Microsoft Word içindekiler doc

---

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 
  
Cilt: VII, Sayı 1, Sayfa: 143-182, İZMİR 2007. 
143 
 
İLK TÜRKÇE KUR’AN TERCÜMELERİNDE GEÇEN BAZI ÖZEL ADLAR ÜZERİNE 
On Some Specific Names Mentioned in the First Quran Translations 
Suat ÜNLÜ
*
 
Özet 
Bu makalede Kur’an’da geçen bazı özel adların  İlk Türkçe Kur’an Tercümlerindeki 
karşılıklılarının Türkçe kavramlarla karşılanabilme yeterliliği gösterilmeye çalışılacaktır. 
Konunun geniş olması sebebiyle örnekleme yoluyla her kavramdan bir veya birkaç örnek İlk 
Türkçe Kur’an tercümelerinde geçen karşılıkları, içinde geçtiği dönemin metniyle birlikte 
verilecektir. 
Anahtar Kelimeler: özel ad, Satır-Arası Kur’an Tercümeleri, Rylands KT; Karahanlı 
Türkçesi, Mekan 
Abstract 
In this article we will try to show the efficiency of the fulfilment on translations being 
in The First Turkish Quran Translations of some specific names. Because of the wide subject, 
one or more than one of them has given with its/theirs own text and with its/theirs translations 
being in The First Turkish Quran Translations. 
Key Words: Specific name, Interlinear Quran Translations, Rylands KT, Karahanid 
Turkish, Place.  
Korpus 
Bu çalışmamızda Türkçe İlk Kur’an Çevirilerinde özel adlarla ilgili kullanımlarının tespitine 
çalışılacaktır. Bu kullanımlar Türkoloji literatüründe TİEM 73 KT 1v-235v/2=001/001=020/135 (Kök 
2004), TİEM 73 KT (235v/3=451v/9=021/001=114/006 (Ünlü 2004), Rylands KT (Eckmann 1976, ATA 
2005), Hekimoğlu KT (Sağol 1993-1999) ve Anonim Tefsir (Borovkov 1963, 2002;Usta 1989) olarak 
bilinen Karahanlı ve Harezm sahasından ilk çeviri ve tefsirlerle Batı Türk yazı dili çevresinin erken tarihli 
TİEM 40 KT (Topaloğlu 1976-1978) ve Manisa KT (Karabacak 1995-1999) olmak üzere şu Türkçe 
Kur’an çevirilerine dayandırılmıştır: 
TİEM 73 
Abdullah  Kök,  Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi (TİEM 73 1v-
235v/2) İnceleme-Giriş-Metin-Dizin Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 
Doktora Tezi, Ankara, 2004. Suat Ünlü Karahanlı Türkçesi Satır Arası Kur’an 
Tercümesi (TİEM 73 235v/2-450r/7) İnceleme-Giriş-Metin-Dizin Hacettepe 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara, 2004. 
Rylands KT 
Janos  Eckmann,  Middle Turkic Glosses Of The Rylands Interlinear Koran 
Translation,  Akadémiai Kiadó, Budapest, 1976. Aysu Ata Türkçe İlk Kur’an 
Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi, Giriş-Metin-Notlar Dizin, 
Ankara, TDK, 2004. 
Anonim Tefsir  
A.K.  Borovkov,  Leksika sredneaziatskogo tefsira XII-XIII vv. Akademiya Nauk 
SSSR  İnstitut Narodov Azii. Moskova, 1963. (Türkçe Çev. Halil İbrahim Usta, 
                                                 
