Microsoft Word KÜLTÜr evreni 24. sayı. doc
Yüklə 440,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3.4. Avrupa Ülkeleri ve Şehirleri
- 3.5. Hatıraları, Gözlemleri ve Son Günlerinde Yaşadıkları…
Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24
Yukarıda söz edilen ‘Petrograd, Gorki, Kerenski, Sergey, Smolni, Şevçenko, Kiev’ özel adları da yazarın şiirsel metninde Rusça yazım kurallarına uygun olarak yazılmıştır. İlginçtir ki, Nazım Hikmet’in şiirlerinde SSSR kısaltması, çağdaş Türkiye Türkçesindeki gibi SSCB değil, Rusça yazım şekliyle kullanılmıştır. Refili özel adı ise, Azerbaycan Türkçesinden alınmıştır. Edebiyat bilimci Mikail Refili, serbest vezinde şiirler yazmış ve Azerbaycan’da bu veznin kurucularından olmuştur (Mirəhmədov 1998: 192).
Şair, dünyayı dolaşmayı çok ister. Çünkü bu dünyanın toprağını, aydınlığını, kavgasını ve ekmeğini seviyordu. “Dünyayı dolaşmak, görmediğim balıkları, yemişleri, yıldızları
İspanya’ya, Ümit Burnu’ndan Alyaska’ya kadar dostu düşmanı vardır. Hatta “Karanlıkta Kar Yağıyor” şiirinde onun sesini duymayacağı Madrid kapısındaki nöbetçiye bile sesleniyor. Soğuk kış gününde ıslak ayakları üşüse bile, vatanını koruyor bu nöbetçi. Şair onun kim olduğunu bilmiyor ama onu seviyor. Ona soğuk ayaklarını ısıtmak için birer çift yün çorap gönderemiyor ama biliyor ki, o an, o Madrid nöbetçisinin fikirlerinde sadece dünyanın en güzel şeyleri canlanıyor. Bu yüzden şair vatanını koruyan bu nöbetçiyi seviyor, aralarında denizler, dağlar olsa bile. Avrupa şehirlerinden Varna Nazım Hikmet’in şiirlerinde belli bir ölçüde yer almaktadır. Şairin bu şehri ayrıca sevmesinin bir sebebi de var. Karadeniz sahillerindeki bu şehir onun memleketine, Mehmet’e seslenmesi için en yakın yerdir:
Şair yine sahilde, aynı Karadeniz, aklında İstanbul hatıraları ama memleketinde değil, burası Bulgaristan. Şair Varna’daki her şeyi memleketine benzetmektedir. “Balkon” şiirinde Varna şehri çok ince, detaylı olarak tasvir edilmektedir. Bu güzel tabiatta şair bir pide yiyor ve kendini yine İstanbul’daymış gibi hissediyor. Bulgaristan şehirlerinden bir de Sofya anıları var Nazım Hikmet şiirlerinde. Şiirlerinden birinde Sofya’yı bize kendisi değil, karısı Münevver tasvir ediyor. “Münevverden mektup aldım diyor ki” şiirinde, Münevver Sofya’yı şaire soruyor. Doğduğu, ama çok az şeyler hatırladığı bu şehrin aklında kalan yerlerini soruyor Nazım’a, oranın parkını, ağaçlarını. Şair bu şiire cevap olarak “Münevvere mektup yazar. Der ki: Ağaçlar duruyor, eski sıralar ölmüş, “Park Boris” “Hürriyet parkı” olmuş. Sade seni düşündüm kestanenin altında, sade seni, yani Mehmet’i. sade seninle Mehmet’i, yani memleketimi... Nazım şiirlerini bazen trende giderken yazdı. Bir şehirden diğerine giderken, terk ettiği şehri de andı, gideceği şehri de hayal etti. 1958’de İsviçre’den ayrıldığında “İsviçre’den geçerken” şiirini yazdı. Turist dergilerinin kapak resmi gibi olan İsviçre, o kadar güzel, o kadar düzenli, sakin ki şair kendisi bile şaşırıyor. Can sıkıcı gözüküyor ona bu yerler, bu saygıdeğer insanlar. Ama şiirde birdenbire evler, hava, adamlar değişiyor, çünkü tren Fran- Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24
