_______________
Milli Kitabxana
________________
412
22
Çin ipəklərinə düzmüş dürr, gövhər...
Yəni göyləri ulduzlarla bəzəmişdir.
Yetmiş yollu yurddan köçünü vurdu,
Çadın yeddinci fələkdə qurdu.
Yəni yetmiş iki millətin yurdu olan bu dünyadan köçüb, yeddinci
fələyə meraca getdi.
24
Doqquz
hücrəsini bir an buraxdı,
Göyün doqquzuncu tağına qalxdı.
Məhəmmədin doqquz arvadı və doqquz otağı vardı. Yəni o, doqquz
hücrəsinin işindən əl çəkdi, dünyanı tərk etdi, doqquzuncu fələyə getdi.
25
Yeddinci əflakə çapdığı zaman
Dişan atıldı dördkünc daxmadan.
Dini etiqada görə, Məhəmməd meraca Büraq adlı mövhumi at
üzərində getmişdir. Dördkünc daxma - güya dörd ünsürdən (sudan, oddan,
havadan, torpaqdan) vücuda gəlmiş yer deməkdir. Yəni yeri buraxıb, göyə
çıxdı.
26
Ərəb səmasında bir Süheyl çapdı,
Yəmən gönü ondan yeni rəng tapdı.
Yəni onun (Məhəmmədin) Büraqı ərəb torpağının göylərində Süheyl
ulduzu kimi parladı, onun nurundan Yəmənin tumaçı rəng və xoş qoxu aldı.
Süheyl - cənubda görünən çox parlaq bir ulduzdur.
27
Gecə otlağından, sərxoş olaraq
Ay kimi gəlmişdi əldə şəbçıraq.
Əfsanələrə görə, şəbçıraq elə bir gövhərdir ki, dəniz atı sahilə
otlamağa çıxarkən onu özü ilə çıxarır, işığında otlayır, doyub məst olandan
sonra yenə o gövhəri özü ilə dənizə aparır. Nizami burada Büraqı həmin
əfsanəvi dəniz atına, Məhəmmədi də həmin nurlu gövhərə bənzədir: at,
gövhəri (şəbçıraqı) dənizə apardığı kimi, Büraq da Məhəmmədi göylər
dənizinə, asimana aparmışdır.
28
O səyyar dənizdən toz qoparırdı.
Burada dəniz - göylərə işarədir. Yəni Məhəmməd göyləri çox sürətlə
keçib gedirdi.
29
Çatdı hər dənizə yeddi ülkərdə,
Yeddi yol yuyundu o dənizlərdə.
Yəni göylərin yeddi təbəqəsini keçib, daha da yüksəklərə qalxdı.
Ütarid ulduza verdi qələmi,
Əlinə qələmi alarmı ümmi?
_______________
Milli Kitabxana
________________
413
Ütarid ulduzu - köhnə astroloji təsəvvürə görə, göylərin katibi
sayılır. Ümmi isə savadsız deməkdir. Yəni oxuyub-yazmaq bilməyən
Məhəmməd öz gəlişi ilə Ütarid ulduzunu savadlandırdı, işıqlandırdı.
_______________
Milli Kitabxana
________________
414
31
Ərş divangahını sürətlə keçdi,
Dərcin də yolunu bir anda biçdi.
Dərc - burada Məhəmməd peyğəmbərin güya meraq gecəsində
keçdiyi göy pillələrindən birinin adıdır. Yəni Məhəmməd göyün təbəqələrini,
o cümlədən dərc pilləsini keçib, yeddinci qata yüksəldi.
32
Ağızdan çıxmayan səsi eşitdi,
Görünməz simanı ziyarət etdi.
Yəni Allahdan gələn səsi eşitdi və gözə görünməyən varlığını iman
gözü ilə gördü.
33
Tərifə başlasam dörd yavərini,
Dörd gövhər satan var, dörd gövhər alan.
Burada dörd yavər dedikdə, Məhəmməddən sonra onun yolunu
davam etdirmiş olan dörd xəlifə nəzərdə tutulur. Gövhər - burada islam dini
deməkdir. Dörd gövhər satan və alan - yenə dörd xəlifəyə işarədir.
34
Bu dərviş sifətli dörd böyük soltan,
Dünyaya olmuş dörd təkbir oxuyan.
Dərviş sifətli dörd soltan - yenə dörd xəlifəyə işarədir.
Dörd təkbir
- ölü üçün oxunan namazdır; burada üz çevirmək mənasındadır. Yəni o dörd
xəlifə dünyadan üz çevirib, onun bütün varına göz yummuşlar.
35
Bazarlar
olmuşdu səs-küydən uzaq,
Zınqırov səsindən dincəlmiş qulaq.
Yəni bayır-bazar küydən, gurultudan boşalmış, hər tərəfə səssizlik
çökmuşdü. Gecə qarovulları yatmış, zınqırovların səsi kəsilmişdi (Şahların
qarovulları bellərinə zınqırov bağlardılar ki, onun səsindən yuxuları qaçsın,
yatmasınlar).
36
Dan
yeri
başını salmışdı suya.
Yəni Günəş də göyün dənizinə qərq olmuşdu.
37
Gah başım dizimin üstündə dalğın,
Yer - başım altmda, göy - ayağımın.
Yəni başım dizimin üstündə, fikrə dalmış halda xəyalat və ilham
göylərində uçurdum. Deməli, yer başımın, göy isə ayaqlarımın altında idi.
38
Günəş qarşısında əriyəntək mum,
O mumla gözümdən çəkildi yuxum.
Yəni Günəş mumu əridən kimi, mənim qızğın fıkirlərimlə coşğun
ilhamım yuxumu əritmişdi, səhərə qədər yatmamışdım.
39
Müəzzin başlarkən birinci qunut
Ki: "Subhanə həyyəlləzi layəmut"...
_______________
Milli Kitabxana
________________
415
Yəni azançı əvvəl Allahın əmrlərinə tabelik duasını oxudu: "Həmişə
diri və əbədi ölməz olan Allaha alqışlar olsun", dedi.