Microsoft Word mulki huquq doc

 

45 

mülki qanunvericilik aktları demək olar ki, həmin ərazidə fəaliyyət göstərən mülki hüququn bütün subyektləri-

nə münasibətdə hüquqi qüvvəyə malikdir. Bu aktların hüquqi qüvvəsi apatridlərin (vətəndaşlıüı olmayan şəxs-

lərin), əcnəbilərin (xarici ölkə vətəndaşlarının), bipatridlərin (ikiqat vətəndaşlıüı olan şəxslərin), habelə xarici 

hüquqi şəxslərin ( korporasiya, firma, kompaniya və digərlərinin) iştirak etdiyi münasibətlərə də şamil edilə bi-

lər, bu şərtlə ki, qanunda ayrı qayda nəzərdə tutulmasın. Dediklərimizdən belə çıxır ki, ümumi qaydaya görə 

mülki qanunvericilik Azərbaycan Respublikasının ərazisində fəaliyyət göstərən bütün fiziki və hüquqi şəxslərə 

ünvanlanır.  

Bununla belə, mülki qanunvericiliyin subyektlərə görə qüvvəsi barədə ümumi qaydadan iki halda istisnaya 

yol verilə bilər. Bu, o deməkdir ki, həmin hallarda mülki qanunvericilik aktlarının şəxslərə görə qüvvəsi onların 

məkan (ərazi) özrə qüvvəsi ilə üst-üstə düşmür. Birinci hal ondan ibarətdir ki, normativ aktın özündə birbaşa 

bu aktda ifadə olunan hüquq normalarının aid edildiyi və ünvanlandığı şəxslərin dairəsi göstərilir. Məsə-

lən, normativ aktda konkret olaraq göstərilə bilər ki, bu akt yalnız vətəndaşların iştirak etdiyi münasibətlərə və 

yaxud yalnız hüquqi şəxslərin iştirak etdiyi münasibətlərə şamil olunur. Bu göstəriş belə bir formada da ifadə 

oluna bilər: bu qanun hüquqi şəxslərin iştirak etdiyi münasibətlərə tətbiq edilmir. 

kinci istisna hal qanunun öz məzmunundan irəli gəlir. Belə ki, normativ aktın özündə onun ünvanlandığı 

subyektlər göstərilmir. Aktın aid edildiyi şəxslərin dairəsi onun məzmunu əsasında müəyyənləşdirilir. Məsələn, 

qüvvədən düşmüş «Kəndli (fermer) təsərrüfatı haqqında» qanunun mahiyyətindən bu qanunun kəndli (fermer) 

təsərrüfatına  şamil  olunduüu  müəyyənləşdirilirdi.  «Xarici  investisiyanın  qorunması  haqqında»  qanunun  məz-

munu bu qanunun xarici investorlara (xarici hüquqi şəxslərə, xarici dövlətlərə, beynəlxalq təşkilatlara, təsərrü-

fat  fəaliyyəti  ilə  məşüul  olmaq  üçün  qeydə  alınmış  xarici  vətəndaşlara  və  s.)  aid  edilməsini  nümayiş  etdirir. 

«Sahibkarlıq fəaliyyəti haqqında»  qanunun məzmunu onun sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşüul olan subyektlərə 

(sahibkarlara) ünvanlandığını göstərir. «Dövlət borcu haqqında» qanunun mahiyyəti açıq-aşkar onu sübut edir 

ki, bu qanun mülki hüququn subyektlərindən biri olan Azərbaycan Respublikasına (dövlətə) aiddir. Qüvvədən 

düşmüş «Müəssisələr haqqında» qanunun məzmunundan görünürdü ki, bu qanun mülki hüququn subyektlərin-

dən biri olan müəssisələrə həsr edilmişdi. «Bələdiyyələrin statusu haqqında», «Bələdiyyənin nümunəvi nizam-

naməsinin təsdiq edilməsi haqqında», «Bələdiyyə mülkiyyətinə əmlakın verilməsi haqqında», «Bələdiyyələrin 

maliyyəsinin əsasları haqqında» və digər qanunların məzmunundan azıq-aşkar görünür ki, onlar mülki hüququn 

subyektlərindən biri olan bələdiyyələrə həsr edilmişdir. 

§ 5. Mülki hüquqda boşluq. Analogiyanın tətbiqi  

1. Mülki hüquqda boşluq. Analogiyanın anlayışı  

Mülki hüquqla tənzimlənən ictimai münasibətlərin dairəsi kifayət qədər genişdir. Onun nizamasalma pred-

metinə olduqca müxtəlif və cürbəcür münasibətlər daxildir. Bundan əlavə, ictimai həyatda həmişə yeni ictimai 

münasibətlər yaranır. Bu münasibətlər öz əlamətinə görə mülki hüququn predmetinə daxil ola bilər. Onlar mül-

ki hüquq tərəfindən tənzimlənməyi tələb edir. Mülki hüquq isə, necə deyərlər, bu münasibətləri nizama salmaüa 

«borcludur».  

Ş

übhəsiz ki, mülki hüquq ictimai münasibətlərin bu cür müxtəlifliyini, genişliyini, mürəkkəbliyini və rənga-

rəngliyini nəzərə almaq iqtidarında deyildir. Aydın bir həqiqətdir ki, mülki hüququn özündə birləşdirdiyi nor-

maların tənzimlənməyi tələb edən bütün ictimai münasibətlərin hamısını nizama salmaq və rəsmiləşdirmək im-

kanı  yoxdur.  Söhbət  mülki  hüquqla  tənzimlənməli  olan  ictimai  münasibətin  qaydaya  salınması  üçün  konkret 

mülki hüquq normasının olmamasından gedir. Başqa sözlə desək, hüquqtətbiqetmə praktikasında mülki-hüquqi 

xarakterli müəyyən elə məsələlər və hallar yarana bilər ki, onlar mülki hüquqla tənzimlənə bilməsin. Bu isə o 

deməkdir ki, konkret ictimai münasibəti nizama salmaq, hüquqi məsələni həll etmək üçün mülki hüquq norması 

olmur. Göstərilən hala mülki hüquqda boşluq və ya çatışmazlıq deyilir. Mülki hüquqda boşluq o deməkdir ki, 

konkret ictimai münasibətə və hala tətbiq ediləcək mülki hüquq normasını seçərkən və tətbiq edərkən, müvafiq 

norma olmur.  

Mülki hüquqda boşluq dedikdə, mülki hüquqla nizama salınmaüı tələb edən ictimai münasibəti tən-

zimləmək üçün müvafiq hüquq normasının müvcud olmaması başa düşülür. Bu norma müvcud olmadığı-

na görə mülki qanunvericilikdə xaricən ifadə edilmir. Bu isə onu göstərir ki, belə halda mülki qanunvericilikdə 

də boşluq yaranır.  

Mülki hüquqda boşluüun olması arzuolunmaz və xoşagəlməz haldır. Bu, mülki hüquq sisteminin müəyyən 

dərəcədə qüsurlu olmasına dəlalət edir. Mülki hüquqda boşluq həm obyektiv, həm də subyektiv səbəblərdən ya-

ranır. Bəzi hallarda onun olması labüddür, yəni boşluqdan qaçmaq olmaz. Mülki hüquqda boşluğun yaranması-

nın bir neçə səbəbi vardır. 

Mülki hüquqda boşluüun əmələ gəlməsinə səbəb olan birinci hal qanunvericinin (hüquqyaratma subyektinin) 

bütün ictimai münasibətləri normativ aktda formullarla əhatə edə bilməməsindən, yəni bu münasibətlə-

---