əm kəhfi-kifayətini var eylə mənə, 
H
əm dürri-inoyətini şad eylə mənə 
 
Əda  Əhrari öz məcmuəsində farsdilli şairlərdən Ürfi Şirazinin (vəfatı. 
1503) d
ə rübaisini vermiş və onu təzmin etmişdir. 
 
                                    اد ن ا درد   م   ر 
                         
 مد  
   
 
                                   اد نا و ز لد  ر
 
                       هز زا 
 ن  
                                 مدرو   رو  
 س  
                            
 درد زا 
                              مدرو  
  ّ   ه  ش  
 رد
                              مد
 
 
H
ərəmə getdim ki, imanın dərdini bilərlər 
                                        m
ən nəzər saldım. 
Ür
əyin rahatlığını küfrdən viran etdilər 
                                        cismind
ən zəhər kimi, 
M
əhəbbətdən zəngini səsləndirdim 
                                        s
ənəmin dərdindən, 
Xo
ş məzhəb milləti ələ aldım 
                                        son n
əfəsdə.
 
 
 
                                ما       ت
   بر  
                       فا  ف  
      
 
                                 م  ا    ق  م        
                          ف   ز   
                            ق  
   
 م  ز 
 
                          
 ش  زو 

---

48   Щикмят 
 
 
                            ما      ا    د
            
 
                       ف  لد ن
ه   
 
İlahi sənin ardınca gəlmişəm 
                         yalan danı
şmadan, 
Ba
şdan-ayağa günahla gəlmişəm 
                        bunu açıq aydın dedim. 
K
ərəm gözü ilə, çoxlu sevinclə 
                        ür
əyim döyünərək, 
Bad
əsiz görmək ümidi ilə gəlmişəm 
                         bunu da t
əmiz ürəklə dedim. 
 
M
əhəmməd Füzulinin (1496-1556) Bakıda 1958-ci ildə  nəşr edilmiş 
“Divan”ının rübail
ər bölməsinə yetmiş beş, əsərin əlavə hissəsinə də iki rübai 
daxil edilmi
şdir. Doğrudur,  əlavə hissəsində verilən iki rübaidən biri Əlişir 
N
əvai qələminə  məxsusdur. Bununla belə, Füzulinin fəqət 57 rübaisinə 
müst
əzad etmiş  və 19 rübai kənarda qalmışdır. Eyni sözləri rübailəri verilmiş 
ba
şqa müəlliflərə də şamil etmək olar. Əlişir Nəvainin külli miqdarda rübailəri 
iç
ərisindən ancaq iyirmi səkkiz rübai verilmişdir. Ehtimal ki, Ədanın 
m
əcmuəsinin başqa daha mükəmməl, bizə  məlum olmayan əlyazmalarında 
rübail
ərin sayı daha çoxdur. Hər halda şairin avtoqrafı əldə olmadığından 
m
əcmuənin tam məzmunu haqqında fikir söyləmək çətindir. 
H
əmin məcmuədə verilən rübailəri  şairlərin çap olunmuş  əsərlərində 
ged
ən variantları ilə müqayisə etdikdə bir sıra uyğunsuzluqlar meydana çıxdı. 
El
ə yalnız Ədanın  ən çox sevdiyi, təsirləndiyi  şair olan Füzulinin rübailəri 
deyil
ən cəhətləri yaxşı açıqlayır. Füzuli “Divanı”nın 1958-ci il nəşrində gedən 
20-ci rübainin iki misrasını 
Ədanın məcmuəsinin əlyazma nüsxəsi ilə müqayisə 
ed
ərkən hər iki misranın mətnində uyğunsuzluq olduğu müəyyənləşdi. 
Füzuli “Divan”ının 1958-ci il n
əşrində 
 
Bir abü h
əvadır əşki-gərmü dəmi-sərd 
Kim, ondan alır n
əşvü nəma gülbüni-dərd. (3, s.390) 
Əda əlyazmasında 
Mirati-h
əvadır əşki-gərm dəmi-sərd, 
G
ər onda alır nəşvü nüma gülbüni-dərd.  
 
71-ci rübai 1958-ci il n
əşrində “Eylə” rədifilə verilmişdir. Əda nüsxəsində 
is
ə rədif əksinə “Etmə” kimi getmişdir. 
70-ci rübainin birinci misrası Füzuli “Divan”ının 1958-ci il n
əşrində 

---

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 49 
 
 
Yandırdı m
əni şövqi-cəmalın, ey mah! 
Əda əlyazmasında isə: 
Yandırdı m
əni şəmi-cəmalın, ey mah! –kimidir 
 
Bizc
ə, Əda nüsxəsindəki daha uyğundur. Şövqdən daha çox şəm yandırar. 
El
ə rübailər var ki, əksər beytlərində uyğunsuzluq müşahidə olunur. Misal 
olaraq Füzuli “Divan”ının 1958-ci il n
əşrində gedən 49-cu rübaini göstərmək 
olar: 
 
Yox d
əhrdə bir müvafiqi-təb hərif, 
Kim, söhb
əti dilguşa ola, təbi zərif. 
F
əryad ki, nacins müsahiblər ilə, 
Bifaid
ə zaye oldu ovqati-şərif. 
 
Əda məcmuəsində isə: 
 
Yox d
əhrdə bir müvafiqi-dəhr zərif, 
Kim, söhb
əti dilguşa ola, təbi lətif, 
F
əryad ki, nacins müsahiblər ilə 
Zaye keçir müdam ovqati-
şərif. 
 
Rübainin üç misrasında m
ətndə fərq aşkarlandı. Bu cür uyğunsuzluqlar 
ba
şqa müəlliflərin rübailərində də müşahidə edilir.  
Göründüyü kimi, bütün misralarda söz müxt
əlifliyi vardır. Bu cür 
misalların sayını artırmaq da olar. Lakin bu bir neç
ə misal deyilən fikri yaxşı 
açıqlaya bil
ər. Elə ona görə  də  Əda  Əhrarinin həmin bəyazı orada verilən 
rübail
ərin mətnlərinin öyrənilməsi baxımından tutarlı qaynaq olduğu üçün 
ayrıca t
ədqiqat obyekti ola bilər. Bəyaz həm də ədəbi əlaqələrin öyrənilməsində 
d
ə əhəmiyyətlidir. 
Əlyazma, məlum olduğu kimi, bir abidə kimi də qiymətlidir. Əlyazmanın 
paleoqrafik c
əhətlərindən əlavə elə yalnız onun özünün dəyəri, həm də bu nadir 
abid
ənin Bakıda AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar  İnstitutunda saxlanılması 
müsb
ət hadisədir. Doğrudur, elə  şairlər və yazıçılar vardır ki, onların heç 
v
ətənində olmayan əsərlərinin nadir əlyazma nüsxəsi yalnız Bakıda saxlanılır. 
Bunlara misal olaraq XII yüzillik mü
əllifi Cövhərinin “Əmir  Əhməd və 
M
əhsəti”  əsərinin  əlyazmasını və başqalarını göstərmək olar. Lakin Ədanın 
h
əmin  əsərinin  əlyazması, bir sıra cəhətləri açıqlamaq üçün çox əhəmiyyətli 
abid
ələrdəndir. Deyildiyi kimi, bu əsər az yayılan əsərlərdəndir. 

---