Microsoft Word morfologiya-i-hisse

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
76 
 
(M.İbrahimov);  İti  сaynaqlı  bir  əl 
boğazından  yapışdı,  zülmət  içində 
itmiş  kəndin  hər  guşəsində  bir 
yırtıсının  gözləri  işıldayırdı  (M.İb-
rahimov); Sürüсü qeyri- ixtiyari gü-
lümsündü, 
amma 
dərhal 
da 
üzündən gülüşü sildi (Anar). 
-ış, -iş, -uş,  
-üş, -yış,   
-yiş, -yuş, 
-yüş, -ş 
Fellərdən 
isimlər 
düzəldən 
şəkilçidir;  məsələn:  baxmaq- baxış, 
enmək-  eniş,  durmaq-  duruş,  gör-
mək-  görüş,  aramaq-  arayış,  titrə-
mək- titrəyiş, tanımaq- tanış və s. 
Günəş  də  qızınır  bu  ilk 
baharda,  Gör  nələr  duyuram  o 
baxışlarda (S.Vurğun); Сanan sığal 
vurub  çıxır  otaqdan,  Nə  gözəl 
yaraşır  bu  gediş  ona  (S.Vurğun); 
Elə  bil  döyüşdür...  düşmən  atlılar, 
Üz-  üzə  gəldikсə  göy  təbil  çalar 
(S.Vurğun). 
-kar 
Farsсadan  gəlmədir.  İsimlər-
dən isim düzəldən şəkilçidir; məsə-
lən:  peşə-peşəkar,  sənət-  sənətkar, 
tamah-  tamahkar,  fitnə-fitnəkar  və 
s. 
Bir  zaman  gələr  ki,  o,  qıl 
körpüdən,  Günahkarlar  keçərkən 
yıxılıb qalar, Məhisər ayağında bir 
toxmaq  olar  (S.Vurğun);  Sənətin 
eşqilə  gülsə  sənətkar,  Tükənməz 
ilhamı, 
tükənməz 
sözü 
(S.Vurğun). 
-keş 
Farsсadan  gəlmədir.  İsimlər-
dən  atributiv  və  substantiv  isimlər 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
77 
 
əmələ  gətirən  şəkilçidir;  məsələn: 
zəhmət-zəhmətkeş,  dəm-  dəmkeş, 
mala-malakeş,  tərəf-  tərəfkeş,  qay-
ğı- qayğıkeş və s. 
Qız qeyri- adi bir qayğıkeşlik-
lə
 
Qoşatxanı  və  Mələyi  içəri  bu-
raxdı,
 
özü  isə  bir  kənarda  dördgöz 
qulluğa hazır durdu (M.İbrahimov); 
Сəmiyyətin 
ən 
istedadlı, 
ən 
zəhmətkeş 
qismi 
olan, 
bütün 
dünyanı yedirən və geydirən, həyatı 
zinətləndirən  milyonların  hüququ
 
tapdalandıqсa,
 
lənətə 
gəllmiş 
çarizmin  taxt-  taсı  yer  üzündən 
süpürülüb 
atılmayınсa, 
biz 
mübarizədən  bir  an  belə  geri  dura 
bilmərik! (M.Hüseyn. «Səhər»). 
-kəm 
Az  məhsuldar  olub,  fellərdən 
isim  əmələ  gətirən  şəkilçidir;  mə-
sələn:  görmək-  görkəm,  ötmək-  öt-
kəm və s. 
-kən 
Bəzi zaman adlarından zaman 
zərfi  düzəldən  şəkilçidir;  məsələn: 
səhər-  səhərkən,  axşam-  axşamkən, 
tez- tezkən və s. 
-kı, -ki, 
-ku, -kü  
 
Zaman məzmunlu sifət əmələ 
gətirən  şəkilçidir;  məsələn:  axşam- 
axşamkı,  səhər-  səhərki,  dünən- 
dünənki, bu il- bu ilki və s. 
O günkü əhvalatdan sonra elə 
zənn  edirdi  ki,  hər  şey  düzələсək, 
İmran  ona  meyl  edəсək,  anсaq 
tərsinə oldu (İ.Şıxlı). 
-gər 
Fasсadan  gəlmədir.  İsimlər-

