Microsoft Word Radiobiologiya d?rs v?saiti sixilmish doc
Yüklə 36,65 Kb. Pdf görüntüsü
|
57 Cədvəl 3.3. Radiasiya dozimetriyasının olçü vahidləri arasında əlaqə Şüalanma obyekti Ölçü vahidinin adı İşarəsi BS‐də ölçü vahidi Sistemdən kənar vahidi Vahidlər arasında əlaqə Aktivlik A 1Bk=1 parç/san 1Ku 1Ku=3,7∙10 10 Bk Hava və ya hansısa mühit Ekspozisiya dozası D eksp. 1 Kl / kq 1 R 1 Kl / kq = 3.88∙10 3 R Cansız obyektlər Udulma dozası D ud 1 Qr = 1 C / kq 1 rad 1 Qr = 100 rad Canlı orqanizmlər Ekvivalent doza D ekv. 1 Zv 1 ber 1 Zv = 100 ber Bu formada hesablamalar göstərir ki, insan bir il ərzində orta hesabla 2.4 mZv qədər doza qəbul edə bilər. Onda, orta yaş həddini 70 il qəbul etməklə, ömürlük şüalanma dozası üçün 2.4 mZv / il ∙70 il = 168 mZv almış olarıq. Radiasiyadan mühafizə üzrə Milli Komissiyasının işləyib hazırladığı və 1989‐cu ildə Rusiya Səhiyyə Nazirliyinin təsdiq etdiyi normativ sənədlərə əsasən insanın bütün həyatı boyu aldığı fərdi yolverilən doza həddi təbii dozanın iki mislindən, yəni 336 mZv ≈ 350 mZv ‐ dən çox olmamalıdır. Qeyd edək ki, bu rəqəm bir çox beynəlxalq təşkilatların təstiq etdiyi rəqəmlərə uyğun gəlir. Həmin təşkilatların hesabatlarında göstərilir ki, insanın 70 il ərzində 35 ber ‐ dən artıq doza qəbul etməsi onun sağlamlığı üçün zərərlidir. Hesabatlarda həmçinin də göstərilir ki, qəbul olunmuş hər ber doza insan ömrünü xərçəngdən ölmə ehtimalı hesabına 7 gün azaldır. Belə bir faktı da qeyd etmək yerinə düşərdi. Sağlamlığın Formalaşmasının Tibbi‐bioloji Problemləri İnstitutunun (Moskva ş.) əməkdaşlarının gəldiyi nəticələrə əsasən ömrün uzunluğunun 20% ‐i insanın bu günkü sağlamlığından asılı olursa, 20% ‐i ətraf mühitin vəziyyətindən, 10% ‐i tibbi xidmətin keyfiyyətindən, 50% ‐i isə onun özündən, yəni onun həyat tərzindən, qidalanmağından və istirahətindən asılı olur. 1987‐ci ildən qüvvəyə minən kosmik uçuşlara dair normativlərə əsasən kosmonavtlar uçuş vaxtı 500 mZv həddində birdəfəlik, 5 il ‐lik peşə fəaliyyəti müddətində isə ümumilikdə 4 Zv qədər ümumi doza təsirinə “dözə” bilməlidir. Məsələn, 25 yaşlı kosmonavt 1 il ‐lik uçuş müddətində 665 mZv ‐ə bərabər şüalanma dozası qəbul edə bilər. Bu səbəbdən də, kosmik uçuşlar üçün möhkəm sağlamlığa malik və çoxlu sayda sınaqlardan keçmiş insanlar hazırlanır. Dediklərimizi ümumiləşdirərək, deyə bilərik ki, təbii mənbələri də nəzərə almaqla, maksimal illik şüalanma 5 mZv ‐i aşmamalıdır. Bunun əsasında asanlıqla yolverilən radiasiya gücü həddini hesablamaq olar ki, bu da 5 mZv / il = 5 ∙10 3 mkZv / 365 ∙ 24 saat = 0.57 mkZv / saat həddində olar. 1990 ‐cı ildə Radiasiyadan Mühafizə üzrə Beynəlxalq Komissiyanın ( * RMBK) 58 60‐cı Nəşrində qəbul olunmuş radiasiya təhlükəsizliyinə dair yeni təkliflərinə və Beynəlxalq Səhiyyə Təşkilatının (BST) təkliflərinə əsasən təbii radiasiya fonuna uyğun 0.1 ‐ 0.2 mkZv/saat (10 ‐ 20 mkR/saat) həddində radiasiya səviyyəsi normal səviyyə, 0.2 ‐ 0.6 mkZv / saat (20 ‐ 60 mkR / saat) həddində radiasiya səviyyəsi yolverilən səviyyə, 0.6 ‐ 1.2 mkZv / saat (60 ‐ 120 mkR / saat) həddində radiasiya səviyyəsi isə, ekran effekti nəzərə alınmaqla, yüksək radiasiya səviyyəsi hesab olunur. Qeyd edək ki, zəiflətmə (ekran) əmsalı daş tikililər üçün 10, ağac tikililər üçün isə 2 ‐dir. