Microsoft Word muasir idar?Etm? N?Z?Riyy?L?Ri magistr Dissertasiyas? docx

16 
 
Onlar  işin  icrası  zamanı  nəzarətə  imkan  verən  cihaz  kəşf  etmişdilər  və  onu 
mikroxronometr adlandırmışdılar. Onlar bu cihaz vasitəsilə əməliyyatların icrası vaxtı 
hansı  hərəkətlərin  yerinə  yetirildiyini  və  onların  nə  qədər  vaxt  apardığını  qeyd 
edirdilər.  Alınan  məlumatlara  əsaslanaraq,  onlar  qeyri-effektiv  hərəkətləri  aradan 
qaldırmaq  üçün  iş  əməliyyatlarını  dəyişir  və  işin  səmərəsini  yüksəltməyə  çalışırdılar. 
Ə
vvəlki sistemlərlə müqayisədə bu fenomenal hadisə idi. 
Elmi idarəetmə məktəbi idarəetmənin ayrıca bir elm sahəsi olduğunu isbat etmiş 
və sübut etmişdir ki, idarəetmə əməyi (zehni əmək) fiziki əməkdən ayrılmalıdır. Elmi 
idarəetmə  məktəbi  idarəetmə  elminin  əsasını  qoymaqla  idarəetməyə  dair  aşağıdakı 
məzmunda yeni nəzəriyyələr, elmi fikirlər və təkliflər  irəli sürmüşlər: 
darəetmə  əməyi  fiziki  əməkdən  ayrılmalıdır;  əmək  fəaliyyətində  iş  və  vaxt 
normaları tətbiq edilməlidir; təşkilatlarda işçiyə artıq iş üçün mükafat verilməlidir; əl 
ə
məyi yüngülləşdirilməli, bundan ötrü yeni texnoloji proseslər tətbiq olunmalıdır. 
Bu  cür  təkliflərin  və    nəzəriyyənin  yaranması  idarəetmənin  elmi-nəzəri  əsasını 
təşkil edirdi. 
Klassik  və  ya  inzibati  idarəetmə  məktəbinin  nümayəndələri  təşkilatın 
ümumilikdə idarəedilməsinin təkmilləşdirilməsi yollarını axtarırdılar. Onlar təşkilatın 
ümumi  xüsusiyyətlərini  və  qanunauyğunluqlarını  müəyyən  etməyə  çalışaraq  ona 
geniş  perspektiv  nöqteyi-nəzərindən  baxırdılar.  nzibati  idarəetmə  məktəbinin 
nümayəndələri elmi idarəetmə məktəbinin yaradıcılarından fərqli olaraq iri biznesdə 
yuxarı  rəhbərlik  səviyyəsində  işləmişdilər.  Bu  məktəbin  yaradıcısı  və  bəzən 
“menecmentin  atası”  hesab  olunan  Anri  Fayol  daş-kömür  istehsalı  ilə  məşğul  olan 
böyük  fransız  kompaniyasına  rəhbərlik  edirdi.  Lindel  Urvik  ngiltərədə  idarəetmə 
məsələləri üzrə məsləhətçi idi.  
Klassik  məktəbin  nümayəndələri  elmi  idarəetmə  məktəbinin  tərəfdarlarından 
fərqli  olaraq  idarəetmənin  sosial  aspektlərinə  çox  da  diqqət  göstərmirdilər.  Onların 
tədqiqat işi  elmi  yanaşmalardan  daha  çox  şəxsi  müşahidələrə əsaslanırdı.  Klassiklər 
təşkilatlara  geniş  perspektivdən  baxaraq  onun  ümumi  xüsusiyyətlərini  və  qayda 
qanunlarını  müəyyən  etməyə  çalışırdılar. 
nzibati  məktəbin  əsas  məqsədi 

