ovsunçuluğa bərabərdir. Yaxşı-pis nə deyirsənsə, cavabında da
onu gözlə. Hərzə sözün mərzə də cavabı olar. Eşitmək
istəmədiyini başqasına da demə. Xalqın
üzünə deyə bilmədiyini
dalınca da danışma. Ehtimala görə adamları hədələmə, işi
görməmiş özünü öymə, demə: "bunu edəcəyəm", de ki, "bunu
etmişəm". Bu barədə mən belə demişəm:
Şer
Ey sənəm, eşqini atdım qəlbimdən,
Dağ boyda qəmini çöl etdim həmən.
Mən bu gün demirəm, "nə edəcəyəm".
Sabah deyəcəyəm: "Bax, etmişəm mən
İşi sözdən üstün tut. Sənə diluzunluq etmək istəyən adama
da diluzunluq etmə. Heç vaxt ikiüzlü olma və ikiuzlü
adamlardan qaç. Odpüskürən əjdahadan qorxma, amma
sözgəzdirən adamdan qorx, çünki onun bir saatda sökdüyünü bir
ilə də tikmək olmaz.
Qul ilə mübahisə etmə. Nə qədər böyük və adlı-sanlı olsan
da özündən aşağı adamla höccətə girişmə.
Filosof demişdir: "Bəlaların çoxundan xilas olmaq
istəyirsənsə, on xasiyyəti özünə peşə et: özündən güclü ilə
vuruşma, yalançı adamla
məclis qurma, xəsis adamlarla
ünsiyyət saxlama, nadanla öcəşmə; ikiuzlü ilə dost olma;
yalançı ilə alver etmə; davakar, tündxasiyyət adamla şərab içmə;
arvadlarla çox oturub-durma; sirrini başqalarına vermə, yoxsa
böyüklüyünə hörmət qoyan olmaz, nüfuzdan düşərsən; biri sənə
böhtan atsa, üstünə götürmə, çalış onu özündən rədd et; heç kəsi
o qədər tə'rifləmə ki, məzəmmət etmək lazım gələndə, pisləyə
biləsən, o qədər pisləmə ki, lazım gələndə tə'rifləyə biləsən.
Sənsiz işi-keçə bilən adamı hərbə-zorba gəlmək və şikayət
etməklə qorxutma, sənə ehtiyacı olmayan sənin hədəndən də,
şikayətindən də qorxmaz, onu hədələməklə özünə dalınca
danışan bir adam əmələ gətirmiş olarsan. Sənsiz keçinə
bilməyən
132
adamları isə bir dəfəlik təhqir
edib ruhunu öldurmə,
gücünü ona göstərib, başqalarının acığını ona tökmə. Böyük
günah etmiş olsa da onu bağışla, özündən balacalara nahaq yerə
bəhanə axtarma. Beləliklə, sən onlardan xeyir götür, onlar da
səndən qaçmasınlar. Özündən kiçiklərə yaxşı baxsan, onlar da
sənin abadlıq işinə yaxşı baxarlar.
Kiçiklər sənin mülkündür, var-dövlətindir, onlara yaxşı
baxmasan, çörəksiz-azuqəsiz olarsan, yaxşı baxsan işlərin saz
gedər, razı qalarsan.
124 /
ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ .……………………………………………..
Sözə baxan nöqsanlı nökər sözə baxmayan nöqsansız
nökərdən yaxşıdır.
Əmrinin və işinin yerinə yetirilməsini istəyirsənsə, bir işi
iki adama buyurma. Deyiblər ki, bir qazanı iki aşpaz bişirsə,
qaynamaz, bir evin iki xanımı olsa, ev süpürülməmiş qalar. Şair
demişdir:
Tapşırma bir işi sən iki adama, canım, Ev zibilli qalacaq
evdə iki olsa xanım!
Əmr yerinə yetirən olsan, özünə şərik axtarma ki,
o işdə
muvəffəqiyyət qazansan, həmişə ağanın qarşısında üzüağ
olasan. Lakin dosta-duşmənə mərhəmətli ol, camaatdan xəta baş
verdikdə coşma hər sözə bir əmma qoyma, hər haqq-nahaq şey
üstundə xalqı incitmə, həmişə tə'riflənmək istəyirsənsə,
kəramətli ol.
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib
Otuzuncu fəsil
CƏZA VERMƏK VƏ ƏFV ETMƏK QAYDALARI
HAQQINDA
Ey oğul, bil və agah ol ki, hər
xəta üstündə adama cəza
verməzlər. Əgər biri günah etsə, əvvəlcə ürəyindən onun
günahının bağışlanmasını istə. Axı o da adamdır, ilk günahı
Adəm etmişdir. Bu barədə mən deyirəm:
Şe'r
Əgər bir gün gəlməmişəm görüşə,
Ey munisim, yüz dəfə ah etmişəm.
İlk günahı Adəm etmiş, bağışla,
Mən adamam, mən də günah etmişəm.
Nahaq cəza vermə ki, günahsız cəza almayasan. Hər şey
üstündə qəzəblənmə, acıqlı vaxtlarda hirsini uda bilməyi bacar.
