Microsoft Word muasir idar?Etm? N?Z?Riyy?L?Ri magistr Dissertasiyas? docx

40 
 
Xarici  mühitin  təhlili.  Xarici  mühitin  təhlili  təşkilatın  ətraf  mühit  amillərinin  və 
subyektlərinin  inkişaf  perspektivlərinin  və  vəziyyətinin  qiymətləndirilməsi  ilə 
xarakterizə  olunur.  Xarici  mühitin  təhlilinin  köməyi  ilə  təşkilatın  qarşılaşacağı 
potensial  təhlükələri  və  açılan  yeni  imkanları  qabaqcadan  görmək  mümkün  olur. 
Xarici  mühitin  analizi  potensial  təhlükə  və  yeni  imkanların  meydana  çıxmasını 
vaxtında  proqnozlaşdırmağa,  gözlənilməz  vəziyyətlərin  meydana  gəlməsi  zamanı 
situasiyalı  planları  işləyib  hazırlamağa  və  potensial  təhlükələri  sərfəli  imkanlara 
çevirməyə şərait yaradır. Təşkilatın xarici mühitinin təhlil sxemini nəzərdən keçirək 
(Sxem 2.1.2): 
   
 
  
Xarici mühit amilləri 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Təhlil   aspektləri 
 
 
 
 
 
 
 
Sxem 2.1.2   Təşkilatın xarici mühitinin təhlil sxemi
4
 
                                                            
4
 İstinad olunan mənbə:  Şahbazov K.A., Məmmədov M.H., Həsənov H.S. “Menecment”. Bakı, 2007, səh. 706. 
Təhlil üçün vəzifələrin qoyuluşu 
qt
is
ad
i 
S
iy
as
i 
B
az
ar
 
T
ex
no
lj
i 
R
əq
ib
lə
r 
S
os
ia
l 
B
ey
nə
lx
al
q 
Cari strategiyaya 
təhlükə amilləri 
Yeni imkanlar 
amilləri 
Cari strategiyaya 
təsiri 
Xarici təhlükələrin və yeni imkanların sadalanması 

---

41 
 
Təşkilatın xarici mühitinin 7 sferasında potensial təhlükə və imkanlar meydana 
gələ bilər. Bu amil qrupları aşağıdakılardır:  
-  qtisadi  amillərin  təhlili  zamanı  inflyasiya  (deflyasiya)  templəri,  vergi 
dərəcəsi,  əhalinin  məşğulluq  səviyyəsi,  müəssisələrin  ödəmə  qabiliyyəti  nəzərdən 
keçirilir. 
-  Siyasi  amillərin  təhlili  zamanı  ticarət  üzrə  razılaşmalar,  ölkələr  arasında 
tariflər,  yerli  hakimiyyət  orqanlarının  və  mərkəzi  hökümətin  normativ  aktları, 
iqtisadiyyatın hüquqi tənzimlənməsinin inkişaf səviyyəsi nəzərdən keçirilir. 
-  Bazar  amilləri  təşkilatın  fəaliyyət  effektivliyinə  dolayı  təsir  göstərən  çoxlu 
sayda  xüsusiyyətləri  özündə  birləşdirir.  Bu  amillərin  təhlili  təşkilatın  strategiyasını 
dəqiqləşdirməyə və bazardakı mövqeyinin möhkəmləndirilməsinə imkan verir. 
- Texnoloji amillərin təhlili zamanı təşkilat rəhbərliyi tərəfindən xarici mühitdə 
baş  verən  texnoloji  dəyişikliklərin  izlənilməsi  nəzərdə  tutulur.  Təşkilat  özünün 
mövcudluğu  üçün  təhlükə  olan  texnoloji  dəyişikliklərin  meydana  gəlməsi  anını 
ötürməməlidir.  Xarici  mühitdə  baş  verən  texnoloji  dəyişiklik  təşkilatı  rəqabət 
şə
raitində çarəsiz qoya bilər. Təşkilat texnoloji dəyişiklikləri izləməklə buna vaxtında 
reaksiya verə bilər. 
- Rəqabət amillərinin təhlili rəqiblərin fəaliyyətinə daimi nəzarəti nəzərdə tutur. 
Rəqiblərin  təhlili  zamanı  4  tədqiqat  zonası  fərqləndirilir:  rəqiblərin  gələcək 
məqsədlərinin  təhlili;  rəqiblərin  cari  strategiyalarının  qiymətləndirilməsi;  rəqiblərə 
münasibətdə  ilkin  şərtlərin  qiymətləndirilməsi;  rəqiblərin  güclü  və  zəif  tərəflərinin, 
sahənin inkişaf perspektivinin öyrənilməsi. 
-  Sosial  amillərin  dedikdə  dəyişən  ictimai  dəyərlər,  məqsədlər,  münasibətlər, 
adətlər  nəzərdə  tutulur.  Xarici  mühitindəki  sosial  amillərlə  əlaqədar  problemlərin 
öhdəsindən gəlmək üçün   
təşkilat  sosial  sistem  kimi  özü  dəyişməli  və  xarici 
mühitə adaptasiya olmalıdır. 