sa’ya giriyor. Sıkıcı İsviçre’den sonra şair Fransa’yı yıkanmamış, çamurlu olsa bile çok heyecanla karşılıyor. Nazım, Fransa şehirlerinden Paris’e çok değer verdi. Hatta kendine “Paris üstüne bilmeceler” şiirinde soru sordu:
Demek ki, Paris şairi o kadar etkilemiş ki, hatta burada ölmeyi bile güzel buluyor. Paris’e Zümrüt yüzük diyor şair. “Açıldı kadife kutu girdim zümrüt yüzüğe”. 1958 yılı 28 Mayıs’ta şair Paris’te olduğu için kendini çok şanslı saydı. İnsanların Paris’te meydanlara dolması onu mutlu etti. Ama yüreğinin hasta olması şairin bu meydanlardaki insanlarla beraber yürümesine imkan vermedi. Fransa şehirlerinden Versay’ı da şair gezdi ve onu şiirlerinde tasvir etti ama Paris’ten sonra Versay’a güzel sözler söylemek zor olduğu için şair şöyle yazdı: ve yeşillik çayır, çimen, orman, yeşil, envayı çeşit yeşil yeşil top top, arşın arşın, yeşil gözümüz kaşımız... yeşildi kaldırım taşları yeşildi bulutlara vuran ışık, yeşildi Jerar’ın kara saçları da. Ama yine de Versay şehri... acayip bir mezarlık... Şairin şiirlerini yıllara göre sıraladığımızda görüyoruz ki, önceki senelerde şairin sadece uzaktan tanıdığı, bazen alay, bazen de nefret ettiği ülkelere karşı olan duyguları sonraki senelerde yazdığı şiirlerinde yumuşuyor ve şair daha sevgiyle anlatıyor bize o şehri, ülkeyi veya insanı. Mesela, Piyer Loti’ye şair çok kızgındı, onun temsilinde belki de Fransızlara nefret etti ama Fransa’ya geldiğinde, buradaki insanları gördükten sonra artık geçmişteki fikirlerini unuttu sanki. Buna aradan geçen yıllardaki tarihi olaylar da sebep olabilir. Daha Moskova’dayken şair Fransızlara seslendi: Sözüm sizedir, Fransızlar, “Fransa’dan bana ne”, demiyorsanız ve yarın Hürriyetin ölüsünü omzunuzda taşıyarak, bir daha da geri dönmemek üzere, tankların peşince gitmek istemiyorsanız bırakmayın, dokunmasınlar komünistlere! Bu benzerliği bizler Almanya tasvirlerinde de görüyoruz. 1923 yılında Almanya dev- rimi üzerine şiirler yazdı şair. Almanya’nın üzerini alan bu devrim dumanının Avrupa’yı çatlatmasını bekliyor şair. Bu şiirlerde O, Almanya’ya karşı sadece nefret ve kinaye duyu- yor. Ama artık hayatının son yıllarında Berlin’e birkaç defa seyahat eden şair artık önceki nefretini göstermiyor. Almanya, Berlin artık onun için barış içinde olan bir topraktır. “Yağ- murun içinden Berlin’de şafak, yağmurun içinden kuşlar ötüyor camdan...”. Nazım Hikmet yaşamının son yıllarında Berlin’de de bulundu. Ama burada olduğu yıllarda çok hasret Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24
çekti. Hatta geçmişini bir otobiyografi şeklinde anlattı bizlere bir şiirinde. Şiirde kısa bile olsa hayatını tasvir ediyor ve sonunda şair şöyle söylüyor: “bugün Berlin’de kederden ge- bermekte olsam da insanca yaşadım diyebilirim...”. Nazım Hikmet Avrupa şehirlerinden Prag’da da bulundu. 