Microsoft Word qurbanov veis docx
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aktinomisetl ər
- Heyvanat al əmi
- Antropogen amil.
26
yayılmışdır. Aktinomisetlər humusun əmələgəlməsində fəal iştirak edir. Göbələklər torpaqəmələgəlmə prosesində böyük əhəmiyyətə malikdir. Onlar mürəkkəb üzvi maddələrə mineral birləşmələrə qədər parçalaya bilir.
hüceyrələrinə xlorofil saxayır. Onlar işıq şəraitində mineral birləşmələrindən üzvi maddələr yaratmaq qabiliyyətinə malikdir. Yosunlar torpaqda. ən çox torpağın üst qatında hərtərəfli yaranır. Bəzi göbələklərlə birlikdə yosunlar da CO 2 istifadə edərək üzvi maddələrin toplanmasında iştirak edir. Mamırlar. Şibyə və yosunlarda daha inkişaf etmiş vegetativ və çoxalma üzvləri ilə seçilir. Mamırlar və şibyələr yararsız sahələrdə, daşlar üzərində pioner bitki kimi inkişaf edir. Mamırlar-bataqlıqlarda və bataqlıq meşələrdə əsas torf ə mələ gətirən bitki sayılır. Heyvanat aləmi. Torpaqda çoxlu miqdarda soxulcanlar, qurdlar, gəmiricilər, qarışqalar və həşəratların sürfələri yaşayır. Onlar öz həzm yolundan xırdalanmış üzvi maddələri keçirərək torpaqları ifrazatları ilə zəngiləşdirir və torpağın mikro və makro strukturunun yaranmasına şərait yaradır. Antropogen amil. Çox yerdə təbii torpaq tipi qalmamışdır. Yeni mədəni torpaqlar yaranmışdır: bataqlıqlar qurudulmuş, səhra çöl torpaqlarına suvarılma tətbiq olunmuşdur. Dağ ərazilərdə meşələrin yerində bağlar, üzümlüklər yaradılmış, bəzi yerlərdə təbii relyef dəyişmiş, yamaclar terraslara çevrilmişdir. 1.6.Böyük Qafqazın şimal-şərq və cənub-qərb yamaclarının bitki örtüyü və heyvanat aləminin antropogen təsir nəticəsində dəyişməsi. Böyük Qafqazın cənub yamacına daxil olan rayonların (Balakən, Zaqatala, Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ) ərazisində bitki örtüyü dağlıq əraziyə məxsus yüksək zonallıq qanununa uyğun olaraq dəniz səviyyəsindən yuxarı qalxdıqca dəyişir. Balakən, Zaqatala, Qax rayonlarının cənub hissəsində düzən meşələrinin qalıqlarına (qızılağac, yalanqoz, ağyarpaq qovaq, uzunsaplaq palıd) rast gəlinir. Burada pozulmuş düzən meşələri çox yerdə bağlar, kənd təsərrüfatı sahələri, törəmə tipli kolluqlar (şibləklər) və yaşayış məntəqələri ilə əvəz olunmuşdur. Qax, Şəki, Oğuz, Qəbələ rayonlar ə razisində Bozqır yayla ərazisində ardıc-saqqız seyrəklikləri və qismən iberiya palıdı meşələrinin qalıqlarına rast gəlinir. Bu rayonlarda da Qanıx-Həftəran vadisində düzən meşələri mövcuddur. Dağlıq zonanın dəniz səthindən 1000-1100 m yüksəkliyə qədər yerləşən aşağı dağ-meşə qurşağmda iberiya palıdı və qafqaz vələsinin üstünlük təşkil etdiyi meşəliklər, 1000-1800 m yüksəklikdə yerləşən orta dağ-meşə qurşağında əsasən fıstıq meşələri, 1800-2000 (2300) m yüksəklikdə, yəni yuxarı dağ-meşə qurşağında şərq palıdı, Trautvetter ağcaqayını və tozağac meşələri yayılmışdır. Bu qurşaqda respublikamızın ərazisi üçün yeganə sayılan qafqaz rododendronunun kiçik sahələrinə Zaqatala qoruğunda təsadüf olunur. Yüksək dağlıq zonada üç bitki qurşağı ayrılır: subalp qurşağı 1800 (2000)-2600 m, alp qurşağı 2600-3000 (3200) m yüksəklikdə və alp qurşağının üstündə 3500 m-dən hündürdə yerləşən subnival (nival) qurşaqları.
