Microsoft Word Munasib?tl?rin balaslasd?r?lmas? I cild doc

 

149

üzrə q  urulan 

yarımstrukturlardan 

ibarətdir. 

Tədqiqat 

mövzusunda da bu iki baza istiqamətində mövcud olan tarazlıq 

vəziyyətlərinin  və  bu  tarazlıq  vəziyyətlərinin  qarşılıqlı 

mövcudluqları, təzahürləri öz əksini tapır.  

Mövzunun  obyektinə  dövlətlərin  daxili  və  xarici  siyasət 

sahələri  üzrə  münasibət  istiqamətləri  və  obyektləri  aid 

olduğundan,  mövzunun  obyekti  yuxarıda  qeyd  edilən  və 

dövlətlərin  məqsəd  və  vəzifələrində  müəyyən  olunan 

münasibətləri  və  yuxarıda  qeyd  edilən  tarazlı münasibətləri və 

istiqamətləri  politoloji  aspektdən  öyrənməkdən  ibarətdir. 

Beynəlxalq  münasibətlərin  tərkibi  strukturlardan  ibarət 

olduğundan,  bu  struktur  obyektinə  bir  regionda  yerləşən  iki 

dövlət  arasındakı  münasibətlər,  eləcə  də  dövlətlərin  cəm 

birliyində 

mövcud 

olan 

münasibətlər, 

regionlararası 

münasibətlər,  böyük  dövlətlərlə  regionun  dövlətləri  aralarında 

olan münasibətlər daxildir.  

 

Mövzunun  obyektinə,  subyektlərin  fəaliyyətinə  yanaşmaq 

istiqaməti olaraq, daxildir: 

 

Dövlətdaxili istiqamətdə: 

 

-cəmiyyətdəki  sosial  birliklər,  sosial  təbəqələr  arasında 

mövcud olan tarazlı münasibətlər; 

-vətəndaşlarla  dövlət  hakimiyyəti  arasında  mövcud  olan 

tarazlı münasibətlər. 

 

Beynəlxalq istiqamətdə:  

 

Regional səviyyədə: 

 

-ikitərəfli 

qaydada 

(iki 

dövlət 

arasında) 

tarazlı 

münasibətlər; 

---

 

150

-çoxtərəfli  qaydada  (regionun  bütün  dövlətləri  arasında) 

tarazlı münasibətlər; 

-regionun  sistem  şəklində  (region  üzrə  dövlətlərin  öz 

aralarında  qarşılıqlı  şəkildə  formalaşan  münasibət  istiqamət-

lərindən irəli gələn) tarazlı münasibətləri; 

-  ümumdünya  siyasətində  iki  orta  güc  mərkəzi  (regionda 

isə  böyük  güc  mərkəzləri)  arasında  tarazlı  münasibətlər 

(Almaniya-Fransa; 

Almaniya-Böyük 

Britaniya; 

Böyük-

Britaniya-Fransa; Türkiyə-İran və s.)  

 

Qlobal səviyyədə: 

 

-iki  böyük  güc  mərkəzləri  (məsələn,  ABŞ-Avropanın 

aparıcı  dövlətləri,  Rusiya-  ABŞ;  Rusiya-Çin;  ABŞ-Çin, 

Avropanın  aparıcı  dövlətləri-Rusiya  və  s.)  arasında  tarazlı 

münasibətlərin əsasları; 

-super  və  böyük  gücmərkəzlərinin  dünya  siyasətinə 

təsirləri aspektindən meydana gələn tarazlı münasibətlər.  

 

Regionlararası  səviyyədə-bu  səviyyə  həmçinin  qlobal 

səviyyənin tərkibini əmələ gətirir.  