1950 yılında Dünya Barış Konseyi'nin kendisine verdiği "Uluslararası Barış Ödülünü" almak için Prag'da düzenlenen törene katıldı. “Prag’da vakitler” şiirinde şair şehrin sabah, öğle, akşam ve gece zamanı görüntülerini tasvir etti. Sabah erkenden ortalık ağarır ağarmaz şehrin uyanışı, sonra heykellerin aydınlanması, tramvayın depodan çıkması, dolayısıyla bunların hepsi canlandırılıyor şiirde. Akşamları Vatslav caddesinde dolaşıyor şair ve vitrinde gördüklerini anlatıyor bizlere. Şair Prag’da kaldığı günlerde bu şehir ona kendini bazen genç hissettirdi. Bunu ona hissettiren şehir bazen de onu sanki yaşlandırdı. Bazen çürüksüz otuz iki diş gibi hissetti kendini, dünyayı da bir ceviz sandı, bazen de kendini ölüm döşeğinde sandı Prag’da. Şairin ölümünden sarsıldığı ve buna şiirler yazdığı Avrupa’nın aziz insanları çok oldu. Viçeslav Nevzal – ünlü Çek şairini şair şiirlerinde andı. Özellikle de Prag yolculuğu zamanı Nevzal’ı çok hatırladı. 1958’de Prag’a yolculuğu zamanı Nevzal’ın ölüm haberini aldı. Bu olayın üstüne “Viçeslav Nevzal üstüne söylenmiştir” şiirini yazdı. Ama hep Prag’da yazdığı şiirlerde onu hatırladı. Mesela, dostu Taufer’le kahvede oturduğunda sanki Nevzal da kabirden çıkıp Orhan Veli ile karşılaşıyor. Şairin en duygusal şiirlerinden biri “Duvar”’da farklı, değişik, hissetmediğim duyguları, acıyı duydum. Bu şiirdeki benzetmeler çok farklı, hiç düşünmediğimiz benzetmelerle zengin. Kötü bir şeyi güzel bir eşyayla kıyaslamak gibi dikkat çekici benzetmeler var: “O duvarın dibinde bizimkilerin Eyfel’ler gibi kemikleri yükseliyor. O
adları kullanıyor ama incelik de şu ki, Paris aşk şehri, Eyfel de onun bir simgesi olmasına rağmen, o duvarın dibinde kurşunlanan insanlar için o bir hiçtir. İnsan kemikleri o kadar fazla ki, üst üste koyarsak Eyfel gibi yüksek olur. Şiirde duvarın büyüklüğünü okura anlatmak için şair onu hem dikey, hem de yatay tasvir ediyor. O duvarın bir ucu Çin’de, öbür ucuysa okyanuslar geçerek gidebileceğimiz Nevyork’un içinde. Aslında bu benzetme bizlere duvarın büyüklüğünü göstermiş oluyor ama şair sanki bununla yetinmiyor birer birer büyük Avrupa ülkelerinin de o duvarın içine dahil olduğunu söylüyor: ve dayanarak Hindenburg’un altın çivili heykeline topluyor Berlin sokaklarını eline. O duvarın taşlarına sürterek dilini kara gömlekli Musolini bekliyor nöbet, İtalyan çizmesi yüzüyor kanda. Görüldüğü gibi, Nazım Hikmet’in Avrupa ülkeleri ve şehirleri üzerine yazdığı şiirle- rinde yer alan ‘Çin, İspanya, Ümit Burnu, Madrid, Varna, Bulgaristan, Sofya, İsviçre, Fran- sa, Paris, Moskova, Almanya, Berlin, Prag, Nevyork’ gibi çeşitli yer, ülke ve şehir adları, aslında dünyanın bir köşesinden diğer köşesine kadar bütün yer küresine işaret etmektedir. Bu bakımdan söz konusu özel adlar, bir yandan lengüistik nitelikteki bir veri tabanı olarak değerlendirilebilmektedir. Öte yandan ise onların Sovyetler Birliği dönemindeki otoriter rejimin ve onun akabinde edebiyatta gerçekleşen sosyalist realizminin kurallarına ilişkin olarak belirlenebilir metinler arası bağlamda, özel metin kurucu işaretler yerine kullanıldığı
Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24
gösterilmektedir. Yukarıda bahsedilen ‘Alyaska, Boris, Jerar, Vatslav, Viçeslav Nevzal, Taufer, Eyfel, Nevyork’ gibi yer ve kişi adları ise, bazen transkripsiyonlu biçimde (Alyaska, Eyfel) ve Rusça yazım şekilleriyle (Boris) bazen de diğer Hint-Avrupa dillerin- deki biçimleriyle, yani yazarın söz konusu şiirsel metninde Çekçe (Viçeslav) ve Fransızca (Jerar) olarak yazılmaktadır.
