Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
71 Vahid sənədin strukturu ayrı-ayrı istiqamətlər üzrə maddələr birləşmələrindən formalaşır. Maddələr ümumi və xüsusi sahələr üzrə şaxəli balanslaşdırmanın yaranmasını təmin etmək üçün ifadələri və hərəkətlərin icra xüsusiyyətlərini əks etdirir. Konstitusiya maddələri balanslaşdırma üçün əsasən ümumi (hamıya aid olan) maraqları ortaq mövqelərə gətirir və ali, bu baxımdan da ümumi birləşdirici mövqeni əks etdirən vahid sənəd rolunu oynayır. Konstitusiyalarda və bundan irəli gələn digər sənədlərdə ayrı-ayrı sahələr üzrə balanslı maraqlar təmin edilir. Konstitusiya ümumi tərkib olmaqla, bütöv məzmun kəsb etməklə, maddələrin icrası zamanı şaxələnmiş formada tarazlaşdırmanı yaradır. Burada ümumi maraqların bölgü- sündən şaxələnmiş qaydada ayrı-ayrı sahələr üzrə maraqların bölgüsü formalaşır. Konkret (xüsusi) sənədlər isə konkret (ayrı- ayrı, xüsusi sahələr) sahələr üzrə maraqları tarazlaşdırılmış şəkildə təmin edir. Konstitusiya və digər hüquqi sənədlərdə balanslaşdırılma ümumi və xüsusi əsaslarla, rəngarənglikdən təmin edilir. Ola bilir ki, qeyri-bərabərlikdən bərabərlik, ziddiyyətlərdən isə qeyri-ziddiyyətlər meydana gəlsin. Sənədlər balanslaşdırma üçün vəziyyətlərin uyğunluğunu, şərtlərin uyğunluğunu yaradır, uyğun şəraitlər və anlar cəmini formalaşdırır. Tərkib hissələr arasında uyğunluq, ahənglik yaratmaqla tamı təşkil edir. Balanslaşdırma prosesi maddələr zamanı maneələrin aradan qaldırılması üçün fəaliyyət xüsusiyyətlərini müəyyən edir, rəngarənglikdən, qeyri-tarazlı vəziyyətlər cəmindən ümumi tarazlı vəziyyətlər meydana gəlir. Maddələr həm ümumi, həm də xüsusi olur və bu baxımdan da ümumi və xüsusi, tam və tərkib birləşmələrində balanslaş- dırmanı yaradır. Birtərəfli ideyanın sərt üsullarla reallaşdırılması isə disbalansı meydana gətirir, qıcıq və emosiyaları yaradır. Eyni zamanda münasibətlər, hərəkətlər strukturlarının maraq trayektoriyalarını dağıdır. Hərtərəfli ideyalar: hər kəs azaddır; sərbəst fikir bildirə bilər; düşüncə sərbəstliyinə malikdir; hər
72 kəsin evi, yaxşı yaşayışı, ailəsi olmalıdır; hər kəs dövlət hakimiyyətində təmsil olunma və vəzifə tutmaq hüquqlarına malikdir; ehtiyacı olan hər kəs sosial yardım və müavinətlər almaq hüququna malikdir ” və s. Bu ideyalar birləşdirici, harmoniya təşkil edən ideyalardır, qeyd edildiyi kimi, baza hüquqlardır və bu nöqteyi-nəzərdən də demokratiyanın təməl prinsipinə söykənir. Əsas insan hüquq və azadlıqları ideyaları hərtərəfli ideyalardır və proseslərin balanslaşdırılmasına xidmət edir. Lakin Pol Pot kimi xəstə düşüncəli diktatorların “hamı kəndlərdə yaşamalıdır və şəhər əhalisi onları istismar üçündür”, “hamı kommunalarda yaşayaraq bərabərləşə bilər” və insanlığa, fərdi maraqlara, dəyərlərə məhəl qoymayan, sosial və maddi-mənəvi zənginlikdən uzaq olan ideyaları və digər cəmiyyətlərdə bioloji-sosial fərqi, rəngarəngliyi görə bilməmək kimi ideyaları, sosial və demoqrafik təbəqələri qəbul edə bilməmək kimi fikirləri və bu istiqamətdə sərt icra üsulları, insanlıq əleyhinə vəhşilik nəinki destruktivlik yaradır, eləcə də insanlığın