-bir  regionun  dövləti  ilə  digər  regionun  dövləti  arasında 

(yaxın-qonşu  regionlar)  tarazlı  münasibətləri;  (bir  region 

dövləti-qonşu regionun bir dövləti-1-1)  

-bir regionun dövləti ilə  digər regionun dövlətləri arasında 

tarazlı münasibətlər (1-1+1+1+1 və s.); 

-bir  regionun  dövlətləri  (1+1+1+1-1+1+1+1+1  və  s.)  ilə 

digər regionun dövlətləri aralarında tarazlı münasibətlər; 

-iki  region  arası  (yaxın  və  uzaq)  tarazlı  münasibətlər 

(region-region); 

-regiondan  kənar  dövlətlərlə  regionun  bir  dövləti  arasında 

ikitərəfli  və  çoxtərəfli  tarazlı  münasibətlər  (uzaq  region-

regionun bir dövlət); 

---

 

151

-regiondan  kənarda  yerləşən  dövlətlə  (böyük  dövlətlə)  bir 

regionun  arasında  tarazlı  münasibətlər  (böyük  dövlət-başqa 

regionun bir dövləti); 

-böyük güc mərkəzlərinin regionlar üzrə ikitərəfli qaydada 

tarazlı münasibətləri; 

-iki orta güc mərkəzi arasında tarazlı münasibətlər ;  

Yuxarıda  sadalanan  fikirləri  qısa  şəkildə  belə  izah  etmək 

olar: 

 

Regionda: 

-dövlət-dövlət, dövlət-dövlətlər. 

 

 Regiondan kənarda (yaxın və uzaq regionlar üzrə): 

-dövlət-dövlət (başqa region); 

-dövlət-dövlətlər (başqa region); 

-dövlət-region(yaxın və uzaq); 

-dövlətlər-region(yaxın və uzaq regionlar)  

-region-region (yaxın region); 

-region-region (uzaq region)  

 

 

Münasibət predmeti (obyekt) baxımından: 

 

-iqtisadi  sahədə  tarazlı  münasibətlər-beynəlxalq  iqtisadi 

münasibətlərin tarazlaşdırılması; 

-siyasi sahədə tarazlı münasibətlər, o cümlədən,  

- tarazlı diplomatik münasibətlər; 

-münaqişələr, böhranlar üzrə tarazlı münasibətlər;  

-humanitar  sahədə,  o  cümlədən,  mədəniyyət  və  dini 

sahələrdə tarazlı münasibətlər.  

  

---

 

152

Mövzunun subyekti 

 

Subyektlərə  dövlətlərin  daxili  sosial  və  siyasi  birlikləri 

(eləcə də fərdlər) və beynəlxalq münasibətlərdə balanslaşdırma 

proseslərinin  tərəfləri  olan  dövlətlərdirlər.  Eyni  zamanda 

təşkilatlar,  birliklər,  ictimai-siyasi  fəaliyyət  göstərən  qurumlar 

subyekt kimi verilmişdir.  

 

Münasibətlərin balanslaşdırılması zamanı  

 

-proseslərdə 

münasibətlərin 

tərkib 

elementləri, 

obyektlər,  təsir  vasitələri  (üzərində  edilən  vasitələr)  bir 

araya gətirilir; 

-vasitələr,  obyektlər,  predmetlər  təsnif  edilərək  bir 

araya, bir mərkəzə gətirilir və bir və ya bir neçə mərkəzdən 

hərəkət vasitələrinə çevrilir; 

-subyektlərin maraq və diqqətləri bir araya gətirilir; 

-subyektlərin  məsuliyyət  və  öhdəlikləri,  miqyas  və 

perimetrlər eyni və ya oxşar xassələrə malik olur; 

tərkib elementlərdən vahidlik, komplekslilik yaranır;  

-subyektlərin  maraqları  bərabər  bölgülər  əsasında 

paylara sahib olmaqla, təmin edilir; 

 -subyektlərdə  ehtiyatlılıq,  qorxu  və  məsuliyyətlə  bağlı 

hisslər bərabərləşdirilir, vahid koordinatlara gətirilir; 

-subyektlərin  və  obyektlərin  gücləri  arasında  üzvi 

bağlılıq  yaranır  və  ümumi  və  xüsusi  hallarda  əlaqələr 

meydana gəlir;  

-subyektlərin  və  obyektlərin  gücləri  birləşdirilərək 

ş

axələndiirlmiş qayadada vahid istiqamətlərə cəlb edilir.  

 

Balanslaşdırma  zamanı  aidiyyatı  sahələr  vahid  və 

kompleks,  struktur  əhəmiyyət  kəsb  edən  sistemlər 

tərkibində  və  əhatəsində  formalaşdırılır.  Müvafiq  nəzəri 

---