Bir günahı bağışlamağı səndən xahiş etsələr, qəbul et, günah nə
qədər böyük olsa da bağışlamağı özünə adət bil, bəndə günah
etməsə, ağanın bağışlamasına ehtiyac qalmaz. Hər günah üçün
cəzalandırsan, bəs sənin kəramətin nə olar? Bağışlamağı vacib
bilsən, böyüklük şərəfindən məhrum olmazsan. Lakin
bağışladıqdan sonra bir də ona sərzəniş edib həmin günahı yada
salma, bu elə bağışlamamaq kimi bir şey olar. Amma özün elə
günah etmə ki, üzr istəməli olasan, lakin etdinmi, üzr
istəməkdən utanma, qoy düşmənlik aradan qalxsın.
Birisi cəzaya layiq günah işləmişsə, əvvəlcə günahın
dərəcəsini tə'yin et, sonra ona müvafiq cəza ver. İnsaf
sahibləri
belə demişlər: "Cəza günaha müvafiq olmalıdır". Mən isə belə
deyirəm: "Əgər biri günah etmişsə və o, cəzaya layiqsə, sən bu
günaha müvafiq cəza verməlisən ki, helm, rəhm və kəramət
qaydalarını unutmayasan; bir dirəmlik günah edibsə, yarım
dirəmlik cəza vermək lazımdır ki, beləliklə həm kəramətli hesab
ediləsən, həm də ləyaqətli, çünki kəramətli adamlara rəhmsiz
olmaq yaramaz.
Hekayət. Eşitmişəm, Müaviyə
133
dövründə bir dəstə adam
cinayət iş görür və onları öldürmək vacib olur. Müaviyə əmr
edir, boyunlarını vursunlar. Bu zaman onlardan birisini boynunu
vurmağa irəli gətirirlər. O kişi deyir: "Ya Əmirəlmö'minin, bizə
nə etsəniz
yeri var, mən öz günahımı boynuma alıram. Lakin
Allah xatirinə, istəyirəm, mənim iki kəlmə sözümə qulaq asıb
ona cavab verəsiniz. Deyir: "De". O kişi deyir: "Bütün dünya
sənin həlim və kəramətli olduğunu bilir, əgər biz bu günahı
126 /
ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ .……………………………………………..
sənin qədər həlim və kərim olmayan bir padşaha etsəydik, o
bizə nə edərdi?" Müaviyə deyir: "Mən nə edirəmsə, o da onu
edərdi". O kişi deyir: "Bəs onda sənin mərhəmətli və kəramətli
olmağının bizə nə faydası? Həmin zülm hamin cəza?!" Müaviyə
deyir: "Sən bu sözü bir az qabaq demiş olsaydın, heç o birilərin
də boynu vurulmazdı, kim qalıbsa, hamısını bağışlayıram".
Deməli, günahkar üzr istəsə, onu qəbul et, çünki bağışlanması
mümkün olmayan günah yoxdur.
Bir möhtac adamın sənə ehtiyacı düşsə və bunun dinə
zərəri, dünya işlərinə ziyanı olmasa dünya malı xatirinə onun
xahişini rədd etmə,
imkan daxilində ona kömək et, sənin
haqqında olan yaxşı fikrini pisə çevirmə. O adam sənin
haqqında yaxşı fikirdə olmasaydı, səndən bir şey də istəməzdi.
Ehtiyac vaxtı o sənin əsirin olur. Deyiblər ki, "Ehtiyac əsirliyə
bərabərdir". Əsirlərə isə rəhm etmək lazımdır Əsiri öldürmək
tə'riflənməz, pislənər. Bu mə'nada kahıllıq göstərmə, onda hər
iki dünyada şöhrət qazanarsan.
Bir adama ehtiyacın düşsə, əvvəlcə bax gör, o adam
səxavətlidir, yoxsa xəsis. Səxavətli olsa, ehtiyacını istə, lakin
münasib vaxt seç, qanı qaradırsa istəmə, acdırsa yenə istəmə.
Bir şey xahiş edərkən, fikirləş, yaxşı sözlər tap, otur, ən yaxşı
hörmət qaydalarına riayət et, sonra qısa şəkildə xahişini bildir.
Xahiş edərkən, həddindən artıq təvazö'kar və nəzakətli ol,
təvazö'karlıq xahişin qəbul edilməsi üçün ikinci vasitəçidir.
Əgər xahiş etməyi bacarsan, heç vaxt əliboş qayıtmazsan. Bu
barədə mən deyirəm:
Rübai
Ey könül, ürəkdən keçirsə nigar
Zəhmətsiz vüsala ancaq bir yol var,
Gərək
yar deyən tək edəsən könül,
Sən xahiş bacarsan, o da ram olar!
Kimə ehtiyacın varsa, özünü ona qarşı nökər və qul kimi
apar, məqsədinə çatdıqda isə hər yerdə ona təşəkkür et (Allah-
taala da buyurubdur ki, "Şükr etsəniz, qismətinizi artıraram").
Allah-taala şükr edənləri sevər. Bundan əlavə, birinci yaxşılıq
qarşısında edilən təşəkkür ikinci xahişin yerinə yetirilməsinə
ümid verər.
Sənin xahişini yerinə yetirmirsə, öz bəxtindən küs, ondan
şikayətlənmə. O sənin şikayətindən qorxsaydı, özü sənin
ehtiyacını yerinə yetirərdi. İşin düşən adam rəzil və xəsisdirsə,
ayıq vaxtı ondan heç nə istəmə, verməz məst olduqda istə. Rəzil
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib