Microsoft Word Hikmet 15. doc

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 29 
 
 
 
  هد زار و     و ب
 زا 
  
ار 
  ا 
   
و د
   
 
Mey v
ə mütribdən hədis et, dünyanın sirrin az axtar,
 
Kims
ə hikmətlə bu müəmmanı açmayıb və açmayacaq.
  
 
“Dünyadan ged
ən bir daha geri qayıtmaz” sadə bir hikmətdir və  həmin 
nigarançılıqdan qurtarmaq üçün mey içm
ək – xoşluq tövsiyə edilir (1.s.43): 
  ر  
   م د 
  
  
 
  
  ر ا ن
ر ز  ه
  
  ر
   
ه   ر       
  
ر  
 ر    و  ر  
  
  
Pir gördüm, xümmar evind
ə,  
Dedim bir x
əbər ver gedənlərdən.  
Dedi: Mey iç, bizim kimi çoxları,  
Getdil
ər, bir daha kimsə gəlmədi.  
 
Dünya h
əyatının keçdiyi bu fani evi hər bir kəs tərk etməli olur,  Nizami 
bu acı gerç
əkliyin hikmətini ilk əsərindən tutmuş sonuncu “İqrbalnamə”yədək 
islam dü
şüncəsi əsasında anladır (6.s.129): 
 
 ز  د  
 
 
 
 
 
 
     
  ا   
 
Qayıdı
ş torpağa doğru olduğundan 
Torpa
ğın üstündə keçirmək nə lazım!  
 
B
əs belədirsə insanın əvvəli və sonu bəlli olmayan varlıq aləminə gəliş-
gedi
şinin mənasını kimsə dürüst bilmir (1.s.10): 
  
  ا     ر و ن  وا رد     اد رد
  
  ا ا  
    ا    ا   
  
ار 
  ا رد  د 
      
 
  
 زا ن  
  
   ا      ر و 
  
Bizim g
əlib-getdiyimiz bu dairədə,  
Onun n
ə başlanğıcı nə də sonu var.  
Kims
ə bu mənada doğru dəm vurmur,  
G
əlmək haradan, getmək harayadır?  
  
Bu bar
ədə Nizami nə deyir? (6.s.117): 
 ز
       
  ار ت
  ا ن
   
 
 
  
  
 ن  ز
 ؟ 
  ا زا 
 
Bu s
əfərə gəlməkdə rəyin nədir, 

---

30   Щикмят 
 
 
Qayıtma
ğın hikməti burda nədir?  
 
T
əzadlı bit mənzərə yaranır: xoşluq sevən Xəyyam bədbinliyə qapılır və 
bu m
ənada Baba Tahir yada düşür (11.s.8):  
      
 
 ن
       ا
  
     
 
 ن
 
 
 .
  
 رد  ر نا
 ن
      
  
 زا ا       
  
 ن ا 
  
M
ənə nə sər, nə saman yaratdılar,  
P
ərişanam, pərişan yaratdılar.  
P
ərişan xatirlər torpağa getdi  
M
əni onların torpağından yaratdılar. 
 
Ancaq X
əyyamı nigarançılıqda saxlayan təkcə maddi aləmin cazi-
b
ələrindən vaz kecməyin çətinliyi  və ölüm vəsvəsəsi deyil, ancaq elə sirlər 
vardır ki, onları avam t
əbəqəyə, məhrəm olmayan zümrəyə açmaq olmur, 
deyil
ənə görə, Mənsur Həllac ilahi sirri faş etdiyinə xatir dara çəkilib: 
 ن  را ا  
 
  د رد 
  
 
   ل و  از نا  
  
  
  ها ،ناد  مد   ا رد 
 ن   
  
  ه نا  
  
 
 رد 
 
  
Bizim d
əftərdə olan dünyanın sirlərini  
Dem
ək olmaz, başımızın bəlası olar.  
Bu nadan camaatda hal 
əhli yoxdur,  
Xatirimizd
ə olanı demək olmaz. 
 
H
əmin məna Mövlananın bir neçə beytində çox gözəl verilib (9, 5\498): 
    
  هزار لد رد و  ا   
  
  هزاو  زا   لد و ش
    
  
  ا 
   م    ن ر   
  
  ا 
 و 
اد  هزار  
  
 
   را ا ار    ه  
  
د     
و 
 
ود 
هد 
  
Dodaqda qıfıl var, ür
əkdə sirlər. 
Dodaq susqun, ür
ək avazla dolu.  
Haqq camını iç
ən ariflər  
Sirl
əri bilərək üstün örtmüşlər.  
H
ər kim, Haqqın sirlərin bildisə, 
Doda
ğın tikib möhürlədilər.  

---

Ədəbiyyatşünaslıq
 
 31 
 
 
 
B
əzən varlıq və yoxluğun zahir və batinini bilən şair bir arif kimi dünyəvi 
m
əstlikdən uca bir mərtəbəyə yetişdiyini söyləyir: 
    
  اد 
ه و 
  ه
  
  اد 
 و زا   ه 
    
  
 د  
 د   اد زا  ه  ا    
  
ا 
    
   اد 
  ارو 
  
M
ən varlıq və yoxluğun zahirini bilirəm,  
M
ən hər eniş-yoxuşun batinini bilirəm.  
Bu q
ədər biliklə mənə ayıb olsun,  
Əgər məstlikdən üstün bir mərtəbə bilsəm.  
 
X
əyyamda olan təzadlı düşüncə  bəzən onu puçluq fəlsəfəsinə aparıb 
çıxarır: 
  د   
  ا  ه  د    ه و  د
  
  ا  ه 
 و 
     ناو  
  
  ا  ه  ود ق  
  
  
   ناو  
  ا  ه 
 
 رد 
  
Dünya gördün v
ə nə gördünsə heçdir,  
Dediyin v
ə eşitdiyin nə varsa o da heçdir.  
Bütün üfüql
ər boyu qaçdınsa heçdir.  
Evd
ə süründünsə o da heçdir.  
 
Onun rübail
ərində şərab motivləri, xarabat və rindlik xüsusi yer tutur. Bu 
motivl
ər bir yandan dünyəvi ləzzət və xoş  həyat tərzini ifadə edirsə, o biri 
yandan n
əfsi paklıq və batini mərifət rəmzi olaraq, “zahid” və s.adlar altında 
veril
ən zahirpərəst və riyakar zümrələrə qarşı bir etiraz üslubudur. Rind bütün 
zahiri sif
ətlərdən vaz keçərək batinə yönələn bir obrazdır (1.s.37):   
 م د  ر  
  ز 
   
  
  د   و  د   و م ا   و      
  
 
 و 
 و 
        
  
د  ا  ن  ود ر ا  
   ا  هز 
  
Bir rind gördüm oturmu
ş torpaqda, 
N
ə küfr, nə İslam, nə dünya, nə din, 
N
ə haqq, nə həqiqət, şəriət, yəqin  
İki aləmdə kimdə belə cürət var...  
 
H
əmin cəhətə görə, Hafiz özünü  piri-xərabatın bəndəsi bilir (4.c.1.s.365): 
   
    ا
 

---