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Radiasiya Problemləri İnstitutunun əməkdaşlaının apardığı tədqiqatlar Respublikamızın əksər ərazilərində radiasiya fonunun 3 ‐ 17 mkR / saat intervalında olduğunu göstərir ki, bu da, təbii radiasiyanın fon qiymətinə uyğun gəlir. Respublikamızın bəzi ərazilərində (məsələn, Zaqatala rayonunun ərazisində) bu rəqəm 20‐25 mkR/saat ‐a çatır (Dzhafarov E.S. et. al., 2002). Məlumdur ki, Respublikamızda, əsasən də Abşeron yarimadasında ümumi ekoloji, o cümlədən də radioekoloji vəziyyəti formalaşdıran əsas amillər ilk növbədə neft ‐ qaz istehsalı və emalı ilə bağlıdır. Sanitar normalara riayət edilməməsi yarımadanın böyük bir hissəsinin neft və buruq suları ilə çirklənməsinə və nəticədə yüksək radioaktivliklə xarakterizə olunan lokal çirklənmə zonalarının əmələ gəlməsinə səbəb olmusdur. Daha çox neft quyularının ətrafında müşahidə olunan bu zonalar əsasən kiçik ölçüyə malik olub, 50 ‐ 200 m 2 sahəni əhatə edir. Yerin dərin qatlarından çıxan radionuklidlərin quyuətrafı ərazilərdə torpağa hopması Bibiheybət, Suraxanı, Balaxanı, Qum adası, Pirallahi, Lökbatan neft buruqlarının əhatə etdiyi ərazilərdə, 5 ‐ 10 mkR/saat ‐a bərabər təbii radiasiya fonu ilə müqayisədə, radioaktivliyi 5‐100 dəfəyə qədər çox olan zonaların yaranmasına səbəb olmuşdur (Dzhafarov E.S.,2003) Özündə radium daşiyan və nisbətən yüksək radioaktivliyə malik buruq sularından əmələ gələn gölməçələrin yaratdığı lokal çirklənmə zonalarına isə əsasən Suraxanı, Balaxanı, Romanı, Bibiheybət neft mədənlərinin ərazilərində rast gəlmək olur. Məsələn, Yeni Suraxanı və Romanı yod zavodlarının ərazilərində əmələ gələn və suyundan xammal kimi istifadə olunan bu cür gölməçələrdə radiyasiya fonu 50 ‐ 150 mkR/saat intervalındadır. Adı çəkilən zavodların ərazilərində radiasiya təhlükəsi yaradan digər mənbə yod istehsalında adsorbent kimi istifadə olunan aktivləşmiş kömürdür. Özündə çoxlu miqdarda radinuklid toplamış bu cür kömür ətraf mühit üçün 300 ‐ 500 mkR/saat radioaktivlikli çirklənmə mənbəyi rolunu oynayır (Оруджева Дж.Р., Джафаров Э.С., 2007). Açiq səma altında saxlanılan bu kömürün yaşayış məntəqələrindən kənar yerlərdə basdırmaqla, onun külək vasitəsilə ətrafa yayılmasının və canlılar üçün yarada biləcəyi təhlükənin qarşısını almaq mümkündür. Radionuklidlərin Respublikamızın ərazisinə, o cümlədən də Abşeron yarımadasına transsərhəd çayları vasitəsilə daşınması da istisna deyildir. Qeyd etmək lazımdır ki, məsələn, yalnız Ermənistan AES ‐in fəaliyyəti nəticəsində ildə 6700 m 3 qədər bərk, 2500 m 3 qədər isə maye radioaktiv tullantılar əmələ gəlir ki, bunlardan da 400 m 3 qədəri (50 m 3 ‐ bərk, 350 m 3 ‐ maye) çox yüksək radioaktivliklə, 3800 m 3 qədəri Yüklə 36,65 Kb. Dostları ilə paylaş:
|