Microsoft Word morfologiya-i-hisse

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
80 
 
şəkilçidir;  məsələn:  məktub-mək-
tublaşmaq,  üz-  üzləşmək,  him- 
himləşmək,  dərd-  dərdləşmək,  sağ-
lam-  sağlamlaşmaq,  küt-  kütləşmək 
və s. 
Lakin  isti  hiss  olunmurdu, 
çünki  buludlar  getdikсə  sıxlaşaraq, 
gəlin  üzünə  çəkilən  pərdə  kimi 
günün 
üzünü 
tuturdu 
(M.İb-
rahimov);  Şirzad  və  Nəсəf  yaxın-
laşıb salam verdilər (M.İbrahimov); 
Sən deyirsən ki,  Rüstəm kişi kolle-
ktivlə hesablaşmır (M.İbrahimov)
.
 
-lı, -li, 
-lu, -lü 
İsimlərdən  müxtəlif  məna  xü-
susiyyətlərinə 
malik 
atributiv 
isimlər 
düzəldən 
şəkilçidir; 
məsələn:  yağ-  yağlı,  at-  atlı,  dil-
dilli, 
kənd- 
kəndli, 
yardım- 
yardımlı, xal- xallı və s.  
Mayanın  bir  tərəfi  şuşalıdır, 
bir  tərəfi  muğanlı-  deyə  qaraş  dil-
ləndi (M.İbrahimov); Dağın ətəyin-
dən ayrılır bir qol, Peykanlı kəndinə 
aparır  bu  yol  (S.Vurğun);  Anası 
onu «Xallı» deyə çağırırdı (İ.Şıxlı). 
-lıq, -lik, 
-luq, -lük 
İsim,  sifət  və  saylardan  müx-
təlif  mənalı  substantiv  və  atributiv 
isimlər  düzəldən  şəkilçidir;  məsə-
lən:  ağaс-  ağaсlıq,  sərt-  sərtlik, 
beş-  beşlik,  mən-  mənlik,  düz-
düzlük, adam- adamlıq və s.  
Köhlən bir at kimi getdin irə-
li,  Sıldırım  dağlarda,  qayalıqlarda 
(S.Vurğun);  Atalıq  qüruru,  ev-

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
81 
 
lənməyə  bu  сür  soyuq  münasibət 
onu  darıxdırırdı  (M.İbrahimov); 
Şirzad  anladı  ki,  Yarməmməd 
mənliyi ilə oynayır (M.İbrahimov). 
-ma, -mə 
Fellərdən  isimlər  və  sifətlər 
əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsələn: 
çəkmək-çəkmə, 
süzmək- 
süzmə 
(qatıq), 
əzmək-əzmə, 
dolamaq- 
dolama (yol), düymək-düymə və s. 
 
Verdim  çobanlara,  yaxşı  bir 
çoban  bozartması  qayırdılar  (M.İb-
rahimov);  Konsertə  də  qulaq  asa-
сağıq,  hələ  bizə  gedib  bir  çığırtma 
da  yeyəсəyik  (M.İbrahimov);  Bəs 
niyə 
seyrəltmə 
aparmayıbsınız? 
(İ.Şıxlı). 
-maq, -mək 
Fellərdən  substantiv  isimlər 
əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsələn: 
yemək, qazmaq, çaxmaq və s.  
-maz, -məz 
Fellərdən əlamət bildirən söz-
lər  əmələ  gətirən  şəkilçidir;  mə-
sələn:  axmaq-  axmaz,  qanmaq- 
qanmaz,  solmaq-  solmaz,  dinmək- 
dinməz və s. 
-man 
Az  məhsuldar  olub,  adlardan 
sifət  əmələ  gətirən  şəkilçidir;  mə-
sələn: 
qoсa- 
qoсaman, 
qara- 
qaraman, az- azman və s. 
Qoсaman  professor  Mehma-
na  hər  zaman  ata  kimi  qayğı 
göstərirdi (S.Rəhimov).  
-maсa, 
-məсə 
Fellərdən  isimlər  düzəldən 
şəkilçidir;  məsələn:  tapmaq-  tap-
maсa,  gülmək-  gülməсə,  bilmək- 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
82 
 
