56 Щикмят
Ə
.Hüseyni:
“Mümkün olsa m
ə
rhə
mə
t qıl, ömürlə
rdə
yox və
fa!
Söyl
ə
mə
mehmanına zövqü sə
fa indi niyə
?
G
ə
nc idim, lə
zzə
t alırdım, nazə
ninin zülmündə
n,
Eyl
ə
yirsə
n söylə
bə
s cövrü cə
fa indi niyə
?” (1;270)
Göründüyü kimi
Şəhriyar şeiriyyətinin gözəlliyi Ə.Hüseyni
t
ərcüməsinin sərbəstliyi ilə əvəz olunmuşdur. Əlbəttə, biz Ə.Hüseyninin şair
oldu
ğunu və mövzuya varid olduqdan sonra öz ilham pərisinə tabe olmasını
istisna etmirik, ancaq müt
ərcim Şəhriyar kimi ustad şairin fikirlərini uyğun
t
ərcümə etsəydi, həm Şəhriyara, həm də oxuculara orijinalın
ifadəsini
çatdırmı
ş olardı və bundan həm də mütərcim uğurlu tərcüməçi kimi qazanardı.
"Hala çera?" q
əzəlində beytə bədii gözəllik bəxş edən ifadələr də nəzərə
alınmamı
şdır. Şairin Fərhaddan bəhs edən beytdə şirin ləbdən, hicran
gec
əsində yatmayan, indi isə yuxulamış bəxtə çalınan
layladan bəhs etməsi
Şəhriyar şeiriyyətinin gözəlliklərini, cazibədarlığını göstərsə də, tərcümədə
bunlar müt
ərcim sərbəstliyinə güzəştə gedilib.
Şəhriyarın "Azərbaycan" qəzəli böyük
məhəbbət və diqqətə layiq
görül
ən əsərlərindəndir. Bu qəzəli F.Sadıq Azərbaycan dilinə tərcümə
etmi
şdir. Mütərcim orijinalın 15 beytini tərcümədə 11 beytlə əvəzləmişdir,
y
əni qəzəlin 4 beytini ixtisar etmişdir. Bu tərcümədə bəzi beytlərin tərcüməsi
F.Sadı
ğın mütərcim uğurundan xəbər verir. Həmin misallara diqqət edək:
M.
Şə
hriyar:
د د زا داز د ر د
ن
رذ د
ن و
رد
(2; 336)
F.Sadıq:
“Qurtarmaqçün zalımların
ə
lində
n Rey ş
ümş
adını,
Öz
ş
ümş
adın baş
dan-baş
a olub al qan, Azə
rbaycan!” (1;271)
M.
Şə
hriyar:
و
ر زا ب ا ن
رد
ن
رذ د ه
(2;336)
F . Sadıq:
“Bisütuni-inqilabda
Ş
irin və
tə
n üçün Fə
rhad
Külüng vurmu
ş
öz baş
ına zaman-zaman, Azə
rbaycan”! (1;271)
M.
Şəhriyarın "Azərbaycan" qəzəlinin bəzi beytlərinin tərcüməsində
Ə
də
biyyatş
ünaslıq
57
F.Sadıq bir misranı orijinala uy
ğun tərcümə etsə də, ikinci misranı öz
zövqün
ə uyğunlaşdırmışdır və bəzən belə tərcümələr Şəhriyar fikrinin
t
əhriflərinə səbəb olmuşdur. Məs:
M.