---

17 
 
idarəetmənin  universal  prinsiplərini  formalaşdırmaqdan  ibarət  idi.  Onların  fikrincə, 
təşkilat bu prinsiplərə əməl edərsə daha səmərəli fəaliyyət göstərəcək. 
Bu  prinsiplər  iki  əsas  aspekti  nəzərdə  tuturdu.  Onlardan  biri  təşkilatın  idarə 
edilməsinin rasional sisteminin yaradılması idi. Biznesin əsas funksiyalarını müəyyən 
edərək,  klassik  nəzəriyyəçilər  təşkilatın  kiçik  bölmələrə  və  işçi  qruplarına 
bölünməsinin  ən  yaxşı  yollarını  axtarmağa  çalışırdılar.  Bu  ənənəvi  funksiyalar  isə 
maliyyə, istehsal və marketinq hesab olunurdu.  
Klassik prinsiplərin ikinci əsas aspekti isə təşkilatın strukturunun qurulmasını və 
işçilərin  idarəedilməsini  əhatə  edirdi.  Əsas  prinsip  ondan  ibarət  idi  ki,  işçi  bir 
rəhbərdən əmrlər almalıdır və ancaq bir nəfərə tabe olmalıdır. 
H.Emerson  (1853-1931)  idarəetmədə  qərargah  prinsiplərinin  tədqiqatçısı  kimi 
məşhurlaşmışdı.  Emerson  baş  qərargah  konsepsiyasını  işləyib  hazırlamışdı.  Baş 
qərargah  nəzəriyyəsinə  əsasən  hər  bir  hərbi  məsələ  qərargahın  bir  zabiti  tərəfindən 
öyrənilirdi və yalnız bütün mütəxəssislərin ümumi fikri rəhbərə düzgün məsləhət verə 
bilərdi. Hərbi rəhbər isə son qərar qəbul etməli və ona görə məsuliyyət daşımalı idi. 
H.Emerson  hesab  edirdi  ki,  qərargah  prinsipi  bütün  təşkilatlara  tətbiq  edilə  bilər  və 
onun hərbi sahə ilə məhdudlaşması düzgün deyil. 
Amerikan  meneceri  R.Robbi  (1864-1929)  “Təşkiletmə  üzrə  mühazirələrində” 
kamil  təşkilatı  ordu  ilə  eyniləşdirilirdi.  R.Robbinin  ideyalarına  əsasən  hərbi  təşkilat 
öz intizamı, nizamnamələrin sərtliyi, məsuliyyət və tabeçiliyin səmərəliliyi ilə digər 
təşkilatlara  çox  kömək  etmişdir.  Çünki  o,  böyük  kütlələrlə  münasibət  yaratmaq  və 
idarə etməklə çox əlaqədardır. 
Q.Xopf  (1882-1949)  tərəfindən  optimal  təşkilat  ideyası  irəli  sürülmüşdür.  O 
qeyd edirdi ki, optimum işgüzar təşkilatın inkişafının elə bir forması kimi  müəyyən 
edilə bilər ki, ölçü, maya dəyəri, insani qabiliyyətlər kimi amillər arasında tarazılığı 
saxlaya  və  biznesin  vəzifələrini  reallaşdırmağa  kömək  edər.  Xopf  idarəetməni 
təkmilləşdirəcək bir sıra təkliflər irəli sürmüşdür. 

---

18 
 
darəetmə  konsepsiyasının  formalaşmasında  ingilis  alimi  Oliver  Şeldonun 
(1894-1951)  da  mühüm  rolu  olmuşdur.  O,  “ darəetmə  fəlsəfəsi”  kitabında  (1923) 
idarəetmənin etik tərəflərini qeyd edirdi və ona aid məsuliyyəti açıqlayırdı. Şeldona 
görə idarəetmənin fəlsəfəsini hazırlamaq, yəni elmi əsaslandırılmış və gündəlik qəbul 
edilən prinsiplər formalaşdırmaq lazımdır.  
Müasir  mütəxəssilərin  fikrincə  Fransız  inzibatçısı  və  sahibkarı  Anri  Fayol 
(1841-1925)  XX  əsrin  ortalarına  qədər  idarəetmə  sahəsində  Avropanın  ən  məşhur 
tədqiqatçısı  və  təcrübəçisi  olmuşdur.  Anri  Fayol  idarəetmə  barədə  ilk  dəfə  sistemli 
şə
kildə  nəzəriyyə  irəli  sürmüşdü.  Məhz  bu  səbəbdən  onu  “menecmentin  atası” 
adlandırırdılar.  Anri  Fayolun  idarəetmə  nəzəriyyəsinə  əsas  tövhəsi  ondan  ibarət 
olmuşdur  ki,  o,  idarəetmə  prinsiplərini  sistemləşdirdi  və  bir  neçə  qarşılıqlı  əlaqəli 
funksiyaları idarəetmənin universal funksiyaları kimi təqdim edərək, onların tətbiqinə 
tam proses kimi baxırdı. Anri Fayol “ nzibati idarəetmə nəzəriyyəsi”nin yaradıcısıdır. 
O,  öz  fikirlərini  “Ümumi  sənayə  idarəetməsi”  (1916)  kitabında  yazmışdır.  A.Fayol 
idarəetməni  funksional  yanaşma  baxımından  tədqiq  edərək  onu  planlaşdırma, 
təşkiletmə, koordinasiya və nəzarətə bölmüşdür. 
Bu  məktəb  ona  görə  klassik  adlanırdı  ki,  tarix  boyu  yaranan  bütün  idarəetmə 
prinsipləri,  funksiyaları  və  metodları  bu  məktəb  tərəfindən  sistemləşdirilmiş, 
nizamlanmış və idarəetmədə tətbiq olunmağa başlanılmışdır. 
A.Fayol öz əsərində idarəetmənin 14 prinsipini qeyd etmişdir: 
Ə
məyin bölgüsü; hakimiyyət və məsuliyyət; intizam; sərəncamların vahidliyi; 
vahid  rəhbərlik;  şəxsi  maraqların  ümumi  maraqlara  tabe  etdirilməsi;  heyətin 
mükafatlandırılması;  mərkəzləşmə;  skalyar  zəncir;  qayda-qanun;  ədalət;  heyətin 
sabitliyi; təşəbbüskarlıq; korporativ ruh.  
Maks  Veber  (1864-1920)  isə  “Bürokratik  idarəetmə  nəzəriyyəsinin” 
yaradıcısıdır.  O,  bürokratik  idarəetməyə  qaydalar,  təşkilati  struktur,    əmək  bölgüsü, 

---