Hayatının sonlarına doğru Nazım Hikmet’in şiirleri sanki bir hatıra defterini hatırlatıyor bizlere. Hep bir şeylerin hatırasını anlatıyor şiirlerinde. Bazen hatıraları birbirine karışmakta ve şiirin sonuna yaklaştığında şairin kendisi de bunun farkına varmaktadır. Bir de bakıyorsun şair Avrupa şehrindedir ama Asya’yı, Afrika’yı düşünüyor. Ama nereye giderse gitsin en çok memleketini ve Moskova’yı, orda onu bekleyen insanları hatırlar. “Severmişim meğer” şiirini şair 1962 yılında yazdı. Yine bir tren yolculuğu zamanı hatıralara dalıyor. Yolculuğu Prag’dan Berlin’e ama yolculuk boyunca pencereden gördüğü her şey ona bir yerleri hatırlatıyor. Şair ırmakları severmiş meğer, Avrupa tepelerinin eteğinde akan ırmakları, gökyüzünü severmiş meğer Borodino savaşında Andrey’in seyrettiği gök kubbeyi, ağaçları severmiş meğer Rus kayınlarını, Türk kavaklarını, yolları severmiş meğer Vera’yla Moskova’dan Kırım’a giden yolları, uzayı severmiş meğer Ogonyok dergisinde gördüğü fotoğraflardan, güneşi, denizi, ay ışığını severmiş meğer. Ama nedense bu sevdalar birdenbire Prag-Berlin treninde aklına geldi şairin: Meğer ne çok şeyi severmişim de altmışımda farkına vardım bunun Prag-Berlin treninde yanında pencerenin yeryüzünü dözülmez bir Yolculuğa çıkmışım gibi seyrederek. Bu şiirde özel adlar bir sistem şeklinde dizilmiş. Şair her sevdiği şeyi bir yerle bağlıyor. Ona trende yolculuk boyu pencereden gördükleri bir ülkeyi, bir şehri, bir insanı hatırlatıyor. Şiirde tam 25 özel ad kullanılmıştır. Sonuç Nazım Hikmet’in şiirlerinde; kıta, şehir, ülke, şahıs, ırmak, göl gibi farklı özel adların kullanıldığı görülmektedir. O, söz konusu özel adların içerisinde en sık olarak İstanbul şehir ismini kullanmaktadır. Bu ad, şair için Memleket anlamını ifade etmektedir. İstanbul derken Anadolu, Karadeniz, Ankara, Adana, Mersin veya memleketi andıran ne varsa hepsi kastedilmektedir. Vatan-Memleket kavramı, çok geniş bir metinler arası bağlamda İstanbul adının bir özel metin kurucu işaret olarak kullanılmasıyla algılanmaktadır. Söz konusu algı veya Vatan kavramının açımlanmasında bir de İstanbul’da oturan oğlu Mehmet’in ve karısı Münevver’in varoluşu da şair için çok önemlidir. İstanbul adından sonra Nazım Hikmet’in şiirlerinde en çok kullandığı özel adlar ise Moskova ve Lenin’dir. Şairin Sovyetler Birliği’ne, sosyalizme duyduğu sevgi, söz konusu sosyalist sistemin Türkiye’de de kurulmasını dilediği içindir. Dolayısıyla, şairin Moskova ve Lenin’e sevgi duymasının sebebi memleketidir. O, memleketinin geleceğini ve bir gün sosyalizmin Türkiye’de kurulabileceğini düşündüğünden Moskova’ya bu kadar bağlandı ve Lenin’i de dünyayı