Microsoft Word ihyo ilm ziyouz com doc
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy www.ziyouz.com kutubxonasi 69 Gohida chindan ham shunday bo‘lishi mumkin. Bordi-yu birortasi unga omonatni qaytarish haqida so‘z ochsa, u darhol o‘rnidan turib, Allohga eng mahbub ibodat – namozga takbir aytadi. Va Rabbiga osiy bo‘ladi. Chunki shaxsning vaqt, shart va tartiblariga rioya etmasdan qilgan itoati uning haqiqiy itoatkor ekaniga dalil bo‘lmaydi. 2. Farzi kifoyani munozaradan muhim bilmaslik kerak. Mabodo, farzi kifoyadan muhimroq narsani ko‘raturib, o‘sha muhimroqdan boshqasi bilan mashg‘ul bo‘lsa, u holda o‘sha fe’li ila osiy bo‘ladi. Ushbu so‘zimizga misol sifatida quyidagi holatni keltirish mumkin. Bir to‘p odamlar chanqoqlikdan o‘lim yoqasida turgan paytda, bir kishi ularga suv berish imkoniyati bo‘laturib, hijomat – qon olish ta’limi bilan mashg‘ul bo‘lmoqda. O‘zi uchun hijomatni o‘rganish farzi kifoya, shaharda uni biladiganlar bo‘lmasa, odamlarning barchasi halok bo‘ladi, deb da’vo qiladi. Unga qarata: «Axir shaharda hijomat qiluvchilar to‘lib yotibdi. Senga odamlarning ehtiyoji yo‘q», desang, u: «Hijomatchilarning ko‘p bo‘lishi bu fe’lni farzi kifoyalikdan chiqarmaydi», deb hozirjavoblik qiladi. Chanqoqlikdan ayanchli ahvolga tushib qolgan musulmonlar dardi bilan shug‘ullanish bir yoqda qolib, hijomat bilan ovora bo‘lib yurganlarni qanchadan- qancha farzi kifoyalar beparvolik tufayli barbod bo‘lgani holda munozara bilan mashg‘ul bo‘layotganlarga o‘xshatish mumkin. Fatvo bilan ko‘plab odamlar shug‘ullanmoqda, vaholanki, ado etilmayotgan farzi kifoyalar bir talay. Fuqaholar unga e’tibor ham qaratmaydi. Masalan, tabobat. Haqiqatdan ham, ko‘plab shaharlarda shahodatiga ishonsa bo‘ladigan musulmon tabiblar topilmaydi, faqihlar tabobat bilan shug‘ullanishga hech kimni targ‘ib qilishmaydi. Amri ma’ruf va nahiy munkar ham unutilgan farzi kifoyalardandir. Ba’zida munozara qiluvchi majlisda ipakdan qilingan ko‘rpa-yostiqlar ustida, ipak erkaklar uchun man’ qilinganini bilaturib, voqe’likdan uzoq masalalar haqida munozara qilaveradi. O‘sha munozara qilinayotgan voqea sodir bo‘lsa, ayrim faqihlar tomonidan yechimini topishi aniq. Lekin munozara qiluvchi o‘sha farzi kifoyalar bilan Allohga qurbat hosil qilishni bahona etadi. Anas (r.a.) qilgan rivoyatda aytilishicha, Payg‘ambardan (sollallohu alayhi vasallam): «Qachon amri ma’ruf va nahiy munkar tark bo‘ladi, ey Allohning Rasuli?» deb so‘rashganda, Sarvari koinot: «Qachon yaxshilaringiz orasida tilyog‘lamachilik, yomonlaringiz orasida fohishalik, yoshlaringiz orasida mulk, razillaringiz orasida fiqh paydo bo‘lib qolsa», 114 deb javob berganlar. 114. Ibn moja hasan isnod bilan rivoyat qilgan. Albaniy zaif degan. 3. Munozara qiluvchi o‘z rayi bilan fatvo beruvchi mujtahid bo‘lmog‘i lozim. Shofe’iy va Abu Hanifaning yoki biror mazhabning fikri bilan chegaralanib qolmasligi kerak, bordi-yu haq Abu Hanifa mazhabida topilsa, u holda Shofe’iyning so‘zini tark etmog‘i, umuman olganda, sahobalar (r.a.) va mujtahid imomlar kabi o‘z rayi bilan ijtihod qilmog‘i lozim. Ammo kim ijtihod qilish darajasiga yetishmagan bo‘lsa, o‘zidan so‘ralgan masala haqida sohibi mazhabdan naql qilib, fatvo beraveradi. Bordi-yu o‘sha mazhabning zaifligi ma’lum bo‘lsa ham, uni tark etishi joiz emas. Bas, shunday ekan, u nima uchun munozara qiladi? Vaholanki, mazhabi ma’lum, boshqa mazhab ila fatvo berish mumkin bo‘lmasa, munozaradan na foyda?! Aniq bir fikrga kelolmay turgan vaqtida ham: «Sohibi mazhabimizning ushbu masalaga javobi bo‘lishi mumkin, men shariat asoslarida Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy www.ziyouz.com kutubxonasi 70 mustaqil ijtihod qilolmayman», deyishi lozim. Agar mazhab sohibining ikki xil vajh yoki ikki xil fikriga sabab bo‘ladigan masalalardan bahs bo‘layotgan bo‘lsa, u holda o‘sha ikki xildan biriga o‘xshab javob berishi mumkin. Munozara qiluvchi sohibi mazhabning ikki xil fikridan birini, ko‘pincha hech bir munozarasiz tanlayveradi yoki ikki xil vajhga ega masalalarda munozarani to‘xtatib, so‘zsiz xilof, jadal bo‘lishi aniq bo‘lgan masalalarga kirishmaydi. 