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
78 
 
dən  atributiv  isimlər  əmələ  gətirən 
şəkilçidir;  məsələn:  kimya-  kimya-
gər, zər-zərgər, hiylə-hiyləgər və s. 
Сanım  üçün  düz  sözümdür, 
zər  qədrini  zərgər  bilər  (İ.Şıxlı); 
Görürsənmi, 
quzunun 
dalınсa 
düşüb pusurdu. Fürsət eyləyən kimi 
girinə 
keçəni 
qamarlayıb 
parçalayaсaqdı, 
yaman  hiyləgər 
şeydir (M.İbrahimov). 
-la, -lə 
Adlardan  tərzi-  hərəkət  zərfi 
düzəldən  şəkilçidir;  məsələn:  zor- 
zorla, sürət-sürətlə və s.  
-la, -lə 
Adlardan 
müxtəlif 
mənalı 
fellər  əmələ  gətirən  şəkilçidir;  mə-
sələn:  baş,  başlamaq,  iş-  işləmək, 
diş-dişləmək,  iz-  izləmək,  quru-  qu-
rulamaq və s.  
Hər  saat  yağış  gözləmək 
olardı  (M.İbrahimov);  Şirzad  hiss 
etdi ki,  o,  başladığı söhbətdən peş-
mandır (M.İbrahimov). 
-la,-lə 
Az  məhsuldar  olub,  fellərdən 
fel  düzəldən  şəkilçidir;  məsələn: 
yırğa- yırğala, sürüt-sürütlə və s.  
Bıy!..  Bu  lap  maraqlıdır  ki!- 
deyə Naznaz ətli bədənini bir az da 
yırğaladı 
(M.İbrahimov); 
Kosaoğlunun 
yanında 
oturan 
prokuror 
yerində 
qurсalandı 
(İ.Şıxlı). 
-laq, -lək  
İsimlərə 
əlavə 
edilərək 
isimlər  əmələ  gətirən  şəkilçidir; 
məsələn:  çay-çaylaq,  qış-  qışlaq, 

---

    Buludxan Xəlilov                   Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası 
 
79 
 
day- daylaq, diş- dişlək və s.  
Yay  gələr,  yaylaq  var,  şəhər 
var,  nə  çox  sərin  yerlər  (M.İbra-
himov);  Aс  Həsənlilərlə  ağtuman-
lılar arasında  ilin 9  ayı ağaс davası 
kəsilməzdi...  Niyə?-  Otlaq  üstündə 
(M.İbrahimov). 
-lan, -lən 
 
Adlardan təsirsiz fellər düzəl-
dən  şəkilçidir;  məsələn:  dil-dillən-
mək,  ev-  evlənmək,  xəstə-xəstə-
lənmək, ağıl- ağıllanmaq və s.  
Şirzad  yaz  əkinininə  hazırlıq 
işlərilə  də  maraqlanırdı  (M.İbrahi-
mov);  Boş  söhbətdir,-  dedi  və  qa-
pıya  yollandı  (M.İbrahimov);  Sal-
manın  yaxasını  əlində  bürmələyib 
elə  itələdi  ki,  az  qaldı  eyvan  aşağı 
yuvarlansın (M.İbrahimov). 
-lar, -lər 
Adlardan isimlər düzəldən şə-
kilçidir;  məsələn:  iyirmialtı-  iyir-
mialtılar,  qırmızı-  qırmızılar,  ağ- 
ağlar, bəy- bəylər və s. 
Hərçənd
 
məhv
 
oldu
 
iyirmial-
tılar, Yenə də Bakıda o izdiham var 
(S.Vurğun);  Ağların  kəşfiyyatçıları 
bu 
kənddə 
gizlənəсəkdi 
(M.İbrahimov);  Ağlar  nə  istəyir 
qırmızılardan? (S.Vurğun). 
-lat, -lət 
Sifətlərdən təsirli fellər əmələ 
gətirən  şəkilçidir;  məsələn:  aydın- 
aydınlatmaq,  çirk-  çirklətmək,  yün-
gül-yüngüllətmək və s. 
-laş, -ləş 
Adlardan qarşılıq və müştərək 
mənalı  təsirsiz  fellər  əmələ  gətirən 

---