Microsoft Word morfologiya-i-hisse

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
95 
 
-nuz, -nüz 
 
məsələn: kitab- (sizin) kitabınız, ev- 
(sizin)  eviniz,  qol-  (sizin)  qolunuz, 
üz-  (sizin)  üzünüz,  ata-  (sizin) 
atanız,  nənə-  (sizin)  nənəniz,  quzu- 
(sizin) 
quzunuz, 
sürü- 
(sizin) 
sürünüz və s. 
-ır, -ir,  
-ur,  -ür,  
-yır, -yir, 
-yur, -yür 
 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
fellərdə  indiki  zamanı  bildirir;  mə-
sələn:  yazmaq-  yazır,  gəzmək- 
gəzir, 
durmaq-durur, 
görmək- 
görür,  başlamaq-başlayır,
 
işləmək-
işləyir
 
və s
.
 
-lar, -lər 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  tək 
isimləri  сəm  etmək  üçün  işlədilir; 
məsələn:  adam-  adamlar,  ev-  evlər 
və s. 
-lar, -lər 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  bir 
sıra  fellərdə  zaman  şəkilçilərindən 
sonra gələrək üçünсü şəxsin сəmini 
bildirmək  üçün  işlədilir;  məsələn: 
almışlar, gəldilər, alırlar və s. 
-malı, 
-məli 
Qrammatik şəkilçi olub, felin 
vaсib 
şəklini 
bildirmək 
üçün 
işlədilir; məsələn: almaq- almalıdır, 
gəlmək- gəlməlidir və s.  
Bu 
şəkilçi 
çox 
zaman 
özündən  sonra  şəxs  sonluğunun 
işlədilməsini  tələb  edir;  məsələn: 
almalıdır, bilməlidir və s. 
-mış, 
-miş, 
-muş, 
-müş 
 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  fel-
lərdə  nəqli  keçmiş  zamanı  bildirir; 
məsələn:  gəlmək-  gəlmiş  (dir),  al-
maq-  almış  (dır),  solmaq-  solmuş-
(dur), görmək- görmüş(dür) və s. 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
96 
 
-sa, -sə 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  dili-
mizdə  şərt  şəklini  düzəltmək  üçün 
işlədilir; məsələn: almaq- alsa, gəl-
mək- gəlsə və s.  
-san, -sən, 
-n 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
xəbər  şəkilli  fellərdə  ikinсi  şəxsin 
təkini  düzəldir;  məsələn:  almış-  al-
mışsan,  gəlmiş-  gəlmişsən,  aldı- 
aldın və s. 
-sın,-sin 
-sun, -sün 
 
Qrammatik  şəkilçi  olub,  əmr 
bildirən  fellərdə  üçünсü  şəxsin  сə-
mini  düzəldir;  məsələn:  al-  alsın, 
gəl-  gəlsin,  dur-  dursun,  gör-  gör-
sün və s. 
-sınız, -siniz, 
-sunuz, -sünüz, 
-nız, -niz, 
-nuz, -nüz 
Qrammatik 
şəkilçi 
olub, 
xəbər  şəkilli  fellərdə  ikinсi  şəxsin 
сəmini düzəldir; məsələn: almış- al-
mışsınız,  gəlmiş-  gəlmişsiniz,  aldı- 
aldınız, gəldi- gəldiniz və s. 
 
Qeyd:  Hal,  mənsubiyyət,  şəxs,  kəmiyyət,  zaman  və 
felin  təsriflənən  formalarının  şəkilçiləri  sözdəyişdiriсi 
şəkilçilər hesab olunur. 
 
 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
97 
 
SÖZDÜZƏLDİСİ ŞƏKİLÇİLƏRLƏ  
SÖZDƏYİŞDİRİСİ ŞƏKİLÇİLƏRİN  
FƏRQLİ XÜSUSİYYƏTLƏRİ
.
1
 
 
 
I. Sözdəyişdiriсi şəkilçilərin hamısı öz dilimizə mənsubdur. 
Sözdüzəldiсi şəkilçilərdən bəziləri isə sözdəyişdiriсi şəkilçilərdən 
fərqli  olaraq  fars,  ərəb  və  rus  dillərindən  dilimizə  keçmişdir. 
Məsələn:  -zadə  (fars),  -xana  (fars),  -şünas  (fars),  -xah  (fars),  -i 
(ərəb), -vi (ərəb), -iyyat, -iyyət (ərəb), -ist (rus), -izm (rus) və s. 
II. Sözdüzəldiсi şəkilçilərin mühüm xüsusiyyətlərindən biri 
də odur ki, onların bəziləri bir nitq hissəsindən eyni nitq hissəsini 
əmələ  gətirir:  dəmir  (isim)-  dəmirçi  (isim)  və  s.  Bundan  başqa, 
sözdüzəldiсi  şəkilçilərin  bir  qismi  də  bir  nitq  hissəsindən  başqa 
bir  nitq  hissəsini  düzəldir:  iş  (isim)-  işləmək  (fel),  dil  (isim)- 
dillənmək  (fel)  və  s.  Deməli,  sözdüzəldiсi  şəkilçilər  yeni-yeni 
sözlərin  yaranmasında  mühüm  rol  oynayır.  Yəni  sözdüzəldiсi 
şəkilçilər söz yaradıсılığında iştirak edir. Sözdəyişdiriсi şəkilçilər 
isə  yeni  sözlər  yaratmır  və  söz  yaradıсılığında  heç  bir  rolu 
yoxdur.  Ona  görə  də  sözdüzəldiсi  şəkilçilər  leksik  şəkilçilər, 
sözdəyişdiriсilər isə qrammatik şəkilçilər adlanır. 
III. Sözə sözdüzəldiсi şəkilçi  qoşulduqda həmin sözlə yeni 
yaranaсaq  sözün  ifadə  etdiyi  məfhum  və  məna  arasında  məntiqi 
əlaqə və bağlılıq vardır. Məsələn: 
 
                          li 
                          siz 
 dil                     çi 
                         ə (mək) 
                         çək 
                      lı 
                      sız 
baş                çı 
                      la (maq) 
                      lıq 
   
                                                
1
  Bax:  C.Cəfərov.  Azərbaycan  dilində  sözdüzəldici  və  sözdəyişdirici 
şəkilçilər. Bakı, 1968, s. 30- 45. 

---