---

42 
 
-  Beynəlxalq  amillərin  təhlili  zamanı  digər  ölkələrin  hökumətlərinin  milli 
bazarın  ümumilikdə  və  ya  ayrı-ayrı  sahələrinin  müdafiəsi  və  ya  genişləndirilməsi 
üzrə səylərini nəzərdə tutan siyasətinin izlənilməsi lazımdır. 
          Zəif  və  güclü  tərəflərin  təhlili.  Təşkilat  rəhbərliyi  xarici  mühiti  təhlil  edərək 
potensial təhlükə və yeni imkanlar haqqında məlumat əldə etdikdən sonra təşkilatın 
güclü  və  zəif  tərəflərini  qiymətləndirməlidir.  Təşkilatın  güclü  və  zəif  tərəflərinin 
təhlili xarici potensial təhlükələrlə bağlı yaranacaq problemləri mürəkkəbləşdirə bilən 
daxili zəifliklərin tədqiqinə və yeni imkanlardan istifadə etmək üçün firmanın daxili 
qüvvələrinin mövcudluğunun öyrənilməsinə xidmət edir. 
Daxili  problemlərin  diaqnostikası  üçün  tətbiq  edilən  metod  idarəetmə 
müayinəsi adlandırılır. Strateji planlaşdırma məqsədləri üçün 5 funksional zonanın – 
marketinq,  maliyyə  (mühasibat  uçotu),  istehsal,  insan  resursları,  təşkilatın 
mədəniyyət və imicinin müayinəsi məqsədəuyğundur. 
Marketinq  funksional  zonasının  təhlili  zamanı  7  vacib  elementə  diqqət 
yetirilməlidir:  1)Bazar  payı  və  rəqabətliliyi;  2)Çeşidin  müxtəlifliyi  və  keyfiyyəti; 
3)Bazar  demoqrafiyası;  4)Bazar  tədqiqatları;  5)Alıcılara  satışdan  qabaq  və  satışdan 
sonrakı xidmət; 6)Satış, reklam və malların yeridilməsi; 7)Mənfəət. 
Maliyyə  (mühasibat  uçotu)  fuksional  zonasının  təhlili  təşkilatın  rəhbərliyini 
gələcəkdə hansı strategiyanı seçəcəyini müəyyənləşdirir. Maliyyə vəziyyətinin detallı 
təhlili  artıq  mövcud  olan  və  potensial  zəiflikləri  aşkarlamağa  kömək  edir.    Maliyyə 
vəziyyətinin təhlili maliyyə təftişi metodları ilə aparılır. 
stehsal  fuksional  zonasının  təhlili  təşkilatın  daxili  strukturunun  xarici 
mühitdəki  dəyişikliklərə  vaxtında  adaptasiyası  və  rəqabət  mühitində  onun  sağ 
qalması  üçün  vacib  əhəmiyyət  kəsb  edir.  stehsal  fuksional  zonasının  zəif  və  güclü 
tərəflərinin təhlili zamanı təşkilatın öz məhsul və xidmətlərini rəqiblərlə müqayisədə 
daha  az  xərclərlə  reallaşdırmaq  imkanları,  təşkilatın  yeni  materiallar  əldə  etmək 
imkanları,  təşkilatın  avadanlığının  vəziyyəti  və  avadanlığa  xidmət  səviyyəsi, 

---