Şə
hriyar:
ن
رذ د د غ
ن
رذ داز مد و د ش
(2;272)
“Az
ə
rbaycanı yad etmə
klə
könlüm quş
u pə
rvazlanar,
Az
ə
rbaycanın azad xalqının günlə
ri xoş
olsun.” (sətri tərcümə)
F . Sadıq:
“Könlüm qu
ş
u qanad çalmaz sə
nsiz bir an, Azə
rbaycan,
Xo
ş
günlə
rin getmir müdam xə
yalımdan, Azə
rbaycan!” (1;337)
M.S
ə
hriyar:
زا
،د ﮥ د
ن
رذ
(2;272)
“At
əş
tökülürkə
n nə
qə
də
r küldə
oturarsan,
B
ə
rbad ev abad olmalıdır, Azə
rbaycan.” (sətri tərcümə)
F.Sadıq:
“B
ə
sdir fəğ
an odlarından kül ə
lə
ndi baş
ımıza,
Dur aya
ğ
a! Ya azad ol, ya tamam yan, Azə
rbaycan!” (l ;272)
Qeyd ed
ək ki, bu tip təhriflər Sovetlər zamanı yerli camaatda süni vətən-
p
ərvərlik duyğusu oyatmaq üçün edilib. Elə həmin
səbəbdən bəzi kommunist
“v
ətənpərvərlər” pioner oğlunun əlindən tutub bu ideologiyanı Təbrizdə yaymaq
ist
əyirdi.
Müt
ərcim göstərilən beytlərdə ayrı-ayrı misraları dəyişdirmiş, Şəhriyar
q
əzəlinin məzmununu təhrif etmişdir.
M.
Şəhriyar yaradıcılığını tədqiq edən, onun əsərlərinə ürəkdən bağlı olan
m
ərhum şairəmiz H.Billuri də əsasən şeirlərin məzmun və formasının qorunub
saxlanmasına çalı
şmış və çox vaxt buna nail olmuşdur. Mütərcim şairin "Dər
mat
əm-e pedər" ("Atamın matəmində") 23 beytlik qəzəlini 18
beytdə tərcümə
etmi
şdir. H.Billuri şairin qəzəldə qələmə aldığı dərin kədəri, sanki, özü
ya
şayaraq tərcümə etmişdi. Bəlkə, həsrət yanğısı şairəyə doğma olduğundan o,
Şəhriyarın məhz bu qəzəlinə müraciət etmişdir.
58 Щикмят
M.
Şə
hriyar:
؟د ز و ه ار
و و ش
ر
ن د وزر
ر
با ا ه
(2;520)
H.Billuri:
“Ey bizl
ə
ri yetim qoyub, kimsə
siz qılan,
Xo
ş
getdin, ey ata, sə
fə
rin bixə
tə
r, ata! ...
...S
ə
n torpağ
a apardın oğ
ul hə
srə
tini daha,
M
ə
n də
sə
ni yuxumda görə
n bil mə
gə
r, ata.” (1;257)
Bu misralarda
şair fikirləri ilə tərcümə təxminən eyniyyət təşkil edir.
Lakin bu t
ərcümənin də şair-mütərcim sərbəstliyindən xali olmadığını qeyd
etm
əliyik.
M.
Şə
hriyar:
ا
ّ
ن
ر
ه
(2;520)
H.Billuri:
“Ömründ
ə
şə
m tə
k yanıb, axırda hə
m nə
fə
s
Oldu s
ə
hə
r sə
nə
, bu nə
simi-sə
hə
r, ata. (1;258)
M.
Şə
hriyar:
نادو ا ز م ا د
ر
و
ن رد ا
(2;520)
H.Billuri:
Öldün özün, ür
ə
kdə
adın daim yaş
ar,
Ç
ə
kdim qə
mində
gə
r bilə
sə
n mə
n nə
lə
r, ata. (1;258)
Müt
ərcim bu beytlərdə Şəhriyar fikrinin yarısını olduğu kimi tərcümə
ets
ə də, orijinala uyğun gəlməyən misralar tərcümə sərbəstliyindən xəbər verir.
H
ər halda Şəhriyarın "Dər matəm-e pedər" qəzəlində şair atasını itirdiyinə görə
ç
əkdiyi əzabları, məhrumiyyətləri, qəmli-kədərli
vəziyyətini şərh edərkən
t
ərcümədə verilmiş - "Çəkdim qəmində bilsən mən nələr, ata"- misrası yoxdur
v
ə şairə-mütərcim beytin sonuna öz fikrini əlavə etmişdir.