özünü, insanlıq məfhumunu formalaşdıran tərkib elementlərini məhv edir. Ümumiyyətlə, pozitiv fikir olaraq bildirmək olar ki, cəmiyyətin ümumi maraqları və dəyərlər fərdi maraqların təmin edilməsindən və bunun üst qatı olaraq ümumi maraqlara söykənməsindən yarana bilər və daha məqbul hesab edilə bilər. Ümumi maraq birləşmələri də məhz fərdi maraqların təmini üçün güc mənbələrini yaratmaq üçündür. Nəzərə almaq lazımdır ki, ideyaların qəbulunda bir iradə azadlığı da mövcudur. İdeya hər bir fərdin iradəsini əks etdirməli və qıcıqlar sərt reflekslərə səbəb olmamalıdır. İradələrin ziddinə ideya qəbul edilə və icra edilə bilməz. Yüksək cəmiyyət üçün ideallar yalnız yüksək inkişaf etmiş cəmiyyətlərdə, resursların bol olduğu və resurslardan rasional əsaslarla istifadə prinsiplərinin mövcud olduğu məknanlarda bilər. İqtisadiyyatın yüksək inkişafı yalnız buna şərait yarada yarana bilər. Ac cəmiyyətlərdə isə ideallıq axtarmaq qeyri- mümkündür və bu, əksər hallarda qarşıdurmalara gətirib çıxara
73 bilər. Yoxsul cəmiyyətlərdə ideallıq əksər üzvlər üçün xarakterik olaraq yalnız eqoistlik təəssüratı bağışlaya bilər. Psixopat liderlərdən fərqli olaraq geniş düşüncəli, müdrik liderlər isə daima cəmiyyətlərin, xalqların inkişafları haqqında fikirləşiblər və öz xidmətlərinin əsasında da məhz bu amilləri əsas götürüblər. Bu yerdə dahi çin filosofu, dövlət idarəçiliyi sahəsində kompleks əhəmiyyət kəsb edən ədalətli fikirlərin müəllifi, Konfusinin müdrik kəlamlarını xatırlamaq yerinə düşər. O deyirdi: “Əgər qanunlara əsaslanaraq idarə etməklə xalqı düz yola çağırarsansa və cəzalandırma üsulu ilə nizamı- intizamı qoruyub saxlayarsansa, onda, xalq cəzalardan qaçmağa başlayacaq və xəcalət (utanc) hissindən məhrum olacaq. Əgər xalqı yaxşılığa (burada, həm də ləyaqətə, səxavətə) əsaslanan idarəçiliklə düz yola çəkərsənsə və nizam- intizamı yaratmaq üçün rituallardan istifadə edərsənsə, bu zaman xalqda utanc hissləri meydana gələcək və xalq özü düzələcək”. 1 Böyük filosof xalqla idarəedənlər arasındakı münasibətlərdə həqiqətin ədalətdən ibarət olması qənaətinə gəlir ki, bunun tətbiqi sayəsində də tərəflər arasında sabit münasibətlər yaranır. Müdrik filosof digər bir fikrində bildirirdi: “Əgər hökmdarın özü düzdürsə (burada-safdırsa, ürəyiaçıqdırsa, əməlində düzdürsə, təmizdirsə), onda xalq özü hər şeyi göstərişlərsiz yerinə yetirəcək. Əgər hökmdarın özü düz deyilsə, onda nə qədər göstərişlər verilsə də xalq itaət göstərməyəcək (tabe olmayacaq). 2
axtararaq rəhbərin daxili aləmi ilə onun əməlləri arasında düzgünlüyə əsaslanan üzvü bağlılığın vacibliyini önə çəkir. Belə hesab etmək olar ki, rəhbərin ruhu ilə fəaliyyəti arasında ədalət məzmunlu vəhdətlik eyni zamanda idarəetmə ilə icraetmə fəaliyyətləri arasında (yerinə yetirmə arasında) real düzgünlüyü şərtləndirir və bu vəhdətdən də tarazlıq yaranır.
1 Маслов А.А. М31. Тайный код Конфуция. Что пытался передать Великий Учитель?/ А.А. Маслов; худож.-оформ. А.Кричек .-Ростов н/Д; «Феникс», 2005.-288 с.: ил-(Коды тайной мудрости). səh. 238. 2 Həmin kitab, səh. 240. Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|