Microsoft Word Qurana munasebet doc
Yüklə 8,26 Kb. Pdf görüntüsü
|
333 Ayədəki “heç bir şəkk-şübhə olmayan” sözləri hələ uşaq ikən mənə öyrətmişdi ki, Quranda şəkk-şübhə yoxdur. Böyüdü- yümdə isə bu ayə mətn və istinad baxımından Quranın həqiqili- yini təsdiqləyən qaydaları mənə başa saldı; Quranın mətnində heç bir ziddiyyət yoxdur. İstinad nöqteyi-nəzərindən isə Quran əsrlər boyu “mütəvatirlik” əsasında bizə gəlib çatıb. Heç kəs Qu- randa istinad, məzmun, məna və səhihlik baxımından çatışmazlıq tapa bilməz: “Onlar Quran barəsində (onun Allah kəlamı olması haq- qında) düşünməzlərmi? Əgər o, Allahdan qeyrisi tərəfindən ol- saydı, əlbəttə, onda çoxlu ziddiyyət (ixtilaf, uyğunsuzluq) tapar- dılar” (ən-Nisa, 82). 334 ERKƏN DÖVRDƏ QURANI ÖYRƏNMƏ ÜSLUBU əsənə : “Vəhyin gəldiyini öz gözləri ilə görən, ərəb di- lini yaxşı bilən, Peyğəmbərlə (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) oturub-duran erkən dövr müsəlman- ları – səhabələrdən qeyri heç kəs Quranı doğru-dürüst başa düş- məmişdir” iddiası, fikrimcə, mütləq qəbul edilməməlidir. Bəli, sə- habələr peyğəmbərlik əsri üçün seçilmişdilər, erkən müsəlman cəmiyyətinin baniləri idilər, vəhyin enməsini öz gözləri ilə gör- müş, Peyğəmbərlə oturub-durmuşdular, ərəb dilini də əməli-başlı mənimsəmişdilər. Onlar islamın seçilmiş övladları idilər, odur ki, Quranı başa düşmədə sonrakı nəsillərdən fərqlənirdilər. Hər dəfə vəhyin endiyi əsrə yaxınlaşdıqca, keçmişə üz tutduqca, əsil mən- bələrə yetişdikcə Quranı daha dürüst anlayırıq. Digər elmi bilik- lərdə isə bunun əksinədir: gələcəyə doğru addımladıqca elm daha obyektiv xarakter alır. Çünki bugünün elmi tərəqqisi dünənin el- mi səhvlərini düzəldir. Ancaq bu reallıq Quranı araşdırmağımıza, Quran dünya- görüşünü elmi nailiyyətlərlə səsləşəcək müstəviyə çıxarmağımıza mane olmamalıdır. Quran öz ölməzliyini, hər bir dövrlə ayaqlaş- ma xüsusiyyətini itirməməlidir. Erkən dövrün Quranı anlama tər- zi əsas götürülməlidir. Buna ciddi riayət etmək lazımdır. Ancaq bu, o demək deyil ki, erkən dövr müsəlmanları sosial münasibət- lər zəminində ortaya çıxmış yeniliklər, mədəni inkişaf və gözlənil- məz problemlər haqqında hər şeyi danışmışlar. H 335 Quranı araşdırıb üzərində düşünmək lazımdır. Elm və in- sanların idrak səviyyəsi inkişaf edir. Bəli, biz erkən dövr Quranı başa düşmə tərzindən yapışmalı, ondan imtina etməməliyik. An- caq məsələnin başqa tərəfləri də var. Qorxuram ki, bəzi insanlar məsələni səhv başa düşüb, belə bir gümana qapılsınlar ki, erkən dövrün Quranı başadüşmə tərzi ilə kifayətlənmək sonrakı dövr- lərlə maraqlanmamaq deməkdir, islam və Quranın ətaləti demək- dir. Qəzali : Düşünürəm ki, Peyğəmbər (Ona Allahın xeyir- duası və salamı olsun!): “Bəzən bilikli şəxs ondan daha bilikliyə bilik çatdırır”, – deməklə bu problemi həll etmişdir. Peyğəmbər öz dövrünün bilikli şəxslərinə deyərdi: “Məndən bir ayə də