Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc
hissələrdən tərtib edilmiş birləşmə deməkdir)
Yüklə 4,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- (Qeyd: mexanizm-yun.mechane-alət, qurğu, maşın)-bir və ya bir neçə bərk cismin hərəkətini digər bərk
- Mexanizm sözü ictimai elmlər sahəsində, o cümlədən münasibətləri tədqiq edən elm sahələri kimi sosiologiya
- (oxşarlıq, bənzərlik, uyğunluq)
162
hissələrdən tərtib edilmiş birləşmə deməkdir). Sistemin daxili mexanizm strukturları yaradılır və elementlər arasında sərfedici əlaqələr və münasib təzahürlər, faydalı nəticələrlə sistemin səmərəliliyi əldə edilir. Təhlillərin nəticəsi olaraq yaranan nəzəri biliklər sistemin mexanizmisinin iş prinsiplərini müəyyən edir. (Qeyd: mexanizm-yun.mechane-alət, qurğu, maşın)-bir və ya bir neçə bərk cismin hərəkətini digər bərk cisimlərin tələb olunan hərəkətinə çevirmək üçün cisimlər sistemi deməkdir.-bu məna fiziki cisimlərə aiddir. Mexanizm sözü ictimai elmlər sahəsində, o cümlədən münasibətləri tədqiq edən elm sahələri kimi sosiologiya, psixologiya və politologiyada da geniş istifadə edilir. Əsasən münasibətlərin subyektləri arasında qarşılıqlı mövcudluq vəziyyətini əks etdirir və münasibətlərin əhatə olunduğu obyektlərin qarşılıqlı əlaqələrini, elementlər arasında uyğunluğu, uyğunsuzluğu və digər vəziyyətləri bildirir. Münasibətlərin mexanizmisində (mexanizmində) subyekt- lərin fəaliyyət xüsusiyyətləri öz əksini tapır və sistemin iş prinsipini və bunlar qaydalarını müəyyənləşdirir. Mexanizm fəlsəfi kateqoriyalar əsasında elementlərin qarşılıqlı fəaliyyət prinsiplərini müəyyən etmək üçün sistemin tərkibinə aid edilir.) Təhlillərdən əldə olunan biliklər və nəzəriyyələr sayəsində öz-özünü daxilən tənzimləyən mexanizmlərə malik olan sistemlər və kənar qüvvələrin tətbiqi sayəsində işlək mexanizminə malik olan sistemlər formalaşır. Bu həm mexaniki, həm də sosial-siyasi sistemlərdə mövcud olur.
Təhlillər əsasında əldə edilən təkmil biliklər sayəsində materiyaya, cismlərə yeni təsir üsulları meydana gəlir. Təsir üsulları nəticəsində yeni-yeni tərkiblərə xas olan maddələr, birləşmələr alınır ki, həmin maddələrin tətbiqi və statistik ardıcıllıq dinamik inkişafın əsasını müəyyən edir. Məlumdur ki, məhz təhlillər və əldə olunan nəticələrə və nəzəri biliklərə müvafiq olaraq insanların gündəlik tələbatları müəyyən edilir.