27
Subalp zonasında bitmə şəraitindən asılı olaraq mezofil subalp çəmənləri, bozqırlaşmış subalp çəmənləri, subalp bozqırları, alp qurşağında isə alçaqboylu otlardan ibarət alp çəmənləri («xalıları») yayılmışdır. 3500 m-dən yuxarıda subnival qurşağında torpaq yoxdur. Ərazi qayalıqlardan ibarətdir. Burada tək-tək çiçəkli ot bitkiləri növlərinə təsadüf edilir. Regionun yüksək dağlıq zonasında, meşə, xüsusilə subalp və alp qurşaqlarında qayalıqlar, uçqunlar, yarğanlar, daşlıqlar geniş sahə tutur. Meşə və subalp qurşaqlarında ilkin bitki örtüyünün yayılması qanunauyğunluqları insanın mənfi təsərrüfat fəaliyyətinin təsirinə məruz qalaraq pozulmuş, növ tərkibləri dəyişilmiş (pisləşmiş), çox vaxt törəmə tipli bitki qruplaşmaları ilə əvəz olunmuşdur. Qeyd edildiyi kimi region ərazisində bitki örtüyü, o cümlədən meşələr yüksəklik qurşaqlıq qanununa uyğun olaraq yayılmışdır. Regionun cənub hissəsində Göyçay və Əlicançayları arasında və Qanıxçay hövzəsində geniş sahədə ardıc və saqqız-ardıc meşələri vaıdır. Bizim dövrümüzə ardıc meşələri nisbətən uzaq yerlərdə qalmışdır. Kəskiniyli və çoxmeyvəli ardıc növləri Bozdağın əsas bitki növləri hesab olunub. Ardıc meşələri çox vaxt saqqız ağacla qarışıq meşəlik ə mələ gətirir. Şəki, Oğuz və Qəbələ rayonları ərazisində Qanıx-Həftəran vadisinə birləşən Bozqu yaylarına əsasən şimal cəhətlərində iberiya palıdı üstünlük təşkil edən pozulmuş meşə qalıqlarına təsadüf edilir. Böyük Qafqazın cənub yamacının aşağı dağ meşə qurşağında sırf iberiya palıdı və qarışıq palıd-vələs meşələri, orta dağ-meşə qurşağında fıstıq meşələri, yuxarı dağ-meşə qurşağında isə şərq palıdı, Trautvetter ağcaqayını və tozağac meşələri yayılmışdır. Regionun meşə təsərrüfatları ərazisində meşə ilə örtülü sahə 218047 hektar (cədvəl 7), qoruqların ərazisində isə 30438 ha təşkil edir. Bu regionun ümumi ə razisinin 28,3 faizidir (meşəlik faizi). Ən yüksək meşəlik faizi Oğuz rayonunun payına düşür. (37,6%).
Cədvəl 7
Meşə təsərrüfatı Ustünlük təşkil edən ağac cinsi, ha-la Digər ağac
cinsləri Meşə ilə örtülü sahə
Rayonun meşəlik faizi
Fıstıq
Palıd
Vələs
Cəmi
Balakən 14486
1322 9366
25174 5256
30430 27,9
Zaqalala 19932
8562 10159
38653 5827
44480 29,0
Qax 7314
10010 3565
20889 8107
28996 29,3
Şə ki
14175 5512
10349 30036
6724 36760
17,01 Oğuz
14150 11443
3807 29400
2503 31903
37,6 Qəbələ
15558 8714
8583 32855
12623 45478
23,01 Cəmi
85615 45563
45829 177007
41040 218047
28,3
Böyük Qafqazın cənub yamacının dağlıq hissəsində əsasən fıstıq (85,6 min ha), palıd (45,6 min ha) və vələs (45,8 min ha) meşələri yayılmışdır. (81%). Digər ağac cinslərindən ibarət meşəliklər (ağcaqayın, qarağac, tozağac, qoz, şabalıd, dəmirqara, cökə, qaraçöhrə, Qafqaz xurması) və süni ağaclıqlar cəmi 19% təşkil edir. Filizçay (Balakənçay) hövzəsində dəniz səthindən 800-1000 m yüksəklikdə Yüklə 1,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|