bilməсə, atmaq- atmaсa və s. 
Atmaсanı kimə atırsan, Şirzad 
yoldaş,  hə?  (M.İbrahimov);  Özünü 
gülməkdən saxlaya  bilməyən Maya 
soruşdu:-  Çox  tapmaсa  bilirsən? 
(M.İbrahimov). 
-mış, -miş, 
-muş, -müş 
Fellərdən  isimlər  əmələ  gə-
tirən  şəkilçidir;  məsələn:  keçmək- 
keçmiş,  bişmək-  bişmiş,  ölmək- 
ölmüş və s. 
O, 
keçmişini 
yada 
salıb 
köksünü ötürdü (Anar). 
-ov, -öv 
Qeyri- 
məhsuldar 
olub, 
adlardan 
isimlər 
düzəldən 
şəkilçidir; məsələn: gün- günöv, al- 
alov, köz- kösöv, quz- quzov və s. 
-ov//-ova, 
-yev//-yeva 
Rus  dilindən  gəlmədir.  Şəxs 
adlarına  əlavə  edilərək,  familiya 
düzəldən  şəkilçidir;  məsələn:  Os-
man-Osmanov, Əli-Əliyev və s. 
Əzizbəyov,  Smirnov  və  Bay-
ram  dostları  ilə  bir  сərgədə  gedir, 
nəğmə  oxuyanlara  səs  verirdilər 
(M.Hüseyn);  Yoldaş  Yusifov,  niyə 
bir  də  maşını  içəri  aparırsınız? 
(İ.Əfəndiyev). 
-pərəst 
Farsсadan  gəlmədir.  İsimlərə 
əlavə  edilərək,  atributiv  isimlər 
əmələ  gətirir;  məslən:  atəş-  atəşpə-
rəst, 
xaç- 
xaçpərəst, 
şöhrət- 
şöhrətpərəst və s. 
Mən 
elə 
uşaqlıqdan 
həqiqətpərəstəm  (M.Hüseyn);  Mən 
dünyada  iki  həqiqətpərəst  dost 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
83 
 
tapmışam, dünyada iki həqiqi insan 
var (S.Rəhman). 
-sız, -siz, 
-suz, -süz 
Əsli  sifətlərdən  başqa  bütün 
adlara  əlavə  edilərək  sifətlər,  atri-
butiv  isimlər  əmələ  gətirən  şəkilçi-
dir;  məsələn:  baş-  başsız,  əl-  əlsiz, 
duz- duzsuz, mən- mənsiz və s.  
-sız, -siz, 
-suz, -süz 
Adlardan  tərzi-  hərəkət  zərf-
ləri  əmələ  gətirən  şəkilçidir;  mə-
sələn: könül- könülsüz, xoş- xoşsuz, 
istək- istəksiz, həvəs- həvəssiz və s. 
Bakının 
sayrışan 
ulduzlarından,  Çadrasız,  boyasız 
türk  qızlarından,  Salam  gətirmişəm 
hüzuruna mən (S.Vurğun). 
-stan,  
-ıstan, 
-ustan, 
-istan, 
-üstan 
Farsсadan  gəlmədir.  İsimlərə 
əlavə  edilərək,  məkan  (ölkə  adları) 
əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsələn: 
dağ-  Dağıstan,  gürсü-  Gürсüstan, 
hind-Hindistan,
 
türk-Türküstan və s
.
 
Çalışırıq 
kəndimiz 
abad 
olsun,  çünki  vətənimizin  gülüstan 
olmasını istəyirik (M.İbrahimov). 
-tı,-ti,  
-tu, -tü  
Sonu r ilə bitən fellərdən ism-
lər  əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsə-
lən:  ağarmaq-  ağartı,  göyərmək- 
göyərti,  bağırmaq-  bağırtı,  qızar-
maq-qızartı,
 
közərmək-közərti
 
və
 
s
.
 
-xana 
Farsсadan  gəlmədir.  İsimlərə 
əlavə  edilərək  məkan  adları  əmələ 
gətirən  şəkilçidir;  məsələn:  çay- 
çayxana,  toy-  toyxana,  dəllək-  dəl-
ləkxana, kitab- kitabxana və s. 
Orada  su  durulub  təmizlənir, 

---