olsa (başqalarına) çatdırın”. Yəni, bu yolla da olsa bildiklərinizi sizdən daha biliklilərə çatdırın; “Bəlkə də bilik çatdırılan şəxs həmin bi- liyi ona çatdıranlardan daha yaxşı dərk edəcək, qavrayacaqdır”. Erkən islam dövrü onunla fərqlənir ki, həmin dövrdə çoxlu sayda əməlisaleh bəndə yaşamış və peyğəmbərlik nurundan fay- dalanmışlar. Sonrakı dövrlərdə, heç şübhəsiz, öz fəhmi ilə ilk mü- səlman nəslindən heç də geri qalmayan “əjdahalar” yaşamışdır. Ancaq bu əsrlərin ümumi səviyyəsi erkən dövrün səviyyəsi ilə bir- dirmi? Bax, fərq burasındadır. Bu haqda Quran buyurur: “(Öndə olanların) çoxu əvvəlkilərdən, azı da axırıncılar- dandır” (əl-Vaqiə, 13-14). “Çoxu əvvəlkilərdən...” dedikdə Peyğəmbər (Ona Allahın xeyir-duası və salamı olsun!) və dünyanı köklü surətdə dəyişdirən səhabələr nəzərdə tutulur. Axırıncılardan olan azlar da vardır. An- caq azlıq yaşadığı mühitdə özünü qərib hiss edər. Ola bilsin ki, in- sanın yaşadığı mühit elmi mühitdir, ancaq insan təkcə ağıldan ibarət deyil axı?! Onun könlü də vardır. Elə şəxslər var ki, zəkaca 336 üstündürlər, amma həyat tərzləri sadəlikdən uzaqdır. Yüksək in- tellektləri olmasa da, fədakarlıq və insanlığı unutmayan kəslər az deyil. İnsanın bitkinliyinə müxtəlif aspektlərdən yanaşmaq olar. Bu səbəbdən Quranın böyüklüyü dünyanın son gününədək da- vam edəcəkdir. İlhamverici, parlaq ağıla sahib olan hər kəs Qu- ranın əzəmətini anlayacaqdır. Bir hədisdə deyilir: “Ümmətim bərəkətli yağış kimidir. Başlanğıcının, yoxsa axırının daha xeyirli olacağı məlum deyil” 1 . Sonrakı nəsillər arasından Peyğəmbərin arzuladığı şəxslə- rin çıxması mümkündür. Həmin şəxslər haqda peyğəmbərimiz bir dəfə demişdi: “Qardaşlarımı görmək istərdim”. Səhabələr on- dan soruşdular: “Biz sənin qardaşların deyilikmi?” Peyğəmbər be- lə cavab verir: “Siz mənim səhabələrimsiniz” 2 . Görəsən, Peyğəmbərin görmək istədiyi həmin qardaşlar kimlərdir? Onlar Peyğəmbərin elmi, ədəbi və bəyan möcüzəsi sa- yılan Quranla sıx bağlılığı olan, vəhyi ürəklərinin dərinliyinə endi- rən, ayələri elm və bilik əsrində izah etməyi bacaran, islamın inki- şafı və güclənməsini təmin edən şəxslərdir. Təbii ki, bu, böyük nailiyyətdir. Həsənə : Bu, problemin bir tərəfidir. Problemin digər tə- rəfi daha fəlsəfidir. Madam ki, Quran bütün dövrlərə, insanlara, alimlərə, mədəni müxtəlifliyə xitab edir, onda onu müəyyən za- 1 Hədisi Əmr ibn Osmana istinadən İbn Əsakir rəvayət edib. Təbərani də “əl-Ca`me əs-Səğir” kitabına bu hədisi daxil edib. Bax: hədis № 1620. So- nuncuya görə, hədis “həsən”dir. Təbərani hədisin bu versiyasını rəvayət edib: “Ümmətim mübarək ümmətdir. Əvvəlinin, yoxsa sonunun daha xeyirli olacağı bəlli deyil”. Bax: Ca`me əl-Cəvame, cild XI, səh. 1360. 2 Hədisi Əbu Hüreyrəyə (Allah ondan razı qalsın!) istinadən İmam Müslim (“Səhihi-Müslim” kitabı, “Təmizlik” fəsli) rəvayət edib. Yüklə 8,26 Kb. Dostları ilə paylaş:
|