Microsoft Word kitab elm doc

Osman Türkayın poetik irsi 
 
 
160
Mehmet Yaşın: 
Kibrit kutusunda görüyorum şiiri 
Prometeus’un ince uzun parmaklarında. 
** * 
bir uzun türküdeyiz- 
Odysseus’tan devraldık seni 
Leus kasırgalarını salarken üstüme.  
(Yaşın, 1969: 86) 
 
** * 
 
Aphrodite’nin aşk döşeyindeyiz 
Akşam olunca sevişiriz 
Sevişiriz sabah olunca.  
(Yaşın, 1969: 89) 
 
Mustafa İzzət Adiloğlu: 
 
Akşam oluyordu ve Afrodit 
Kadir kadir yıldızlara açmışdı vücudunu. 
 (Başlangıcından..., 9. cilt, 1997: 345) 
 
Təbii ki, Kıbrısın yunan mədəniyyəti ilə bağlı tərəfləri onun mi-
foloji məkan kimi xarakterizə olunmasında böyük rol oynayır və bu 
amil, demək olar ki, bütün şairlərin yaradıcılığına öz təsirini göstər-
mişdir. Halbuki O.Türkay yaradıcılığında mifoloji elementlər yerli 
və milli səciyyəni aşaraq ümumdünya əsatir qaynaqlarından bəhrə-
lənmişdir. Bununla o, mifoloji təsəvvürlərin müasir yazılı ədəbiyya-
tın tərkib hissəsinə çevirilməsi kimi məsuliyyətli və əhəmiyyətli bir 
iş görmüşdür. Beləliklə, neomifoloji düşüncə etibarilə dünya ədə-
biyyatında sayca o qədər də çox olmayan, əsatiri qaynaqları ilə 
diqqəti cəlb edən poetik nümunələr cərgəsində çağdaş  Kıbrıs türk 
şeri də yer almışdır. XX əsrdə C.Coysun “Uillis” romanından başla-

---

Elmira Fikrətqızı 
 
161
yaraq, mifoloji motiv və süjetlərin yazılı ədəbiyyata daxil olması ilə 
səciyyələnən bu ədəbi proses Kıbrıs türk ədəbiyyatında Osman Tür-
kayın öncüllüyündə baş vermişdir. Kıbrıslı şair Tamer Öncül “Kıb-
rıs türk şeri” adlı məqaləsində bu poeziyanın səciyyəvi cəhətini mi-
fologiya ilə bağlayır; o, bir çox şairlərin, o cümlədən də Türkayın 
ədəbiyyat tarixindəki xidmətlərini kiçiltməyə və təhrif etməyə çalış-
sa da, aşağıdakı fikirləri bu niyyətini alt-üst edir: “Çağdaş  Kıbrıs 
Türk  şiiri Türk dilini kullanan Akdenizli bir şiirdir. Ona kişilik-
kimlik kazandıran temel unsur da, onun Türkçe şiir coğrafyasındaki 
özgün yerini sağlayan da bu özelliği ve yapısıdır kuşkusuz. Yüksek 
sesle bağırmak yerine, lirik masallar anlatmayı yeğler. Mitolojik 
öykülemenin çağdaş bir versiyonudur da diyebiliriz buna” 
(
http://www.stwing.upenn.edu/~durduran/newpage/culture/poetry/t
oncul/toncul.html
 - 0) 
Müasir Kıbrıs türk şeri budursa, deməli, onun formalaşmasında 
Osman Türkayın inkaredilməz rolu vardır. 
Osman Türkayın Kıbrıs türk poeziyasının formalaşmasında  əv-
vəldə ötəri  şəkildə vurğuladığımız digər önəmli xidməti aşağıdakı 
sitatda aydın qeyd edilmişdir: “Milli şiir Yaşın ve Oktay Öksüzoğlu 
ile, evrensel şiir de daha sonraları Nobel’e iki kez aday gösterilecek 
olan, Osman Türkay ile başlar ve önemli bir noktaya erişir.” (Yıl-
maz, Okumuş, 1989: 11) Bəşəri (evrensel) şeir deyiləndə, təbii ki, 
dünyəvi dəyərləri özündə əks etdirən poetik nümunələr nəzərdə tu-
tulur. Bu fikirlə razılaşsaq da, Osman Türkayın milli mövzuda qələ-
mə alınmış şeirlərini də nəzərdən qaçırmamaq lazımdır. Çünki Əli 
Nəsim də “1974-cü ildən sonra Kıbrıs türk şerində  bəşərilik” 
(“1974 Sonrası Türk Şiirinde Evrensellik”) adlı məqaləsində O.Tür-
kayı milli olanı  bəşərinin daxilində  təqdim edə bilən bir şair kimi 
dəyərləndirməkdədir: “1974 Mutlu Barış Harekatının toplumumuza 
getirdiği canlılık, ekonomik, politik yaşam kadar, düşüncenin ede-
biyat alanında da kendini açıkca gösterdi… Geçmiş yaşamın 
verdiği ağır deneyimler, çağdaş insancıl değerleri anlayıb kavrama-
da bir engel değil, adeta bir aventaj olarak kullanıldı... Böylece ula-

---

Osman Türkayın poetik irsi 
 
 
162
şılan sentez; Kıbrıs’ta edebiyatımızda çerçevesi içerisinde oldukça 
büyük; çağdaş düşünce ile oldukça uyumludur. Ne var ki bu yeni 
yaratış gücü, henüz kendini dışa açılacak kadar örgütlü bir yapıya 
ulaştırmamıştır. Ancak Osman Türkay, her zamanki gibi Kıbrıs ko-
kan, fakat evrensel bütünlük içinde bu niteliğini yitiren dizelerini ve 
Mehmet Yaşın evrensel insan ararken Kıbrıs’ın geçmişinin ağır 
izleri içerisində kaybolan evrensel fikirlerini Kıbrıs dışında da 
duyurma çabasını başarıyla sürdürmektedir”. (Nesim, 1986: 153-
154) Əslində Türkay millini bəşəridə və əksinə ifadə etməyi baca-
raraq yalnız öz millətinin deyil, bütün əzilənlərin, istismara uğra-
yanların adından əsərlər qələmə almış və bəşəri harmoniya arzusu-
nu  əks etdirməyə çalışmışdır.  Əli Nəsimin “Kıbrıs türk ədəbiyya-
tında milliyətçilik”, “Şüurlu milliyətçilik və Qanlı Noel” (“Bilinçli 
Milliyetçilik ve Kanlı Noel”) adlı digər məqaləsində də 1960-cı il-
lərdə  Kıbrıs türkünün apardığı azadlıq savaşlarında O.Türkayın 
“Müstəmləkə” şerinin xüsusi rol oynamasından bəhs etməsi və şai-
rin yaradıcılığının təhlili zamanı nəzər saldığımız Atatürk və başqa 
milli qəhrəmanlarla bağlı  şeirlər, milli hisslərin ifadəsinə çevrilən 
əsərlər onun sırf kosmopolit şair kimi dəyərləndirilməsini təkzib 
üçün əsas verir. Ümumiyyətlə, biz də Əli Nəsimin bu fikri ilə razı-
laşırıq ki, altmışıncı illərdə müstəmləkəçiliyə qarşı yazılmış müxtə-
lif mənzumələr Osman Türkayın “Müstəmləkə”  şerinə cavab kimi 
səslənir. O, Özker Yaşın, Süleyman Uluçamgil qədər milli mübari-
zə  şairi olmasa da (ümumiyyətlə, Kıbrıs türk poeziyasında milli-
vətənpərvərlik mövzularından kənar  şair, demək olar ki, yoxdur; 
onlar arasındakı fərq bir-iki şeirlə və bütün poeziya ilə ölçülə bilər), 
onun poeziyasında millilik daha dərin qatdadır; türk mifologiyasın-
dan qaynaqlanan əsərləri isə bunun qabarıq sübutudur. 
Şairin özünün çağdaş Kıbrıs türk poeziyasının inkişafı haqqında 
düşüncələrinə  nəzər salmaq istərdik: “1940`lardan beri, Kıbrıs’ta 
her şair, ya da şiir yazan, adaya şiiri kendilerinin getirdiği savında 
bulunmuştur. Sanki kendinden önce başka hiçbir kimse yokmuş da 
kendisi var olmuş, ya da kendisi var etmiştir gibi tuhaf bir tutum 

---