emperyalizmden kurtaran bir lider olarak gördü. Ancak, şair hayatının sonunda hayal kırıklığına uğradığını ve yanlış düşüncede olduğunu anladı. O, Lenin’in kurduğu sosyalist sistemin kendini doğrultmadığını gördü. Bunu son eserlerinde okurlarına da iletmeye çalıştı. Şair “İvan İvanoviç var mıydı yok muydu” eserini bunun üzerine yazdı. Söz konusu gerçeği, Türk Dünyasının gelmiş geçmiş büyük liderlerinden sosyalizm felsefesine inanan Sultan Galiyev ve Neriman Nerimanov da maalesef hayatlarının sonlarına doğru gördüler. Kültür Evreni-Unıverse Culture-Мир Культуры / Yıl-Year-Год 2015 / Sayı-Number-Число 24
KAYNAKLAR Dilçilik Ensiklopediyası (2008), C. II, Dərs Vəsaiti, Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyşi, Azərbaycan Dillər Universiteti, Bakı: Mütərcim, 526 s.
ERKMAN-AKERSON F. (2005), Göstergebilime Giriş, MULTILINGUAL, Çemberlitaş-İstanbul, 262 s. HİKMET, Nazım (1967), Bütün eserleri. Şiirler 1916-1951. Cilt 1. Sofya. HİKMET, Nazım (1967), Bütün eserleri. Şiirler 1951-1963. Cilt 2. Sofya. KARAHAN; Leylâ (2008), Türkçede Dinî Anlamlı Bazı Kişi Adlarını Ekle Değiştirme Geleneği. Bu yazı, Romanya’nın başkenti Bükreş’te Temmuz 2008’te “The 51 st Meeting of the Permanent International Altaistic Conference (PIAC 51)’ta sunulan bildiri metnidir. MİRƏHMƏDOV, Əziz (1998), Ədəbiyyatşünaslıq. Ensiklopedik lüğət. “Azərbaycan Ensiklopediyası” Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, Bakı, 240 s. MORRIS Ç.U. (1983), “Osnovaniya teorii znakov”, Semiotika. Moskva: Raduga, 37- 89
MUSAOĞLU, Mehman (2013), Türkçe Bedii Metnin Yeni Filolojik Yöntemlerle İncelenmesi. Gazi Türkiyat, Güz 2013/13, s. 1-28. OJEGOV S.İ. (2002), Tolkovıy slovar’ russkogo yazıka, 4-e izdanie, dopolnennoe, 80 000 slov i frazeologiçeskih vırajeniy, Moskva, 939 s. PİRS Ç. S. (1983), “İz rabotı, Elementı logiki. Grammatica speculativa”, Semiotika, Moskva POPOVSKAYA L.V. (2006), Lingvistiçeskiy analiz xudojestvennogo teksta v vuze. Uçebnoe posobie, Rostov-na-Donu, “Feniks”, 510 s. SİMONOV K. (1983), O Nazıme Hikmete (1902-1963). Nazım Xİkmet. Çeloveçeskaya panorama. Poetiçeskaya epopeya v pyati knigah, Perevod s turetskogo, Vstupitel’naya stat’ya Konstantina Simonova, Moskva “Raduga”, 1983, 557 s. STARİÇENOK V. D. (2008), Bol’şoy lingvistiçeskiy slovar’. Rostov-na-Donu, “Feniks”, 811 s. LES 1990: Lingvistiçeskih Entsiklopediçeskiy Slovar’, Moskava “Sovetskaya Entsiklopediya”, 1990, 683 s. Slovar’ Literaturovedçeskih Terminov http://slovar.lib.ru/dictionary/text-10.01.2011 VEYSƏLLİ, Fəxrəddin (2010), Semiotika, Studia Philolgica, Bakı, Mütərcim, 334 s. Yüklə 440,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|