Microsoft Word Hikmet 15. doc

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 41 
 
 
 
QAYNAQLAR: 
١
-
 م  
  
  ر
 .
 ت
ر
 .
  و  
 
 .
 نا
 .
١٣٥٠
 
  
٢
-
ر  
 رد 
  
 .
 ب   رز 
ا   د
 .
نا
. 
١٣٧١
 
  
٣
-
  ُ  ناور     
) .
دا   
 . (
 ب   رز 
ا   د
 .
١٣٧١
 
٤
-
  
 )
 را د ت ا و 
  ه  ،ظ ا ح
 .(
ه
 
ا 
. 
 .
نا
. 
١٣٧٨
 
 
٥
-
  
 ت
 
 .
ح  و 
 :
ر ا 
  د
 .
نا
 :
 
. 
١٣٧٨
 
 
٦
-
  
را
ا ن
 .
 
 .
ح  و 
 و  ا
 :
د
د  و
 .
نا
 :
ن را
. 
١٣١٣
 
  
٧
-
  
ن
 و 
 .
 
 .
ح  و 
 و  ا
 :
د
د  و
 .
نا
 :
را
ن
. 
١٣١٣
  
٨
 
-
   ل ا  
 .
 
 .
ح  و 
 و  ا
 :
د
د  و
 .
نا
 :
ن را
 . 
١٣١٧
  
٩
-
 
 
  
 .
 
ا ل  
 .
ن
 
 .
 نا
. 
١٣٧٨
  
١٠
- 
 ت
 
 .
ح  و 
 :
 
  ر 
  د
 .
نا
 :
ب  
. 
 
١٣٦٣
  
١١
-
 نا د 
ه  
 .
 :
  د
د  و
 .
،نا
١٣٤٩
  
١٢
-
  ر
 ر  ت
ر 
 
"
ر
 ."
شرا  و 
 :
داز ف ا  ر  د
. 
١٣٧٧
 
 
13. M
əhəmməd Füzuli. Əsərləri. Tərtib edən:H.Araslı. 5 cilddə. c.1.B.1958  
14. Yunus Emre Divanı. Hazırlayan :Yusif Suba
şı . Hisar Yayınevi . İstanbul .1983 
 

---

42   Щикмят 
 
 
Sev
ər  Cabbarlı  
 
 
NAD
İR FARS VƏ  
TÜRKD
İLLİ  
RÜBA
İLƏR TOPLUSU 
 
XVIII-XIX 
əsrlərdə  tərtib olunmuş  əlyazma bəyazlarının, cüng və 
m
əcmuələrin tədqiqi nəticəsində Şərqin həm unudulmuş şairləri aşkar edilir, 
h
əm də  məşhur söz sənətkarlarının elm aləminə  məlum olmayan şeirləri, 
əsərlərinin  əlyazma nüsxələri, xüsusilə  həmin  əsərlərin elmi-tənqidi 
m
ətnlərinin tərtibi üçün dəyərli qaynaqlar üzə çıxarılır. 
Orta 
əsrlərdə üç dildə - ərəb, türk, fars dillərində yaradılan ədəbi irs 
bir-birin
ə bağlı olsa da, bu sayaq şeir toplularında daha çox fars və türk 
dilind
ə yazılan nümunələr bir araya gətirilib. Bu isə iki dildə yazılan 
ədəbiyyatın daha çox müştərək cəhətlərə malik olduğuna dəlalət edir. 
H
ər hansı bir müəllifin  əsərlərindən məcmuələrdə  və  bəyazlarda 
veril
ən nümunələr xalq tərəfindən onların necə  rəğbətlə qarşılandığını 
göst
ərməklə bərabər, həmin əsərlərin mətnşünaslıq baxımından tədqiqi üçün 
bir qaynaq kimi d
ə  əhəmiyyətlidir. Belə ki, məcmuə  və  bəyazlarda verilən 
h
əmin nümunələr ayrı-ayrı mənbələrdən alındığından onların çap olunmuş 
variantı, el
əcə  də ayrı-ayrı əlyazmalarında gedən eyni nümunələri ilə 
müqayis
ədə bir sıra uyğunsuzluqların olduğunu aşkarlayır. Xüsusilə dahi 
s
ənətkarların  əsərlərinin bir sözünə belə etinasızlıq olmamaq naminə, hər 
hansı m
əcmuədə gedirsə-getsin, həmin qaynaqlar tədqiq edilməli və 
m
ətnşünaslıq baxımından uyğunsuzluqlar üzə çıxarılmalıdır. Bu yolla, 
əlbəttə ki, həmin  şeir nümunələrinin səhih variantının əldə edilməsinin 
mümkün olaca
ğı şübhəsizdir. 
Bu baxımdan özb
ək ədəbiyyatı tarixində müəyyən xidməti olan Sultan 
xan 
Ədanın cüngü diqqəti cəlb edir. Sultanxoca Əda  Əhrari (vəf. 
S
əmərqənd, h.1250(=1834-1835-ci illər) Ömərxan  Əmirinin saray 
şairlərindən olmuşdur. Öz şeirlərini Əda və Sultan xan təxəllüsü ilə yazmış 
istedadlı 
şair “Sultan xan xacə  Şeyxülislam  Əhrari Səmərqəndi Buxarada 
Əmir Heydər, Kokandda Ömər xan Əmiri, yenə Buxarada Əmir Nəsrullah 
yanında yüks
ək rütbəyə çatmış,  şeir yazmış, türkcə  və farsca divan 
ba
ğlamışdır. Hazırda bu sənətkarın 320 vərəqdən ibarət divanının və 
göst
ərilən cüngünün bir neçə əlyazma nüsxəsi Özbəkistan EA Şərqşünaslıq 

