Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
171
hesablamalar aparaq: Məsələn, 25=20+5; 25=10+5+5+5; 25=5x5; 25=100:4; 25=5+5-2+(1x2) +10+5 və s. Burada 25 rəqəmi ədədi tərkibə malik olan vahid bir sistemdir. Əgər 25 ədədini tam və vahid bir tərkib kimi götürsək, onda qeyd edə bilərik ki, 25 ədədini almaq üçün çoxlu sayda riyazi əməliyyatlar həyata keçirmək mümkündür. Burada çoxlu sayda birləşmələr və proseslər mövcuddur. 25 ədədini həm dar çərçivədə riyazi toplama məkanından, eləcə də çox geniş vurma, bölmə, toplama və çıxma məkanından almaq olar. Təhlil apararkən yuxarıdakı riyazi əməliyyatlarda hər bir ədədin 25 ədədindəki tamda olan yeri, hər bir ədədin və hesablama işarələrinin əməliyyatda yeri nəzərə alınır). Təhlil zamanı həm də yaradıcılıq qabiliyyəti quruculuq fəaliyyətini nəticələndirir. Yaradıcılıq qabiliyyətindən, yaradıcılıq təfəküründən quruculuq fəaliyyəti meydana gəlir. Quruculuq (materiya aləmində, cisimdə, məsələn, tikintidə) təhlilin tətbiqidir, şüurun, əqlin, təfəkkürün məntiqi nəticəsi və hərəkət nəticəsidir. Yaradıcılıq (nəzəriyyədə) təhlil əsasında meydana çıxır. Məhz təhlil təfəkkürdə yaradıcılıq üçün bir prosesə çevrilir. Mürəkkəb sistemlərdə təhlil apararkən hər bir elementin mərkəzlə əlaqəsinin əsasları müəyyən edilir. Elementlərin qruplaşmasında hər bir elementin öz məkanında yeri, fəaliyyəti və mövcudluq xüsusiyyətləri, eləcə də digər elementlərlə qarşılıqlı münasibətlərdə təsir imkanları, təsir xüsusiyyətləri təhlil obyektinə çevrilir. Təhlil zamanı tezis, antitezis və sintez proseslərindən istifadə edilir. İqtisadi nəzəriyyənin tədqiqat və şərh metodunu, elmi metodunu öyrənərkən dialektik məntiqi üsul olan təhlil və sintezdən istifadə edilir. Təhlil prosesində mürəkkəb varlığın ən sadə ünsürlərini aşkara çıxarmaq məqsədilə öyrənilən şey, hadisə tərkib hissələrinə ayrılır. Təhlil öyrənilən hadisənin mühüm cəhətlərini ayırmağa və anlamağa imkan verir. İstehsalın hansı ünsürlərdən əmələ
gəlməsi və
müxtəlif ünsürlərin münasibətlərinin xüsusiyyətləri təhlil və sintez yolu ilə
172
müəyyən edilir. Sintez vahid bir obyekt haqqında bilikdir, sintez prosesi zamanı hadisələrin tərkibini təşkil edə hadisələr tərəflər, hissələr qarşılıqlı əlaqə, bütövlükdə, vəhdətdə daxili ziddiyyətlərin hərəkətlərində öyrənilir. 1
Təhlil təfəkkürdə və təfəkkürün inikası (psixi inikas- obyektiv aləmin subyektiv inikası-obyektiv aləmin insan baxışında əks olunması) olaraq: -maddi və mənəvi aləmi ayırd etmək və bu iki tərəf arasında əlqaləri dərk etmək, əqli nəticələr çıxarmaq -müəyyən sahələr üzrə faktların, məlumatların toplanması, onlar arasında əlaqənin, ardıcıllığın müəyyən edilməsi və beyində “emal edilməsi” və nəticələr əldə edilməsi qabiliyyətidir; -materiya ilə canlı aləm arasında, həmçinin insanla təbiət arasında bağlılığın xüsusiyyətlərini müəyyən etmək
qabiliyyətidir; -substansiyaya (ilkin materiya başlanğıcına) münasibətdə qruplaşdırma, sinifləşdirmə, növləşdirmə, cinsləşdirmə qabiliyyətidir, dərketmədir; -materiyalar arasında mövcud olan qanunauyğunluğu müəyyən etmək qabiliyyətidir; -sistemin mahiyyətini riyazi
modellərlə dərketmə qabiliyyətidir; -tamın və hissələri arasında olan qanunauyğunluq əlaqəsinin tapılması məharətidir; -daha çox vurma, bölmə, toplama, çıxma kimi riyazi hesablamaların beyində ifadəsidir, hər hansı bir konkret və mücərrəd varlığa tətbiqidir; -hər hansı bir varlığa münasibətdə kəmiyyət və keyfiyyəti müəyyən etmək qabiliyyətidir;
173
-sistemin daxili elementləri arasında, eləcə də sistemin daxili elementləri ilə ətraf aləm arasında qarşılıqlı əlaqənin müəyyən edilməsi qabiliyyətidir; -tərkibi müəyyən etmək
prosesini xassələndirmək məharətidir; -proseslərin normal vəziyyətdən (münasib, qəbul edilən) qeyri-normal vəziyyətə (qeyri-münasib, qəbul edilməyən) keçidini müəyyən etmək qabiliyyətidir; -sadəlikdən mürəkkəbliyə yaxud da əksinə prosesləri nəzəri cəhətdən dərk etmək və şərh etmək qabiliyyətidir; -obyektlər aralarında, eləcə də obyektlərlə subyektlər aralarında qarşılıqlı əlaqələri müəyyən etmək qabiliyyətidir; -təfəkkürdə konstruksiyalar qurmaq, eləcə də mövcud konstruksiyaları dekonstruksiya etmək qabiliyyətidir -sistemin mərkəzi elementləri ilə ətraf elementləri arasında qanunauyğunluğun (prosesin) dərk edilməsidir; -əşyalar arasında, proseslərdə iştirak edən subyektlər arasında, elementlər arasında hərəkət və ya hərəkətsiz halda harmoniyanın, disharmoniyanın, bərabərlik və
qeyri- bərabərliyin, simmetriya və assimetriyanın dərk edilməsi və bundan əqli nəticələr çıxarmaq qabiliyyətidir; -prosesin ümumi və xüsusi xassələrini müəyyən etmək qabiliyyətidir; -prosesləri zaman və məkanla, şəraitlə əlaqələndirmə qabiliyyətidir və müəyyən nəticələr çıxarmaq məharətidir; -sistemlər daxilində həyata keçirilən əməliyyatların qanunauyğunluğunu dərk etmək məharətidir; -bütün sahələrdə proseslər zamanı hadisələrin, həmçinin elementlərin, eyni zamanda subyektlərin fəaliyyətinin zaman, məkan və şəraitə müvafiq olaraq dəyişmələrini müşahidə etmək, dəyişmələr arasında əsaslandırılmış və məntiqi müqayisələr aparmaq qabiliyyətidir və s. Təhlil zamana, şəraitə, məkana müvafiq olaraq, sistemin daxilində baş verən təbii (özü tərəfindən, təbii yollarla yaranan Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|