163
(Qeyd: psixoloji araşdırmalara görə insanın ehtiyacları onun üçün psixoloji məna kəsb edir və tələbatlar kimi təzahür edir. Tələbat ehtiyacdan daha geniş anlayışdır. Tələbatlar insanın ehtiyacları ilə yanaşı həm də onun öz ehtiyaclarına olan münasibətini əks etdirir. Tələbatlar insanın konkret həyat şəraitindən asılılığını ifadə edən və onun bu şəraitdə aktivliyini şərtləndirən özünəməxsus halətdir.) 1
Eyni zamanda insanların sistemli həyat tərzləri, eləcə də münasibətlərin sahələr üzrə sistemləşməsi (hakimiyyət- vətəndaş münasibətlərini, həmçinin birliklərin, təşkilatların qarşılıqlı münasibətlərini əks etdirən sosial -siyasi sistemlər) təhlillərdən əmələ gələn nəzəri biliklər əsasında həyata keçir. Təhlillər uzun müddətdən bəri təcrübədən keçirilmiş qaydaları və normaları meydana gətirir və bu qaydalar da baza və dəyişən (bazaya xidmət edən) qaydaların yaranması şərtlərini üzə çıxarır. Təbii və pozitiv hüquqları buna misal çəkmək olar. Pozitiv hüquq normaları əsasən təbii hüquqların təmin olunması üçün yaranır və əlavə hüquqları meydana gətirir. Təhlil zamanı səmərəlilik əldə edilir və istənilən cismə, konkret və mücərrəd elementlərə tətbiq edilən təsir qüvvəsinin münasib kəmiyyəti müəyyən olunur. Qeyd edildiyi kimi, analiz istənilən cismin, elementin tərkibini müəyyən etmək üçün metodları meydana gətirir ki, qəbul edilən metodlar tətbiq məsələsinin səmərəliliyini ortaya çıxarır. Həmçinin təhlil zamanı həm mücərrəd, həm də konkret elementlərin xassələri müəyyən edilir. İnsanlar arasında, eləcə də insan birlikləri arasında münasibətlər də təhlil obyektinə, təhlil mövzusuna çevrilir. Subyektlərin özləri də təhlil mövzusu, obyekti ola bilirlər. Məsələn, insanların öyrənilməsi zamanı insanların özləri maddi və mənəvi-sosial varlıqlar olaraq təhlil obyektinə çevrilə bilirlər. İnsanları və onların qarşılıqlı fəaliyyətini, münasibətlərini öyrənmək üçün fəlsəfə,
164
eləcə də fəlsəfədən ayrılan anatomiya, biologiya, psixologiya, sosiologiya, politologiya kimi elm sahələrinin zaman-zaman meydana gəlməsini buna misal çəkmək olar. Bir daha qeyd etmək yerinə düşər ki, hər bir metod və metodologiya təhlil istiqamətlərindən və xassələrindən, eləcə də təhlil üsullarından, tətbiq edilən vasitələrdən yaranır. Konkret istiqamətlər üzrə yanaşmalar konkret elm sahələrinin meydana gəlməsini zəruri etmişdir. Təhlil prosesləri
Hər kəsi ağıl (şüur, idrak) idarə edir. Maddi və mənəvi aləm duyğularla (hisslər vasitəsilə) beyinə ötürülür. Hiss (duyğu) orqanları insanın həyat təcrübəsindən, o cümlədən müşahidəsindən əldə edilən məlumatları beyinə ötürür. Məlumatların beyində toplanması geniş bir baza yaradır. Ağıllı (təkmiləşmiş idrakı olan və güclü məntiqə əsaslanan) təfəkkür formalaşır. Toplanmış məlumatların idrak yolu ilə emalı nəticəsində fundamental əqli və əqlin göstərişi sayəsində fiziki yaradıcılıq meydana gəlir. Emal prosesləri nəticədə səbəb, nəticə, mahiyyət, təzahür, məkan, zaman və digər fəlsəfi kateqoriyalara müvafiq olaraq yeni informasiyaları, yeni üsulları, yeni forma və məzmunu meydana gətirir. Yeni sistemləşmə qaydaları yaranır, yeni yanaşma
tərzləri formalaşır, müvafiq mexanizmlər üzə çıxır və s. (kəşfləri, ixtiraları da buna aid etmək olar.) Bu baxımdan hesab etmək olar ki, nisbətən inkişaf etmiş, təkmilləşmiş idraka malik olan insanın ağlına gəlməsini qeydə alması, daha da dəqiq desək, düşüncələrini qeydə alması və sonradan bu qeydləri təkrar ağlın gücü ilə redaktə etməsi yeniliklərin üzə çıxmasını şərtləndirir. Təhlil özü təfəkkürdə meydana gələn proses olaraq, aparılarkən prosesli mərhələləri zəruri edir. Təhlil aparılarkən analoqluq (oxşarlıq, bənzərlik, uyğunluq) meydana gəlir və
Yüklə 4,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|