4. Munozara hayotda sodir bo‘lgan yoki ko‘pincha sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan masalalar ustida qilinishi kerak. Sahobalar ham kundalik sodir bo‘ladigan yoki ko‘pincha voqe’ bo‘lishi mumkin bo‘lgan faroizga o‘xshash masalalardagina mashvarat qilar va uni bayon etar edilar. Hozir esa, munozarachilar xalqning ehtiyoji bo‘lgan jihatlarda va umumiy muammo bo‘lgan masalalarda fatvo berishga ahamiyat berishmayapti. Balki ular dovrug‘li masalalarni talab qilishadi. Natijada jadal maydoni kengayadi. 5. Munozara imkon qadar xilvatda, munozarachi uchun mahbub holatda bo‘lishi kerak. Obro‘li insonlar va amaldorlar oldida munozara qilishdan zavqlanmasligi lozim. Zehn va fikrning musaffo bo‘lishi, haqiqatning topilishi va fahm-xotirani jamlash uchun xilvat eng munosib o‘rin hisoblanadi. Ko‘pchilik orasida munozara qilish esa, riyoning damlarini junbushga keltiradi va o‘zi haq yoki nohaq bo‘lsa ham, ikkala tomon bir-biri ustidan g‘olib kelishga intiladi. Senga ma’lumki, ko‘pchilik oldida munozara qilishga bo‘lgan ishtiyoq hech qachon Alloh uchun bo‘lmaydi. Vaholanki, munozarachilardan birortasi o‘sha munozara qilingan savolni tanho chog‘ida so‘ralsa, unga javob ham bermaydi. Shuningdek, ular xilvatda bo‘lishsa, aslo bir-biri bilan munozara qilishmaydi. Qachon ko‘pchilik yig‘ilib qolsa, hiyla kamonlaridan bir-birlariga tinmay o‘q yog‘dirishadi. Bundan maqsad o‘zlarini kalomda ustamon ekanini ko‘pchilikka bildirib qo‘yishdir. 6. Munozara qiluvchi tortishuvni faqatgina xaqni bilmoq, topmoq uchun qilishi kerak. Xuddi yo‘qolgan molini qidirayotgan inson kabi. Ya’ni, yo‘qotgan molini o‘zi topadimi, yoki birodarining vositasi bilan topadimi farqi yo‘q. Qarshisidagi insonni tortishuvchi raqib emas, balki yordamchi deya qabul qilmog‘i lozim. Qachonki unga xatosini bildirib, haqiqatni oshkor qilsa, go‘yo yo‘qolgan molini qidirib yo‘lga chiqqan vaqtida birodari yo‘l ko‘rsatsa, uni mazammat qilmasdan, balki unga xursand holda tashakkur aytgani kabi, unga ham tashakkur aytmog‘i kerak. Ha, sahobai kiromlarning mashvaratlari, munozaralari xuddi shunday edi. Bir xotin Hazrati Umarga (r.a.) e’tiroz bildirganida, u zot jamoat huzurida: «Bu ayol to‘g‘ri so‘zladi, Umar esa xato ketdi», deya e’lon qilganlar. Bir kishi Hazrati Alining (r.a.) oldilariga kelib, u zotga savol berdi. Hazrati Ali berilgan savolga javob berganlaridan so‘ng, boyagi kishi: «Ey Amirul mo‘minin! Berilgan savolning javobini yanglish aytdingiz, menimcha javob bunday bo‘ladi», deb fikrini izhor qildi. Shunda Hazrati Ali unga: «Sen to‘g‘ri aytding, men xato qildim. Har bir ilm sohibidan buyukroq ilm sohibi chiqaveradi», dedilar. Abdulloh ibn Mas’ud (r.a.) Abu Muso Ash’ariyga (r.a.) xato ketgan o‘rinlarini izohlab berganlarida, Abu Muso jamoatga qarab: «Sizlarning orangizda shunday olim bo‘laturib, mendan savol so‘ramanglar», deya xitob qilganlar. Yuqoridagi voqeaning sodir bo‘lishiga sabab, Abu Musodan bir kishi Alloh yo‘lida jang qilib o‘ldirilsa, uning holati qanday bo‘lishi haqida so‘rab qoldi. Bunga javoban o‘sha paytda Kufa amiri bo‘lib turgan Abu Muso: «U jannatdadir», deb aytdilar. Bu savol-javobning shohidi bo‘lib turgan Ibn Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|