---

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 43 
 
 
İnstitutunda saxlanılır.  
Sultan xan 
Əda  Əhrarinin cüngünün Bakı nüsxəsi 141 vərəqdən 
ibar
ətdir və burada 832 rübai toplanıb.  Bu nadir nüsxə Orta Asiyada 
köçürülüb, sonradan Az
ərbaycana gətirilmişdir. Əlyazmanın dəyərini artıran 
v
ə onu orjinal bir ədəbi nümunə kimi müəyyənləşdirən cəhət ondan ibarətdir 
ki, Sultan xan bu rübail
əri müstəzad şəklinə salmışdır. Tərtibçi müstəzadları 
h
əm forma, həm də  məzmun baxımından orjinal ilə yaxşı  əlaqələndirə 
bilmi
şdir. O, Şərqin tanınmış dahi sənətkarlarından – Ömər Xəyyam, Xaqani 
Şirvani, Nizami Gəncəvi, Ürfi Şirazi,  Əlişir Nəvai, Məhəmməd Füzuli və 
ba
şqalarının  əsərlərindən təsirlənərək onların bir sıra şeirlərinə müxtəlif 
n
əzirələr yazsa da, ən maraqlı ədəbi fəaliyyəti tanınmış şairlərin rübailərini 
i
şləyərək, yeni-yeni şeir nümunələri yaratmaqdan ibarət olmuşdur. Ayrı-ayrı 
şairlərin  şeirlərindən təzmin edib, müxtəlif nümunələr yaratdığı da 
m
əlumdur.  
Əda  Əhrarinin saray kitabxanasında olan əlyazmalarından istifadəsi 
şübhəsizdir. Hər halda onun ixtiyarında əsərlərin səhih  əlyazma nüsxələri 
oldu
ğu inkaredilməzdir. Elə ona görə  də onun əsərləri, xüsusilə müxtəlif 
şairlərin  əsərlərindən istifadə yolu ilə yaratdığı məcmuə bir qaynaq kimi, 
m
ətnşünaslıq baxımından əhəmiyyətli olub tədqiqata cəlb edilməlidir. Sultan 
xan 
Əda Nəvai və Füzuli ədəbi məktəbinə mənsub şairlərdən biri olmuşdur. 
Onun Öm
ər Xəyyam, Xaqani Şirvani, Ürfi Şirazi, Əlişir Nəvai, Məhəmməd 
Füzuli v
ə başqalarının rübailərini müstəzad şəklinə salaraq yaratdığı poetik 
nümun
ələri bir topluda cəmləşdirən bəyazının bir əlyazma nüsxəsi hazırda 
Az
ərbaycan MEA M.Füzuli adına Əlyazmalar  İnstitutunda saxlanılır. 
İnstitutda saxlanılan bu cüng əlyazmanın fars dilində olan müqəddiməsində 
deyilir: 
 
  اد رد 
  ا 
   ،   ا   ر   ور زا  را ا  ادا
 ن   اد  د        د  ر ا  دا
 نا
 
ر   ر  ، ز ن ر
ر    د   اد د    
 ،
 ناد
                                           .
                    
                 
 
 Tərcüməsi: “Əda  Əhrari işsizlikdən istədi ki, görkəmli  şəxslərin 
xatir
əsi olaraq əlini böyüklərin  ətəyinə vursun. Naçar qalıb məşhurların 
rübail
ərini müstəzad etməyi seçdi. Biz özümüz o kişilərin  ətəyinin tozuna 
çatmasaq da, b
əlkə  həmin istedadların ətəyinin tozu bizə çata” (1. S-384, 
133651).  
Əlyazma ağ, saya Orta Asiya istehsalı olan vərəqlərə qara mürəkkəblə, 
daxilind
ə  şikəstə ünsürləri olan incə  nəstəliq xətti ilə yazılmışdır.  Əski 

---