Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
91
“Səsli qız”a formalist-konyunktur mövqelərdən yanaşan, hər vəchlə onun məna və əhəmiyyətini azaldan, hətta poemanı əksin- qilabi əsər adlandıran müəlliflər də olmuşdur. Azərbaycan Sovet Yazıçılar İttifaqının 1937-ci ilin martında keçirilmiş plenumunda S.Rüstəmin nitqi buna bariz nümunədir. Öz qələm yoldaşının əsərini bəlkə də axıradək diqqətlə oxumadığı üçün onun poema haqqında dedikləri adamda təəccüb doğurur: “Gərək ki, 1928-ci il idi. O (Ə.Cavad) “Səsli qız” adlı poema yazmışdı. O zaman qol- çomaqların səsini alırdıq. Biz elə bildik ki, yəqin səsli qız qolço- maqların qarşısına mübarizəyə çıxır... Məlum oldu ki, əksinqilabi (!) şer (poema! - B.N.) imiş”. “Pambıq dastanı” ilə “Kür” arasında kompozisiya baxımın- dan bəzi ümumi cəhətlər var. Onların ikisinin də kökündə şairin lirik duyğuları, təsvir və tərənnüm obyekti haqqında fərdi intibah- ları durur. Birinci əsərdə pambığın mədəni bitki kimi vətəni və sonralar digər ölkələrdə yayılma vüsəti, Azərbaycanda mənim- sənilməsi tarixçəsi, ikinci əsərdə isə Kürün mənşəyindən baş- lamış Xəzərə tökülənə qədər davam edən yolu izlənib-açıqlanır, yeri gəldikcə bu yol üstündəki ellər-obalar, təbiət mənzərələri təs- vir olunur. Bir neçə realist cizgi ilə Kürün lirik obrazını yaradan Ə.Cavad bir sıra incə təfərrüatlarla çayın, belə demək mümkünsə, portretini tamamlayır. Əsərin mərkəzindən keçən lirik təhkiyə oxucunun xəyalına zaman və məkan baxımından vüsət verir və biz tarixin müxtəlif kəsiklərində Kür sahillərində dolaşan yunan, roma, ərəb, monqol, rus ordularını görmüş, onların Kürdən su içən atlarının kişnərtisini eşitmiş kimi oluruq. “Gah şah gəldi, gah da çar, suyundan içdi getdi, hər gələn talan saldı, dağıtdı keçdi getdi; ... Lakin sən heç bir zaman qalmadın axınından” misraları ilə şair tarixə bir növ keçid edərək Kür çayını Azərbaycanın timsalına çevirir. Dönə-dönə hücumlara məruz qaldığına, xal- qının dilinə, mənəviyyatına qəsdlər törədildiyinə, müxtəlif əsrlər-
92
də gah bu, gah digər əyalətinin işğal edildiyinə baxmayaraq Azər- baycanın dözümü, dəyanəti, özündə qüvvət tapıb odlar-alovlar içindən çıxması, milli mənliyimizi qoruması ideyasını şair bir da- ha təsdiq edir. Həmin qüvvətli, qüdrətli, əbədi Azərbaycanın adından Ə.Cavad təbiətin bir hissəsi olan çayın özünə müraciət edir, onu xalqın iradəsi önündə təslim olmağa çağırır. “Pambıq dastanı”nın ilk bəndlərində pambığın və Şuraların şərəfinə söylə- nən müstəqil parçalardan fərqli olaraq, “Kür”də lirik qəhrəman yeri gələndə xalqın adından çayın özünü də ittiham edir, onun bə- zən cızığından çıxıb əkinlərə vurduğu zərərdən danışır, ölkənin, onun qadir övladlarının əməllərini də bu zəmində tərənnüm edir: Nə qorxum, nə də hürküm Yoxdur çaydan, dənizdən. Mənim nəşəli türküm Ürkməz dumandan, sisdən. Bax məndəki qüvvəyə - Qarlı dağları yardım. Hayqırıb təbiətə, Yerin qoynuna vardım. ...Qururam yeni həyat, Mən hara, durmaq hara? Quşlardan aldım qanad, Dırmaşdım buludlara!
