Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
80 Konventində təsdiq olunmamasına baxmayaraq, bunun əsasları məclisin təsdiq etdiyi insan və vətəndaş azadlıqları barədə Bəyannamədə öz əksini tapmışdı və bu sənəd nəinki beynəlxalq hüququn ümumi prinsiplərinin formalaşmasında, eləcə də dövlətin beynəlxalq hüququn subyekti kimi hüquqi əsaslarını, bununla yanaşı, müharibənin aparılmasının humanistik əsasların, eləcə də beynəlxalq müqavilələr hüququnu, beynəlxalq hüquqda ərazi və əhali mübahisələrinə yeni yanaşmaları meydana gətirdi. Bu sənədlərin mahiyyətindən o üzə çıxırdı ki, hər bir xalq öz ərazisinin sahibidir; öz idaretmə üsulunu yaradır; bütün dövlətlər bərabərdir; bütün xalqlar bir çox ayrılmaz hüquqlara və öhdəliklərə sahibir. Öhdəliklərdən biri ondan ibarət idi ki, xalqlar sülh zamanı bir-birilərinə daha çox xeyir verəcəklər, müharibə zamanı isə az ziyan vuracaqlar. Bu doktrinadan və əksini tapmış ideyalardan irəli gələrək milli hərəkatlar öz dövlətçilikləri uğrunda mübarizə apardılar. Bu baxımdan həmin dövrdə yeni müstəqil dövlətlər meydana gəldi: Belçika Hollandiyadan ayrıldı, Osmanlı imperiyasından Bolqarıstan, Yunanıstan, Rumıniya, Serbiya, Çernoqoriya ayrıldı. Xalqların əsas hüquq və öhdəliklərinə dövlətin əsas hüquq və öhdəlikləri kimi baxıldı. 1864-cü ildə Cenevrə Konvensiyası qəbul edildi, 1713-cü ildə Utrext sazişi imzalandı, 1814-1815-ci illərdə Vyana Konqresi keçirildi (konqres digər məsələlərlə yanaşı, İsveçrəyə daimi bitərəflik statusunu müəyyən etidi, konqresdə diplomatik nümayəndələrin dərəcələrini müəyyən edən sənəd qəbul edildi və s.), 1856-cı ildə Paris konqresi keçirildi (konqres Qara dənizin bitərəfliyini bəyan etdi), 1878-ci ildə Serbiya, Çernoqoriya və Rumıniyanın müstəqilliyini tanıyan Berlin konqresi keçirildi, 1899-cu ildə birinci Haaqa konfransı (burada silahların artırılmaması məsələsi müzakirə edildi) keçirildi, 1906-1907-ci illərdə ikinci Haaqa konfransı keçirildi. İkinci Haaqa konfransının sənədləri beynəlxalq humanitar hüququn əsasını qoydu. Belə ki, ikinci konfransın qəbul etdiyi sənədlə beynəlxalq hüquq tarixində ilk dəfə olaraq müharibənin aparılması qaydalarının geniş kodifikasiyası yaradıldı və 81 beynəlxalq mübahisələrin sülh yolu ilə həlli variantı qəbul edildi. Beynəlxalq hüququn tarixində iki mühüm hadisə Vestfal sülhü və Vyana konqresi başlıca olaraq dövlətlər sisteminin ayırca olaraq sabitləşməsinə və müəyyən olunmasına kömək etdi.