*
 Dr.; Uludağ Üniversitesi, Türk Dili Bölümü 

---

İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Geçen Bazı Özel Adlar Üzerine 
144 
Ebülfez Amanoğlu,  Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII-
XIII Yüzyıllar), TDK, Ankara, 2002). Halil İbrahim Usta, XIII. Yüzyıl Doğu 
Türkçesiyle Yazılmış Anomim Kurǿan Tefsirinin Söz ve Şekil Varlığı,  Ankara 
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 1989. 
Hekimoğlu KT 
Gülden  Sağol,  Old Turkish and Persian Inter-Linear Qurǿan Translations II: An 
Inter-Linear Translation of the Qurǿan into Khawarazm Turkish, Introduction, 
Text, Glossary and Facsimile (Part I: Introduction and Text), Harvard, (410 
pages), 1993; (Part II: Glossary) Harvard, 1995, (310 pages); (Part III Facsimile 
of the MS Süleymaniye Library, Hekimoğlu Ali Paşa No.2 Section One: 1b-300b), 
Harvard, 1996; (Part III: Facsimile of the MS Süleymaniye Library, Hekimoğlu Ali 
Paşa No.2 Section Two:301a-587b), Harvard,1999. 
TİEM 40 
Ahmet Topaloğlu, Muhammed Bin Hamza, XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış “Satır-
Arası” Kurǿan Tercümesi Giriş ve Metin, Sözlük. I-II, Kültür Bakanlığı, İstanbul, 
1976-1978. 
Manisa KT 
Esra Karabacak,  An Inter-Linear Translation Of The QurǾan Into Old Anatolian 
Turkish = Eski Anadolu Türkçesi Satır Arası Kurǿan Tercümesi: Introduction and 
Text I, Sources Of Oriental Languages and Literatures 22, Turkish Sources XX, 
Harvard University The Department Of Near Eastern Languages and Civilizations. 
1994; (Part II: Glossary: Section one, p. 1-384. Section Two, p. 385-786), 1995; 
(Part III: Facsimilie of the MS Manisa İl Halk Library No. 931, Section one: 1a-
224a.1997; (Part III: Facsimilie of the MS Manisa İl Halk Library No. 931, Section 
two: 224b-451a, 1999. 
 Giriş 
 
Türklerin  İslâmiyeti kabul edişlerinin, tabiî bir sonucu olarak onların Kur’an’ı anlamak, 
kavramak, esas ve kurallarını  öğrenmek ve öğretmek için Türkçeye çevrilmesini de bütün bir millete 
Arapça öğretmek imkansız olduğundan kaçınılmaz kılmıştır. Kur’an-ı Kerim’in Türkçe ilk çevirileri 
manevi anlamda Türk milletinin dini ihtiyaçlarını karşıladığı gibi, Sosyal anlamda da dil çalışmaları 
açısından son derece önemlidir. İnsan oğlunun üzerinde en çok titizlikle durduğu çalışmalarda dini 
metinler olması sebebiyle Kur’an gibi kutsal bir metnin çevirisini yaparken yapılabilecek her hatadan 
dolayı günahkar olma korkusu çevirenleri son derece dikkatli ve titiz davranmaya sevk etmiştir. İşte bu 
endişe, Kur’an çevirilerinde metnin aslına mümkün olduğu kadar sadık kalınmayı zorunlu ve kaçınılmaz 
kıldığı gibi bu işi yapabilecek en yetkin kişiler tarafından ele yapılmıştır. Türk dilinin tarihî gelişme 
sürecinden bakıldığında, sözlükçülük açısından çok büyük öneme sahip Türkçe ilk Kur’an Çevirileri Türk 
dilinin söz varlığı araştırmaları için de önemli eserlerdir. Bu kadar zengin malzemeye sahip ilk Kur’an 
Çevirileri üzerinde semantik alan çalışmaları şimdiye kadar hiç yapılmamıştır. Kur’an çevirileri semantik 
araştırmalar ve sözlükçülük açısından en güvenilir kaynaklar arasında sayılabilir. Kur’an’ın özellikle satır 
arası Türkçe çevirileri, Türkçe kelimelerin çevrildiği zaman ve çevredeki anlamlarının Arapça karşılıkları 
yardımıyla doğru tespitinde de büyük kolaylık sağlamaktadır. Türkçe ilk Kur’an Çevirilerinde Özel Adlar 
her Arapça söz ve parçanın çeviri eş değerliliği ilkesinden hareketle mi karşılanmıştır. Karşılanmışsa, bu 
özel adların çevrilmesine kadar uzanmış mıdır? (Kök 2004: 2) 
 
Ad bilim (onomostics), her dilde özel ad sayılan kavramlar üzerine duran ve özel adları köken 
bilgisi, tarihî gelişim yönünden ve çeşitli dil ve kültür sorunları açısından inceleyen bilim dalıdır. (Aksan 
1990: 132) 
Toplumların yerleşme ve kültür tarihinin aydınlatılmasında kişi, yer ve çoğrafya alanlarına ait 
özel adlar başvurulan önemli kaynak malzemeleridir. Toplumların içinde bulundukları dinî ve kültürel 

---