Qolunda beləcə qüvvət hiss edib öz fədakar əməyinin bəzi ilkin nəticələrini görən çağdaşlarını təmsil etmək baxımından Ə.Cavadın lirik qəhrəmanı çox təbii olaraq indi artıq birbaşa Kürün özünə meydan oxuyur. 30-cu illərdə şairi addımbaşı təqib
93
edən, onun hər misrasına bir iftira möhürü vuran siyasətbazların hər cür uydurmalarına baxmayaraq “Kür” lirik poemasında mən heç bir sətiraltı məna (yaxud əks məna) görmürəm. Əksinə, dönə- dönə və hər dəfə də bir nəfəsə oxuduqda heyran qalıram ki, uzaqgörən şair əslində bu poema bitəndən 20-25 il sonra Azər- baycanın xalq təsərrüfatına Kürün gətirdiyi yenilikləri irəlicədən, demək olar ki, bütün təfərrüatı ilə necə görmüş və necə də usta- lıqla tərənnüm etmişdir! “Kür” poemasının epiloqunda şairin ça- ya müraciətlə dediyi və felin əmr formasının işlənmə tezliyi əsa- sında yazılmış iddiaların istisnasız olaraq hamısı artıq həyata keç- miş və bu mənada Kür doğrudan da ram edilmişdir.
Təkcə poemalarında yox, 30-cu illərin ortalarında yazılmış bəzi şerlərində də Ə.Cavad yeni dövrlə, həyatda baş verən təbəddülatla həmahəng olmağa müəyyən meyl göstərirdi. “Mən olaydım” (1934) şerində işçilər yurdunun sevincli günlərindən,
94
nəşəli toylarından, Araz üzərindəki bəndlərdən, dağlara çəkilən yollardan bəhs olunur, “uğurlu inqilabın carçısı olmaq” arzusu tə- rənnüm edilir, hətta “yanlış yoldan əl çəkən” firqəçi zəhmətkeş- lərə əsərlər həsr etmək arzusu bildirilirdi. “Qızım üçün” şerindəki aşağıdakı parça bu cəhətdən səciyyəvidir:
İndi üzərindən 50-60 il keçəndən sonra Ə.Cavadı bu misra- ları yazmağa vadar edən amilləri dəqiq müəyyənləşdirmək asan deyil. Xalqının milli istiqlal ideallarına divan tutmuş kommunist firqəsinin Azərbaycanda kütləvi qırğınlar törətdiyini çox yaxşı bilən Ə.Cavad niyə belə yazırdı? Bütün əyintilərə baxmayaraq, bəlkə ilk beşilliklərdə sənaye və kolxoz quruculuğu sahəsində qazanılan müəyyən nailiyyətlər idi bunları yazdıran? Ya bəlkə də dəmir pərdə vasitəsilə xarici mühitdən bütün əlaqələri kəsilən, ümidi hər yerdən üzülən Ə.Cavad müxalifətin, yaxud yaxa kənara çəkməyin mənasız olduğu qərarına gəlmişdi? Nəhayət, bəlkə də rejimin bütün amansızlıqlarına baxmayaraq Ə.Cavad öz xalqının gələcəyini artıq “yenilərin” fəaliyyətindəki uğurlarda görürdü? Demək çətindir. Həqiqət budur ki, S.Vurğun, S.Rüstəm, M.Ra- him və R.Rzanın tərənnüm ruhlu şerləri az-çox səmimi qəbul edildiyi halda, Ə.Cavadın bu cür poetik təqdimləri rəsmi dairələr, inzibati orqanlar və Yazıçılar İttifaqının rəhbərliyi tərəfindən qə- bul edilmir, şairin təqib olunması, mətbuat səhifələrində və icti- maiyyətin yığıncaqlarında “ifşası” daha böyük miqyasda və əv-
Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|