1
Təbii ki, XX əsrin ikinci yarısından formalaşmağa və təkmilləməyə başlayan mövcud sülh münasibətləri sistemi heç də ideal dünya cəmiyyətlərini, onların birliklərini tam şəkildə sabit mahiyyət və məzmuna malik olan dünya birliyini formalaşdırmayıb. Lakin qlobal sülhün qorunması üçün II Dünya müharibəsindən sonra müəyyən qədər işlər görülüb və davam etməkdədir. 1946-cı ildən Birləşmiş Millətlər Təşkilatı fəaliyyətdədir. Qlobal təhlükəsizlik sisteminin, məsələn, BMT Təhlikəsizlik Şurasının, regionlararası (Avropa və Avropanın da daxil olduğu, ABŞ və Kanadanın əhatə olnduğu Atlantika regionları) hərbi-təhlükəsizlik sistem olan Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatının (NATO) fəaliyyəti, o cümlədən transmilli cinayətkarlıq olan terrorizmə qarşı qlobal və regional səviyyədə güclərin birləşdirilməsi və mübarizə sahəsində birgə əməkdaşlıq, həmçinin, regional səviyyədə sülhün qorunması və dinclik şəraitində iqtisadi, siyasi, sosial və mədəniyyət sahələrində birgə fəaliyyət, ümumi iqtisadi inkişaf üçün gücün birləşdirilməsi (məsələn, İttifaqı, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı-ATƏT) qlobal və regional səviyyədə təhlikəsizliyə xidmət edir.
Qlobal təhlükəsizlik ilk növbədə qlobal iqtisadi və sosial bərabərlikdən (nisbi bərabərlikdən) doğan şəraitdə təmin edilə bilər. Məsələn, bugünki Avropanın təhlükəsizliyi əsasən ümumavropanın sosial- iqtisadi inkişafı ilə bağlıdır. Avropa regionunun digər qonşu regionlarından qorunmasının əsasları da qonşu regionların
82 inkişafına bağlıdır. Belə ki, Avropada olan inkişaf dalğaları özü ilə inkişaf ünsürlərini, elementlərini qonşu regionlara ixrac etməklə, qonşu regionun yerli elementləri ilə (mədəniyyət elementləri) toqquşmasına baxmayaraq, Avropa regionu üçün təhlükəsizlik zonlarının yaranmasına xidmət edir. İnkişaf dalğalarının yayım sürəti qonşu regionların inkişafına xidmət edir və bu da qonşu regionla Avropa arasında kəskin fərqləri azaldır ki, nəticəsi də “yumşaq sərhəd” zonlarının yaranmasına (məsələn, Rusiya, Cənubi Qafqaz, Türkiyənin qərb hissəsi, Avropanın post Sovet məkanları, Şimali Afrikanın bəzi dairələri) gətirib çıxarır. Regionlar arasındakı dalğalı bərabərlik-yumşaq formada qarşılıqlıq münasibətlərin balanslaşdırılmasının formalaşmasına xidmət edir. Regionlararası münasibətlərin balanslaşdırılması inkişafın “episentri”ndən, mərkəzi məkanından asılıdır. Məsələn, ABŞ, Yaponiya, Avropa və Cənubi Koreyadan müasir texniki vasitələrin digər regionlara ixracı həmin regionlarda insanlarla təbiət arasındakı kəskin asılılığı azaldır, təbiətdən istifadə asanlaşır, iqtisadi və sosial şərait yaşxılaşır. Nəticədə regionlar arasında asılılığın yumşaq formaları meydana gəlir, inkişaf regionuna –“episentrə” bağlılıq yaranır
və bərabərləşmə prosesləri yaşanır. Məsələn, Azərbaycan və Gürcüstan Avropanın qonşuları olaraq, bu regiona inteqrasiya proseslərinə üstünlük verdiklərindən, Avropa ilə müvafiq ölkələr arasındakı inkişaf məsələsində yumşaq məzmunda fərqlər vəziyyətləri formalaşmaqdadır. Ümumiy- yətlə, xalqların maraqlarının (onların imkanlarına görə) bərabər şəkildə ödənilməsi qlobal sülhün qorunmasına xidmət edir. Münasibətlərin balanslaşdırılması iki və ya daha çox tərəfin iştirak etdiyi münaqişə, mübahisə, böhran və müharibələrdə digər tərəflər üçün xarakterik olan
kimi hallardan da sıx surətdə asılıdır. İstər dövlətlər daxilində, istərsə də beynəlxalq münasibətlərdə tarazlığın bir vəziyyət kimi qorunub saxlanılmasında iki və ya daha çox tərəfə, Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|